50
Gþröødÿn sonra Nadya ancaq þzö kimi iztirablara dö÷ar
olmuølarû axtarûr, ancaq barmaqlûq arxasûnda oturanlardan
danûømaq istÿyirdi. O, Lefortovodan, bötön Moskvanû ke÷ÿ-
rÿk, Soloqdinin arvadûnûn yanûna – Krasnaya Presnyaya
getdi ki, ÿrinin xahiø etdiyi ö÷ kÿlmÿni ona ÷atdûrsûn.
Lakin Soloqdinanû evdÿ tapmadû (onu evdÿ tapmaq
möm kön dÿ deyildi, ÷önki þzönön vÿ oülunun bötön iølÿrini
bazar gönönÿ saxlayûrdû). Qonøular vasitÿsilÿ mÿktub þtör-
mÿk dÿ aülabatan øey deyildi: Soloqdinanûn sþzlÿrindÿn
Nadya bilirdi vÿ asanlûqla da tÿsÿvvör edirdi ki, qonøularûn
hamûsû onunla döømÿndir vÿ onu izlÿyir.
ßgÿrNadyadik,gцндцз-эцнортачаьыtamamilÿqaran-
lûqгаланpillÿkÿnihÿyÿcanla,onungizlidÿrdinÿøÿrikolan
qadûnla sþhbÿtdÿn lÿzzÿt almaq hÿvÿsi ilÿ ÷ûxmûødûsa, geri
гайыдандаartûqnÿinkipeøman,hÿttaÿzginvÿziyyÿtdÿidi.
Rÿngsiz vÿ ilk baxûødan щеч бир тясир эцъцня малик олма-
йанaydûnlaødûrûъымящлулуni÷inÿqoyulmuøfotokaüûzûnda
özÿrindÿ olan, lakin bu vaxta kimi gþzÿ gþrönmÿyÿn cizgi-
lÿr aydûnlaøan kimi, Soloqdinanûn yanûna uüursuz gÿliøin-
dÿn sonra Nadyanûn da örÿyindÿ artûq gþröø vaxtû yaran mûø,
amma bu vaxta qÿdÿr þzlÿrini böruzÿ vermÿmiø qara fikir-
lÿr vÿ bÿd hisslÿr göclÿnmÿyÿ baøladû.
ßri ona demiødi: “ßgÿr mÿni buradan aparsalar, mÿk-
tub larûn arasû kÿsilsÿ, tÿÿccöblÿnmÿ”... O gedÿ bilÿr!.. Hÿtta
ildÿ bir dÿfÿ verilÿn bu gþröølÿr dÿ olmayacaq?.. Bÿs onda
Nadya nÿ edÿcÿkdi?..
Anqaranûn yuxarû axarlarû barÿdÿ nÿ isÿ...
Bir dÿ, o, Allaha inanmaüa baølamûødû?.. Bir cömlÿ dÿ
deyilmiødi... Hÿbsxana onu mÿnÿn ÿzÿcÿk, mistikaya, idea-
lizmÿ dö÷ar edÿcÿk, itaÿtkarlûüa þyrÿdÿcÿk. Xasiyyÿti dÿyi-
øÿcÿk vÿ qayûdana kimi tamam yad bir adama ÷evrilÿcÿk...
ßn ÿsasû, o, tÿkidlÿ deyirdi: “Mÿnim möddÿtimin sona
÷atacaüûna ÷ox da bþyök ömidlÿr bÿslÿmÿ”, “möddÿt bir
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
475
øÿrti likdir”. Gþröø vaxtû Nadya hÿyÿcanla onun sþzönö kÿs-
miødi: inanmûram! Ola bilmÿz! Èndi isÿ... Þz fikirlÿrinÿ qÿrq
olan, bötön Moskvanû bir dÿ bu baødan o biri baøa kimi,
Kras naya Presnyadan Sokolnikiyÿ kimi ke÷ÿn Nadyanû bu
fikir lÿr indi ilan kimi sancûrdû, onlardan xilas ola bilmirdi.
ßgÿr Qlebin hÿbs möddÿti he÷ vaxt bitmÿyÿcÿksÿ, onda
nÿyi gþzlÿmÿli?
Þz hÿyatûnû ÿrinin hÿyatûna olan ÿlavÿyÿ ÷evirmÿklÿ
o, dözmö hÿrÿkÿt edir? Bötön varlûüûnû nÿyÿ qurban ver mÿ-
li dir – boøluüu gþzlÿmÿyÿmi?
Yaxøû ki, orada, he÷ olmasa, qadûnlar yoxdur!..
Bugönkö gþröødÿ nÿ isÿ adû ÷ÿkilmÿmiø, baøa döøöl-
mÿ miø vÿ dözÿlmÿsi mömkön olmayan bir øey baø ver-
miødi...
