55
Rubin, sanki, qabaüûnda, doürudan da, kaüûz varmûø kimi
sÿlis vÿ rÿvan danûømaüa baøladû (þzönö dþrd dÿfÿ möha-
kimÿ etmiødilÿr, mÿhkÿmÿ formullarû beyninÿ hÿkk olun-
muø du):
“
OLQOVÈ× ÈQOR SVYATOSLAVÈ×ÈN
tÿqsirlÿndiril mÿsi
özrÿ beø milyon, drob ö÷ milyon altû yöz ÿlli bir min yet miø
dþrd saylû istintaq iøi özrÿ ittihamnamÿ.
Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyi orqanlarû tÿrÿfindÿn tÿqsirlÿndiri-
lÿn øÿxs qismindÿ bu iø özrÿ Olqovi÷ È.S. cÿlb edilmiødir.
Tÿhqiqat möÿyyÿn etmiødir ki, knyaz rötbÿsindÿ øanlû rus
ordusunun sÿrkÿrdÿsi olaraq drujina komandiri vÿzifÿsini
tutmuø Olqovi÷ vicdansûz vÿtÿn xaini ÷ûxdû. Onun xÿyanÿt-
kar fÿaliyyÿti onda tÿzahör etmiødir ki, o, kþnöllö surÿtdÿ
xalqûmûzûn qatû döømÿni, hazûrda iføa edilmiø Qon÷aq xana
ÿsir döømöø, bundan ÿlavÿ, oülu Vladimir Èqorevi÷i, elÿcÿ dÿ
qardaøûnû vÿ qardaøû oülunu, tam tÿrkibdÿ bötön silahlarû vÿ
tÿhtÿlhesab maddi ÿmlakû ilÿ birgÿ bötþvlökdÿ drujinasûnû
dÿ ÿsirliyÿ tÿslim etmiødir.
Knyazûn xÿyanÿtkar fÿaliyyÿti hÿm dÿ onda þzönö gþs-
tÿr miø dir ki, lap ÿvvÿldÿn mörtÿce din xadimlÿrinin hazûr-
la mûø olduqlarû tÿxribat÷û gönÿø tutulmasûnûn tÿsiri altû na
döøÿ rÿk, “Don ÷ayûndan dÿbilqÿlÿri ilÿ su i÷mÿyÿ yol la nan”
dru ji na sûnda kötlÿvi siyasi-izahat iøinÿ rÿhbÿrlik etmÿ miø,
hÿmin illÿrdÿ, yÿni ikiqat xlorlama tÿtbiq edilmÿyÿ baø la-
maz dan ÿvvÿl Don ÷ayûnûn antisanitar vÿziyyÿtini nÿzÿrÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
511
alma mûø dûr. Bunun ÿvÿzindÿ tÿqsirlÿndirilÿn øÿxs qûp ÷aq-
la rûn gþzlÿri qabaüûnda qoøuna mÿsuliyyÿtsiz möraciÿt
etmÿklÿ kifayÿtlÿnmiødir:
“Qardaølar, biz bunu axtarûrdûq, haydû, baølayaq!”
(istintaq iøi, cild 1, vÿrÿq 36).
Birlÿømiø Novqorod-Seversk-Putivl-Rûlsk drujinasûnûn
bu yöröøönön vÿtÿnimiz ö÷ön fÿlakÿtli nÿticÿsi bþyök
Kiyev knyazû Svyatoslavûn sþzlÿri ilÿ ÷ox yaxøû sÿciyyÿ lÿn-
di rilmiødir:
“Tanrû onlara kafirlÿri mÿhv etmÿk imkanû vermiødi,
ancaq cavanlûqlarû buna mane oldu”
(istintaq iøi, 1-ci cild, vÿrÿq 88).
Sadÿlþvh Svyatoslavûn sÿhvi (sinfi korluüu sÿbÿbindÿn)
onda idi ki, bötönlökdÿ yöröøön pis hazûrlanmasûnû vÿ rus
hÿrbi qövvÿlÿrinin par÷alanmasûnû o ancaq “gÿnclik”lÿ,
yÿni tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin gÿnc olmasû ilÿ izah edir, baøa
döø mör ki, burada sþhbÿt ÷ox uzun möddÿtÿ hesablanmûø
xÿya nÿt dÿn gedir.