Nadya tÿlÿbÿ yemÿkxanasûna da gecikdi. Onun ömid-
siz liyini tamamlamaq ö÷ön bircÿ bu xûrda uüursuzluq ÷atûø-
mûrdû! Dÿrhal yadûna döødö ki, iki gön bundan qabaq onu
arxa qapûdan döødöyö ö÷ön on manat cÿrimÿ etmiødilÿr.
Èndiki zamanda on manat az pul deyildi, islahatdan
ÿvvÿlki yöz manat demÿk idi.
Stromûnkada yenicÿ yaümaüa baølayan qarûn altûnda
furaj kasûnû gþzlÿrinin östönÿ basmûø oülan uøaüû dÿnÿ-dÿnÿ
“Kazbek” papirosu satûrdû.
– Bÿs kibrit hanû? – Nadya ucadan soruødu.
– Al, xala, yandûr! – oülan hÿvÿslÿ kibrit qutusunu ona
uzatdû. – Kibritÿ gþrÿ pul almûrûq!
Bunun qûraqdan necÿ gþrönÿcÿyinin fÿrqinÿ varma dan
Nadya elÿ kö÷ÿdÿcÿ papirosun birini kÿnardan, ÿyri yan-
dûrdû, kibrit qutusunu oülana qaytardû vÿ yataqxana bina-
sû na girmÿdÿn gÿziømÿyÿ baøladû. Hÿlÿ papiros ÷ÿkmÿyÿ
vÿrdiøetmÿmiødi,ancaqbirincipapirosudadeyildi.Истилийи
дуйуланtöstöboüazûnûaürûdûrдывяikrahhissidoüururdu,
bununlaдаörÿyindÿkiaüûrlûüûsorubaparûrdû.
Papirosu yarûsûna kimi ÷ÿkÿndÿn sonra Nadya kþtöyö
tulladû vÿ 318-ci otaüa qalxdû.
476
Lyudanûn yûüûødûrûlmamûø ÷arpayûsûnûn yanûndan ke÷di
vÿ aüûr-aüûr þz ÷arpayûsûna oturdu. Bu saat ÿn bþyök istÿyi
o idi ki, qûzlar he÷ nÿ soruømasûnlar.
Nadyaoturdu,gþzlÿriмасанынöstöndÿkidissertasiya-
sûnûn makinada yûüûlmûø dþrd nösxÿsi ilÿ eyni sÿviyyÿdÿ idi.
Þzöndÿn asûlû olmadan bu dissertasiya ilÿ baülû ÿziyyÿtlÿri
yadûna döødö – ÷ertyojlarûn fotosurÿtlÿrinin ÷ûxarûlmasû
prob le minin yoluna qoyulmasû, birinci dÿfÿ tÿkrar iølÿnmÿsi,
ikinci dÿfÿ dÿyiødirilmÿsi... Dissertasiyasûnû ö÷öncö dÿfÿ idi
ki, dözÿ liølÿr edilmÿsi ö÷ön geri qaytarmûødûlar.
Dissertasiyasûnûn necÿ ömidsiz vÿ qeyri-qanuni gecik-
di rildiyini xatûrlayarkÿn yadûna ona rahatlûq vÿ qazanc
gÿtirÿ bilÿcÿk yeganÿ vasitÿ – mÿxfi xösusi layihÿ döødö.
Amma burada da onun yolunu sÿkkiz sÿhifÿlik dÿhøÿtli
anket kÿsirdi. Anketi hÿftÿnin ikinci gönönÿ kimi kadrlar
øþbÿ sinÿ tÿhvil vermÿk lazûm idi.
Hÿr øeyin olduüu kimi yazûlmasû isÿ hÿftÿnin sonunda
uni ver si tet dÿn, yataqxanadan, Moskvadan qovulmasû demÿk
olardû.
Ya da dÿrhal boøanmaq...
Belÿ qÿrar da verdi.
Ancaqbuhÿmaüûrэялирdi,hÿmdÿвахтвякяляклярйолуиди.
Erjika yataüûnû bacardûüû kimi yûüûødûrdû (belÿ øeylÿri
hÿlÿ yaxøû edÿ bilmirdi: hÿm yataüûnû yûüûødûrmaüû, hÿm
paltar yumaüû, hÿm dÿ ötölÿmÿyi o, Stromûnkada þyrÿn-
miødi, ÿvvÿlki hÿyatûnda bötön bu iølÿri onun ÿvÿzinÿ qul-
luq÷u gþrördö), gözgönön qabaüûnda dodaqlarûnû deyil,
yanaq larûnû boyadû vÿ Lenin kitabxanasûna yollandû.
Muza oxumaüa cÿhd etdi, amma alûnmadû. Nadyanûn
tut qun hÿrÿkÿtsizliyi onu narahat edirdi. O, gþzaltû otaq yol-
da øûna baxûr, amma sual vermÿkdÿn ÷ÿkinirdi.
– Hÿ! – Daøa xatûrladû. – Mÿn bu gön eøitmiøÿm, deyir-
lÿr, bu il ö÷ön “kitab” pulunu iki dÿfÿ ÷ox verÿcÿklÿr.
Olenka hÿrÿkÿtÿ gÿldi:
– Zarafat edirsÿn?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
477
– Qûzlara dekanûmûz deyib.
– Dayan, onda nÿ qÿdÿr olacaq? – Olyanûn sifÿtindÿ
pulun yalnûz ona þyrÿømÿmiø vÿ pul hÿrisi olmayan insan-
larûn özöndÿ yarada bilÿcÿyi bir ifadÿ yarandû. – Ö÷ yöz, bir
dÿ ö÷ yöz – altû yöz, iki dÿfÿ yetmiø – yöz qûrx, beø östÿ gÿl
beø... Ho-ho? – tÿÿccöblÿndi vÿ ÿllÿrini øappûltû ilÿ bir-birinÿ
vurdu. – Yeddi yöz ÿlli!! Bax buna varam!
Sevincindÿn az qaldû ki, oxumaüa baølasûn. Sÿsi dÿ vardû.
– Èndi þzön ö÷ön tam Solovyovu alarsan!
– Demÿ! – Olenka fûsûldadû. – Bu pula qûrmûzû don tik-
dirmÿk olar, krep-jorjetdÿn, tÿsÿvvör edirsÿn? – o, yubkasû-
nûn qûraqlarûnû barmaqlarû ilÿ tutdu. – Èkiqat qûr÷ûnla?!
Olenkanûn hÿlÿ ÷ox øeyi yox idi. Lap son vaxtlarda,
sonuncu ildÿ onun belÿ øeylÿrÿ maraüû yenidÿn qayûtmûødû.
Anasû uzun möddÿt xÿstÿ yatmûø, þtÿn il vÿfat etmiødi. O vaxt-
dan Olenkanûn he÷ kÿsi, bircÿ nÿfÿr dÿ olsun yaxûn qohu mu
qalmamûødû. Qûrx ikinci ildÿ bir hÿftÿnin i÷in dÿ hÿm ata sû-
nûn, hÿm dÿ qardaøûnûn þlöm kaüûzlarûnû almûø dû lar. Anasû
ondan sonra aüûr xÿstÿlik tapdû, Olenka birinci kurs dan ÷ûx-
malû, bir ili buraxmalû, iølÿmÿli, sonradan isÿ qiya biyÿ ke÷-
mÿli oldu.
Èndi isÿ onun iyirmi sÿkkiz yaølû koppuø vÿ qÿøÿng sifÿ-
tindÿ bunlarûn he÷ biri yox idi. ßksinÿ, onunla özbÿöz ÷ar-
payûda oturmuø Nadyanûn hamûnûn ÿhvalûnû pozan iztirablû
gþrönöøö onu qûcûqlandûrûrdû
Olya soruødu:
– Sÿnÿ nÿ olub, Nadyuøa? Sÿhÿr evdÿn ÷ûxanda kefin
yaxøû idi.
Sþzlÿr sÿmimi deyilirdi, amma onlarûn mahiyyÿti qûcûq-
lan madan doüurdu. Sÿsimizin hansû ÷alarlarûn kþmÿyi ilÿ
hiss lÿrimizi aøkarladûüûnû bilmÿk olmur.
Nadya tÿkcÿ qonøusunun sÿsindÿki ÿsÿbiliyi duymadû,
hÿm dÿ Olenkanûn döz onun qarøûsûnda necÿ geyindiyini,
jake ti nin yaxasûna yaqutdan dözÿldilmiø ÷i÷ÿyi necÿ taxdû-
üûnû, necÿ ÿtirlÿndiyini dÿ gþrdö.
478
Olyanû gþzÿgþrönmÿz duman kimi ÿhatÿ edÿn bu ÿtir
iyi Nadyanûn burnuna itkilÿr axûnû kimi gÿlib ÷atûrdû.
Nadya eynini az da olsa a÷madan vÿ sþzlÿri bþyök ÿziy-
yÿt ÷ÿkirmiø kimi tÿlÿfföz edÿrÿk cavab verdi:
– Sÿnÿ mane oluram? Kefini pozuram?
Onlar dissertasiyalarla qalaqlanmûø masanûn özÿri ilÿ
bir-birinÿ baxûrdûlar. Olenka dikÿldi, onun koppuø ÷ÿnÿsi
sÿrt cizgilÿr aldû. Aydûn sÿslÿ dedi:
– Bilirsÿn, Nadya, xÿtrinÿ dÿymÿk istÿmirdim, amma
ömumi dostumuz Aristotel demiøkÿn, insan ictimai heyvan-
dûr. Biz ÿtrafûmûza sevinc yaya bilÿrik, zölmÿt yaymaüa isÿ
ixtiyarûmûz yoxdur.
Nadya donqarlaøaraq oturmuødu vÿ bu oturuøa cavan
adamûn oturuøu demÿk olmazdû.