Cinayÿtkarûn þzö istintaqdan vÿ mÿhkÿmÿdÿn yayûna
bilmiødir, lakin øahid Borodin Aleksandr Porfiryevi÷, elÿcÿ
dÿ namÿlum qalmaq istÿmiø vÿ bundan sonra Dastanûn
Möÿllifi adlandûrûlacaq øahid þz tÿkzibedilmÿz ifadÿlÿri ilÿ
knyaz È.S.Olqovi÷in rÿzil rolunu tÿkcÿ rus komandanlûüû
ö÷ön sÿrfÿsiz meteoroloji:
“Kцlÿklÿr ÿsir, artûq qûp÷aq oxlarûn
Tþkцrlÿr Èqorun alayû цstÿ...”,
vÿ taktiki:
“Dþrd tÿrÿfdÿn yaьû gÿlir,
Bцrцyцr dþrd yanûmûzû”
(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿqlÿr 123, 124,
Dastan Mцÿllifinin ifadÿsi).
512
øÿraitdÿ baølanmûø dþyöøön tÿsviri ilÿ deyil, hÿm dÿ knya-
zûn vÿ onun oülunun döømÿn ÿsirliyindÿ þzlÿrini necÿ apar-
dûq larûnû gþstÿrmÿklÿ iføa edir. Onlara, guya, ÿsirlikdÿ
sax la nûlarkÿn yaradûlmûø mÿiøÿt øÿraiti gþstÿrir ki, hÿmin
adam lara qarøû Qon÷aq xan bþyök mÿrhÿmÿt nömayiø
etdir miø dir ki, bu da obyektiv olaraq drujinanûn xaincÿsinÿ
tÿs lim edilmÿsi möqabilindÿ qûp÷aq komandanlûüûnûn tÿøÿk-
kö rö vÿ möka fatûndan baøqa bir øey deyil.
Mÿsÿlÿn, øahid Borodinin ifadÿlÿri ilÿ möÿyyÿn edil-
miø dir ki, ÿsirlikdÿ knyaz Èqorun atû da – þzö dÿ biri yox
– olmuø dur:
“Èstÿrsÿn, bÿyÿndiyin atû sÿn gþtцr!”
(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 233).
Bu zaman Qon÷aq xan knyaz Èqora deyir:
“Þzцnцmц sÿn ÿsir sanûrsan.
ßsirmisÿn, sþylÿ, yoxsa qonaьûm?”
(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 281).
Daha sonra:
“Belÿmi yaøarlar, sþylÿ, ÿsirlÿr?”
(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 300).
Qûp÷aq xanûnûn satqûn knyaza mönasibÿti onun da riyakar-
lû üûnû a÷ûb gþstÿrir:
“Sÿn øцcaÿtlisÿn, igidsÿn, knyaz,
Bunlara gþrÿ dÿ ÷ox sevdim sÿni”
(istintaq iøi, sild 2, vÿrÿq 5).
Daha diqqÿtlÿ aparûlmûø istintaq nÿticÿsindÿ bu riyakar möna-
si bÿt lÿ rin Kayala ÷ayû özÿrindÿ dþyöødÿn xeyli ÿvvÿl dÿ mþv-
cud olduüu aøkarlanmûødûr:
“Hÿmiøÿ dÿ sÿni mÿn ÷ox sevmiøÿm”
(yenÿ orada, vÿrÿq 14,
øahid Borodinin ifаdÿlÿri),
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
513
hÿtta:
“Èstÿrdim mÿn sÿnÿ dцømÿn olmayûm,
Sÿnÿ bir dost olum, sadiq mцtÿffiq,
Etibarlû bir dost, bir qardaø olum...”
(yenÿ orada).
Bötön bunlar obyektiv olaraq tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsi Qon-
÷aq xanûn fÿal ÿlaltûsû, qûp÷aq agenti vÿ casusu kimi sÿciy-
yÿ lÿndirir.