– Sÿn baøa döømÿzsÿn, – Nadya sakit sÿslÿ dedi, – ada-
mûn örÿyindÿn necÿ qara qanlar axa bilÿr.
– ßksinÿ, ÷ox yaxøû baøa döøÿ bilÿrÿm! Sÿnin ö÷ön aüûr-
dûr, amma adam þzönö bu qÿdÿr sevÿ bilmÿz axû! Þzönö inan-
dûrmaq lazûm deyil ki, dönyada iztirab ÷ÿkÿn tÿkcÿ sÿn sÿn.
Bÿlkÿ, baøqalarû daha bþyök ÷ÿtinliklÿr yaøayûblar. Bir döøön.
O, fikrini axûra ÷atdûrmadû: niyÿ axû ÿvÿz oluna bilÿn
ÿri, doürudan da ÿvÿzlÿmÿk olar, bu bir nÿfÿr itkin döømöø
adam hÿlak olmuø atadan, hÿlak olmuø qardaødan, vÿfat
etmiø anadan daha östöndör? Þzö dÿ o halda ki, bu son ö÷
nÿfÿ rin ÿvÿzlÿnmÿsini tÿbiÿtin þzö mömkönsöz edir.
O, sþzönö dedi vÿ dik dayanaraq ciddiyyÿtlÿ Nadyaya
baxmaüa baøladû.
Nadya ÿla baøa döødö ki, Olya þz itkilÿrindÿn danû øûr. Baøa
döødö, amma qÿbul etmÿdi. ×önki döøönördö: istÿni lÿn þlöm
dözÿlmÿzdir, amma yenÿ dÿ bu þlöm cÿmi bir dÿfÿ baø verir.
O sarsûdûr, amma bir dÿfÿ. Sonra hissolun maz tÿrz dÿ yavaø-
yavaø ke÷miøÿ ÷ÿkilir. Tÿdricÿn dÿ qÿm dÿn xilas olursan.
Qûrmûzû sancaq taxûrsan, ÿtirlÿnirsÿn, gþröøÿ gedirsÿn.
Nadyanûn kÿdÿri isÿ ayrûlmazdûr, hÿmiøÿ onunladûr, hÿmi-
øÿ onu ÷ÿngindÿ saxlayûr, hÿm ke÷miøindÿ, hÿm indi sindÿ, hÿm
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
479
dÿ gÿlÿcÿyindÿdir. Þzönö nÿ qÿdÿr istÿsÿn ora-bura vur, nÿdÿn
istÿsÿn yapûø, bu kÿdÿrin ÿlindÿn qurtulmaq mömkön deyil.
Layiqli cavab vermÿk ö÷ön örÿyini a÷malû idi. Sirr isÿ
olduqca tÿhlökÿli idi. Vÿ Nadya tÿslim oldu, yalan danûødû,
dissertasiyasûna iøarÿ edÿrÿk dedi:
– Qûzlar, baüûølayûn, ÿldÿn döømöøÿm. Bunu dÿyiømÿyÿ
göcöm qalmayûb. Nÿ qÿdÿr olar?
Bu izahatdan sonra mÿlum oldu ki, Nadya dÿrdini bay-
raq edib gÿzdirmir vÿ onu bötön dÿrdlÿrdÿn bþyök saymûr,
Olenka dÿrhal bunu qÿbul etdi, barûødûrûcû tÿrzdÿ dedi:
– Hÿ, ÿcnÿbilÿri ÷ûxarûb atmaq lazûmdûr? Bunu tÿk sÿnÿ
demÿyiblÿr, niyÿ kefini pozursan?
ßcnÿbilÿrin ÷ûxarûlûb atûlmasû bötön mÿtn boyunca hÿr
yerdÿ “Laue söbut etmiødir”i “alimlÿr söbut etmiølÿr”lÿ
vÿ ya “Langmörun inandûrûcû tÿrzdÿ gþstÿrdiyi kimi”ni
“gþstÿrildiyi kimi” ilÿ ÿvÿzlÿnmÿsi demÿk idi. ßgÿr hansûsa
bir rus, þzö dÿ tÿkcÿ rus yox, hÿm dÿ ruslarûn qulluüunda
olmuø alman, danimarkalû xûrda bir øeylÿ dÿ olsa fÿrqlÿn-
miø disÿ, onun adû, soyadû mötlÿq tam gþstÿrilmÿli idi, onun
möba riz vÿtÿnpÿrvÿrliyi vÿ elm qarøûsûnda þlmÿz xidmÿtlÿri
mötlÿq vurüulanmalû idi.
– ßcnÿbilÿri yox, mÿn onlarû ÷oxdan atmûøam. Èndi
akademik Balandini ÷ûxarmaq lazûmdûr...
– Þzömözönkönö, sovet alimini?
– ... onun bötön nÿzÿriyyÿsini. Mÿn hÿr øeyi onun östön-
dÿ qurmuødum. Mÿlum oldu ki, o... onu...
Akademik Balandin dÿ gþzlÿnilmÿdÿn Nadyanûn ÿrinin
buxovlar i÷indÿ saxlandûüû u÷uruma, yeraltû dönyaya getdi.
– Hÿr øeyi þzönÿ dÿrd elÿmÿ! – Olenka ona tÿsÿlli verdi.
Onun da demÿyÿ sþzö vardû: – Mÿndÿ isÿ Azÿrbaycanla
baülû?..
Bu orta rus qûzûnû iranøönas olmaüa he÷ vaxt, he÷ nÿ
hÿvÿslÿndirmÿmiødi. Tarix faköltÿsinÿ girÿndÿ belÿ øey
he÷ onun aülûna da gÿlmirdi. Ancaq Kiyev Rus dþvlÿti haq-
qûnda yazdûüû kurs iøinin cavan rÿhbÿri (þzö dÿ evli) onun
480
pÿrÿstiøkarûna ÷evrildi vÿ tÿkid etdi ki, aspiranturada da Kiyev
Rus dþvlÿti özrÿ ixtisaslaøsûn. Olenka tÿøviølÿ Èta li ya Renes-
sansûna ke÷di, lakin Ètaliya Renessansû da qoca deyildi, qûzla
tÿk qalanda þzönö Èntibah ruhuna uyüun apa rûrdû. Ömid siz
qalan Olenka ÿldÿn döømöø qoca iran øö nas pro fes so run
yanûna gþndÿrilmÿsini xahiø etdi, onun yanûn da disser ta siya
yazmaüa baøladû vÿ ÿgÿr qÿzetlÿrdÿ Èran Azÿrbaycanû mÿsÿ-
lÿsi qalxmasaydû, onu mövÿffÿqiyyÿtlÿ dÿ baøa vura caqdû.
Olenka bu ÿyalÿtin Azÿrbaycana meyilli olmasûnû vÿ onun
Èrana yadlûüûnû ana xÿtt kimi apara bilmÿmiødi vÿ buna gþrÿ
dÿ dissertasiyasûnû yenidÿn iølÿnil mÿsi ö÷ön qaytardûlar.
– Saü ol de ki, he÷ olmasa, qabaqcadan dözÿltmÿyÿ
imkan verirlÿr. Bundan pisi dÿ olur. Muza danûøûr ki...
Muza isÿ artûq eøitmirdi. Xoøbÿxtlikdÿn, diqqÿti kitabda
idi vÿ onun ö÷ön ÿtrafûndakû otaq, sanki, yox idi.
– ...dþrd il bundan ÿvvÿl ÿdÿbiyyat faköltÿsindÿ biri
Svayq dan dissertasiya mödafiÿ etmiødi, ÷oxdan dosentlik
edirdi. Birdÿn mÿlum oldu ki, dissertasiyasûnda dþrd dÿfÿ
Svay qûn kos mo polit olduüu gþstÿrilir vÿ dissertant da bunu
tÿq dir edir. Onu AAK
1
-a ÷aüûrûb diplomunu ÿlindÿn aldûlar.
Dÿhøÿt!
– Tfu, hÿlÿ bir kimya sahÿsindÿ dÿ kefini pozasan!
– Daøa sþhbÿtÿ qarûødû. – Onda biz, siyasi iqtisad÷ûlar, ney-
lÿyÿk? Boynumuzu kÿndirÿ ke÷irÿk? Yox, hÿlÿ nÿfÿs alûrûq.
Saü olsun Stujaylo-Olyabûøkin, kþmÿyimizÿ gÿldi.
Doürudan da, hamûya mÿlum idi ki, Daøa artûq ö÷ön cö
dissertasiya mþvzusu alûb. Onun birinci mþvzusu “Sosia-
lizmdÿ ictimai iaøÿ problemi” idi. Èyirmi il bundan qabaq hÿr
bir pionerÿ, o cömlÿdÿn dÿ Daøaya etibarlû øÿkildÿ mÿlum
olduüu halda ki, tezliklÿ ailÿ mÿtbÿxlÿri þlöb gedÿcÿk,
evlÿr dÿki ocaqlar sþnÿcÿk vÿ azadlûüa ÷ûxmûø qadûnlar sÿhÿr
yemÿk lÿrini vÿ naharlarû fabrik-mÿtbÿxlÿrdÿn alacaqlar, bu
mþvzu dumanlû vÿ hÿtta tÿhlökÿli sÿciyyÿ kÿsb etmÿyÿ baø-
1
AAK – SSRÈ Nazirlÿr Soveti yanûnda Ali Attestasiya Komissiyasû. Elmi
dÿrÿcÿlÿrin vÿ adlarûn verilmÿsi mÿsÿlÿlÿri ilÿ mÿøьul olan dþvlÿt orqanû
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
481
la yûrdû. ßyani øÿkildÿ gþrönördö ki, ÿgÿr kimsÿ yemÿk xa-
nalar da qidalanûrsa, mÿsÿlÿn, Daøa kimi, bunu lÿnÿtÿ gÿl miø
ÿlacsûzlûqdan edir.
Èctimai iaøÿnin yalnûz iki formasû ÷i÷ÿklÿnirdi: resto ran-
lar, lakin burada sosializm prinsiplÿrinÿ o qÿdÿr dÿ parlaq
øÿkildÿ ÿmÿl olunmurdu vÿ bir dÿ ki ancaq araq satmaqla
mÿø üul olan ÿn yaramaz qÿlyanaltûxanalar. Nÿzÿriyyÿdÿ isÿ
ÿvvÿlki kimi fabrik-mÿtbÿxlÿr qalûrdû, ÷önki Xalqlarûn Rÿh-
bÿri bu iyirmi ildÿ vaxt tapûb iaøÿ haqqûnda he÷ nÿ deyÿ bilmÿ-
miødi. Buna gþrÿ dÿ tÿzÿ bir sþz demÿk tÿhlökÿli idi. Daøa
bir xeyli ÿziyyÿt ÷ÿkÿndÿn sonra rÿhbÿri onun mþvzusunu
dÿyiødi vÿ bu dÿfÿ dÿ aüûlsûzlûq edib tÿzÿ mþvzunu da hÿmin
siya hû dan gþtördö: “Sosializmdÿ geniø istehlak mallarû tica-
rÿti”. Mþvzu özrÿ material az idi, bötön nitqlÿrdÿ vÿ direk tiv-
lÿrdÿ geniø ÷eøiddÿ istehlak mallarûnûn istehsal edil mÿ si nin
vÿ yayûlmasûnûn mömkönlöyö vÿ vacibliyi haqqûnda deyi lir-
disÿ dÿ, praktik olaraq, hÿmin mallar polad prokatû vÿ neft
mÿh sul larû ilÿ möqayisÿdÿ, bir nþv, irad sÿciyyÿli olurdu.
Yön göl sÿna yenin inkiøaf edÿcÿyini, ya da ki tÿdricÿn þlöb
gedÿ cÿ yini mþv zunu vaxtûnda rÿdd etmiø elmi øuranûn þzö
dÿ bilmirdi.
Bu arada aüûllû adamlar ona mÿslÿhÿt gþrdölÿr vÿ Daøa
yalvar-yaxarla þzönÿ mþvzu tapdû: “XIX ÿsr siyasi iqtisad÷ûsû
Stujaylo-Olyabûøkin”.
– Sÿn, he÷ olmasa, xeyirxahûnûn portretini dÿ olsa tapa
bildin? – Olenka gölÿ-gölÿ soruødu.
– Tamamilÿ doürudur, tapa bilmirÿm!
– Sÿnin tÿrÿfindÿn bu, sadÿcÿ, naøökörlökdör! – Olen-
ka Nadyanû øÿnlÿndirmÿyÿ ÷alûøûrdû, ÿslindÿ isÿ þz gþröø qa-
baüû canlanmasûnû ona da þtörmÿk istÿyirdi. – Mÿn olsay dûm,
tapar dûm vÿ ÷arpayûmûn östöndÿn asardûm. Yaxøû tÿsÿv vör
edi rÿm: bu adam mÿnÿvi tÿlÿbatlarû tÿmin olunmamûø xoø
gþr kÿmli qoca mölkÿdar olub. Larin zamanûnûn ucqar ÿyalÿt-
lÿ ri nin birindÿ, elÿ yerdÿ ki, ora tarixin kölÿklÿri dÿ gedib
÷at mûrdû, bolluca sÿhÿr yemÿyindÿn sonra ev xalatûnda
482
oturur du pÿncÿrÿnin qabaüûnda, qulluq÷u Palaøkanûn ÷oø-
qa larû yediz dir mÿ yinÿ baxa-baxa tÿlÿsmÿdÿn fikir yörö dör-
dö: dþv lÿt necÿ varlanûr, nÿyin hesabûna yaøayûr...
Quzu kimi adam idi! Axøamlar isÿ kart oynayûrdû... – Olen-
ka qÿhqÿhÿ ÷ÿkdi.
O qûzarûrdû. Tÿpÿdÿn dûrnaüa kimi getdikcÿ göclÿnÿn
xoø bÿxtliyin þzö idi.
Lyuda artûq sÿma rÿngindÿ mavi donuna girmiø vÿ
bununla da þz yataüûnû yelpikvarû þrtökdÿn mÿhrum etmiødi
(Nadya ÿzablû bir tÿrzdÿ ÷iyinlÿrini qûsaraq ona tÿrÿf baxûrdû).
O, ÿvvÿl cÿ gözgönön qabaüûnda qaø vÿ kirpiklÿrinin rÿngini
tÿzÿ lÿdi, sonra sÿliqÿ ilÿ dodaqlarûnû boyadû.
– Fikir verin, qûzlar, – Muza birdÿn hÿmiøÿki kimi tÿbii,
hamû onun sþzönö gþzlÿyirmiø kimi dillÿndi. – Rus ÿdÿbi
qÿhrÿmanlarû qÿrbi avropalûlardan nÿ ilÿ fÿrqlÿnirlÿr? Qÿrb
yazû÷ûlarûnûn ÿn sevimli qÿhrÿmanlarû hÿmiøÿ mÿnsÿbÿ,
øþhrÿtÿ, pula can atûrlar. Rus qÿhrÿmanû isÿ he÷ nÿ istÿmir,
o ancaq hÿqiqÿt vÿ ÿdalÿt axtarûr. Elÿ?
Vÿ yenidÿn kitab oxumaüûna davam etdi.
– Bÿlkÿ, xahiø edÿsÿn iøûüû yandûrsûnlar, – Daøanûn ona
yazûüû gÿldi vÿ iøûüû yandûrdû.
Artûq boüazlû qaloølarûnû da geyinmiø Lyuda ÿlini kör-
könÿ uzatdû. Bu vaxt Nadya sÿrt øÿkildÿ onun yataüûnû gþs-
tÿ rÿk ikrahla dedi:
– Sÿn yenÿ bu eybÿcÿrliyi qoyub gedirsÿn ki, biz yûüûø-
dûraq?
– Èstÿmirsÿn, yûüûødûrma! – Lyuda qûzûødû vÿ onun ifadÿli
gþzlÿri parûldadû. – Bir dÿ mÿnim yataüûma ÿl vurmaüa cörÿt
elÿmÿ!! – onun sÿsi qûøqûrtûya qÿdÿr yöksÿldi. – Vÿ mÿnÿ
aüûl þyrÿtmÿ!!
– Sÿn baøa döømÿlisÿn! – bu dÿfÿ Nadya a÷ûldû vÿ bötön
ondan yûüdûqlarûnû demÿk qÿrarûna gÿldi. – Sÿn bizi tÿhqir
edirsÿn!.. Bizim fikirlÿrimizdÿ sÿnin axøam lÿzzÿtlÿrindÿn
baøqa bir øey ola bilÿr, ya yox?
– Paxûllûq edirsÿn? Sÿnin qarmaüûna döømör?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
483
Hÿr ikisinin sifÿti ÿyildi vÿ hirsli qadûnlarûn hamûsûnda
olan kimi, lap xoøagÿlmÿz gþrkÿm aldû.
Olenka aüzûnû a÷ûb Lyudanûn payûnû vermÿk istÿdi,
amma “axøam lÿzzÿtlÿri”ndÿ nÿ isÿ tÿhqiramiz bir irad
duydu. Vÿ þzönö saxladû.
– Paxûllûq etmÿyÿ bir øey yoxdur! – Nadya boüuq, qûrûq
sÿslÿ cavab verdi.
– ßgÿr sÿn yolunu azûb monastûr ÿvÿzinÿ aspirantura-
ya gÿlmisÿnsÿ, – qÿlÿbÿsini hiss edÿn Lyuda getdikcÿ daha
bÿrk qûøqûrûrdû, – onda otur bir köncdÿ vÿ qayûnanalûq elÿ-
mÿ. Bezmiøÿm! Qarûmûø qûz!
– Lyudka! Dayan! – Daøa qûøqûrdû.
– Niyÿ þzönÿ aid olmayan iølÿrÿ qarûøûr?.. Qarûmûø qûz!
Qarûmûø qûz! Bÿxti gÿtirmÿyÿn insan!
Muza ayûldû vÿ kitabû tÿhdidedici tÿrzdÿ Lyudaya tÿrÿf
yellÿyÿ-yellÿyÿ qûøqûrtû ilÿ dedi:
– Meøøanlûq yaøayûr! Zÿfÿr ÷alûr! ×i÷ÿklÿnir!
Qûzlarûn hÿrÿsi, o birilÿrinÿ qulaq asmadan vÿ onlarla
razûlaømadan, þz bildiyini qûøqûrmaüa baøladû.
Baøû daø kimi aüûrlaømûø, he÷ nÿyi baøa döøÿ bilmÿyÿn
Nadya gþröøÿ geyindiyi ÿn yaxøû paltarûndaca özöqoylu ÷ar-
pa yû sûna uzandû vÿ baøûnû yastûqla þrtdö.
Lyuda yenidÿn pudralandû, dÿlÿ xÿzindÿn tikilmiø kör kö-
nön östönÿ döømöø qûvrûm sa÷larûnû dözÿltdi, duvaüûnû gþz-
lÿ ri nin östönÿ saldû, yataüûnû yûüûødûrmadan, lakin gözÿø tÿ
gedir miø kimi yorüanû ÷arpayûnûn östönÿ ataraq ÷ûxûb getdi.
Nadyanû ÷aüûrûrdûlar, o isÿ tÿrpÿnmirdi. Daøa onun ayaq-
qabûlarûnû ÷ûxartdû vÿ ayaqlarûnû yorüanûn qûraqlarûna bökdö.
Sonra yenÿ qapû dþyöldö, Olenka tez dÿhlizÿ ÷ûxdû vÿ
yel kimi dÿ geri qayûtdû, sa÷larûnû ølyapasûnûn altûna yûüdû,
tÿlÿsik sarû yaxalûqlû körkönö ÿyninÿ ke÷irtdi vÿ yeni bir
yeriølÿ qapûya tÿrÿf getdi. (Bu, sevinc yeriøi idi, hÿm dÿ
möba rizÿyÿ hazûrlûq bildirirdi...)
Belÿliklÿ, 318-ci otaq bir-birinin ardûnca dönyaya iki
gþzÿl vÿ zþvqlÿ geyinmiø øirnikdirici mÿxluq gþndÿrdi.
484
Onlar gedÿndÿn sonra canlanmadan vÿ gölöødÿn mÿh-
rum olmuø otaq tamamilÿ darûxdûrûcû oldu.
Moskva ÷ox bþyök øÿhÿr idi, ancaq bu øÿhÿrdÿ getmÿ-
yÿ yer yox idi...
Muza yenÿ oxumurdu, eynÿyini ÷ûxartmûø, özönö iri
ovuc larû i÷indÿ gizlÿtmiødi.
Daøa dedi:
– Aüûlsûz Olqa! Axû bir az oynayandan sonra atacaq.
Mÿnÿ demiødilÿr ki, onun haradasa baøqa bir qadûnû var.
Bÿl kÿ, uøaüû da.
Muza ovuclarû arasûndan onlara baxdû:
– Olya he÷ nÿ ilÿ baülû deyil. ßgÿr sÿn deyÿn kimi olsa,
onunla xudahafizlÿøÿ bilÿr.
– Necÿ yÿni baülû deyil! – Daøa dodaqlarûnû bözÿrÿk
gölöm söndö. – Sÿnÿ daha nÿ baülûlûq lazûmdûr...
– Sÿn he÷, hÿmiøÿ hÿr øeyi bilirsÿn! Bunu axû haradan
bilÿ bilÿrsÿn? – Muza hiddÿtlÿndi.
– ßgÿr gecÿ onlarûn evindÿ qalûrsa, burada bilmÿli nÿ
var ki?
– Oho! He÷ nÿ! Bu, hÿlÿ he÷ nÿyi söbut etmir! – Muza
etiraz etdi.
– Èndi ancaq belÿ olmaq lazûmdûr. Yoxsa ÿlindÿ saxlaya
bilmÿzsÿn.
Qûzlar susdular. Hÿrÿsi þz fikrindÿ qaldû.
×þldÿ qar göclÿnirdi. Artûq hava qaralûrdû.
Pÿncÿrÿnin altûndakû radiatorda su sakitcÿ øûrûldayûrdû.
Bazar gönö axøamûnûn bu otaqda ke÷irilÿcÿyini döøönmÿk
belÿ dþzölmÿz gþrönördö.
Daøanûn gþzönön qabaüûna rÿdd etdiyi bufet÷i, saülam,
göclö kiøi gÿldi.
Onu rÿdd etmÿk nÿyinÿ lazûm idi? Qoy qaranlûqda onu
universitetdÿn he÷ kÿsin olmadûüû øÿhÿr kÿnarlarûndakû
klublardan birinÿ aparaydû. Hansûsa bir ÷ÿpÿrin yanûnda bir
az ÿzizlÿyÿrdi.
– Muzo÷ka, gedÿk kinoya! – Daøa xahiø etdi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
485
– Nÿ gþstÿrirlÿr?
– “Hind sÿrdabÿsi”.
– Yox, bu axû mÿnasûz øeydir! Kommersiya cÿfÿngi yatû dûr!
– ßvÿzindÿ korpusdadûr, yaxûnda!
Muza cavab vermÿdi.
– Darûxûram axû, gedÿk!
– Getmÿyÿcÿyÿm. Þzönÿ iø tap.
Birdÿn elektrik iøûüû zÿiflÿdi, lampanûn i÷indÿ solüun
qûr mû zûmtûl tök göclÿ kþzÿrirdi.
– Bircÿ bu ÷atmûrdû!.. – Daøa inildÿdi. – Faza atûb. Bura-
da adam þzönö asa bilÿr.
Muza heykÿl kimi oturmuødu.
Nadya ÷arpayûsûnûn östöndÿ hÿrÿkÿtsiz idi.
– Muzo÷ka, gedÿk kinoya!
Qapû dþyöldö.
Daøa qapûya baxûb qayûtdû:
– Nadyuøa! Øaqov gÿlib. Durursan?
Dostları ilə paylaş: |