Gþstÿrilÿnlÿr ÿsasûnda Olqovi÷ Èqor Svyatoslavovi÷ –
1151-ci il tÿvÿllödlö, Kiyev øÿhÿrindÿ anadan olmuø, bitÿrÿf,
ÿvvÿllÿr mÿhkum olunmamûø, SSRÈ vÿtÿndaøû, ixtisasca sÿr-
kÿrdÿ, knyaz rötbÿsindÿ drujina komandiri vÿzifÿsindÿ xid-
mÿt ke÷miø, 1-ci dÿrÿcÿli Varyaq, Qûzûl Gönÿø ordenlÿri vÿ
Qûzûl Qalxan medalû ilÿ tÿltif olunmuø – aøaüûdakû ÿmÿllÿri
tþrÿt mÿkdÿ tÿqsirlÿndirilir:
vÿtÿninÿ qarøû tÿxribat, casusluq vÿ qûp÷aq xanû ilÿ ÷oxil-
lik cinayÿtkar ÿmÿkdaølûqla ÷ulüalanmûø iyrÿnc xÿyanÿtdÿ,
yÿni RF CM-in 58-1-b, 58-6, 58-9 vÿ 58-11 maddÿlÿri ilÿ
nÿzÿr dÿ tutulmuø cinayÿtlÿri tþrÿtmÿkdÿ.
Èrÿli sörölÿn ittihamlarda Olqovi÷ þzönö tÿqsirli saymûø,
hÿm dÿ øahid ifadÿlÿri, poema vÿ opera ilÿ dÿ onun tÿqsiri
söbuta yetirilmiødir.
RF CM-in 208-ci maddÿsini rÿhbÿr tutaraq iø tÿqsirlÿn-
dirilÿn øÿxsin mÿhkÿmÿyÿ verilmÿsi ö÷ön prokurora gþndÿ-
ril miødir”.
Rubin nÿfÿsini dÿrdi vÿ tÿntÿnÿ ilÿ dustaqlara nÿzÿr
saldû. Bir dÿfÿ fantaziya axûnûna döøÿndÿn sonra o, þzönö
sax laya bilmirdi. ×arpayûlarûn özÿri ilÿ yayûlan, qapû aüzûnda
øaq qûl dayan gölöø onu bir az da qûzûødûrûrdû. O artûq burada
olan bir ne÷ÿ nÿfÿr ÷uüulun vÿ hakimiyyÿtÿ döømÿn olan
insanlarûn yanûnda demÿk istÿdiyindÿn xeyli artûq demiødi.
Alnûnû vÿ qulaqlarûnû boz-körÿn, he÷ bir qaydaya ÿmÿl
etmÿdÿn bitÿn sa÷ basmûø Spiridon bircÿ dÿfÿ dÿ olsun, göl-
mÿdi. O, mÿhkÿmÿni qaøqabaqlû halda izlÿyirdi. ßlli yaøûna
÷atmûø rus insanû olan, Spiridon qÿdim dþvrlÿrdÿ yaøamûø vÿ
514
ÿsir döømöø bu knyaz barÿdÿ birinci dÿfÿ idi eøidirdi, lakin
yaxøû tanûø olan mÿhkÿmÿ øÿraiti vÿ prokurorun þzöndÿn
razûlûüû ona baøûna gÿlÿnlÿri xatûrladûr, hÿmin hisslÿri bir
dÿ yaøadûrdû. Spiridon prokurorun gÿtirdiyi bötön dÿlillÿrin
ÿsassûzlûüûnû vÿ binÿva knyazûn dÿrdinin bþyöklöyönö dÿ
baøa döøördö.
– Tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin iøtirak etmÿmÿsi vÿ øahidlÿrin
dindirilmÿsinÿ ehtiyac olmamasû sÿbÿbindÿn, – Nerjin yenÿ
ÿvvÿlki kimi monoton tÿrzdÿ mûzûldandû, – tÿrÿflÿrin ÷ûxûø la-
rûna ke÷irik. Sþz yenÿ prokurora verilir.
Vÿ gþzucu Zemelyaya baxdû.
“ßlbÿttÿ, ÿlbÿttÿ”, – hÿr øeylÿ razûlaømaüa hazûr iclas÷û
dillÿndi.
– Yoldaø hakimlÿr! – Rubin zÿhmlÿ dedi. – Sizin gþzö-
nözön qabaüûnda dözÿnlÿnmiø dÿhøÿtli ittihamlar zÿncirinÿ,
÷irkin cinayÿtlÿr kÿlÿfinÿ mÿn ÷ox az øey ÿlavÿ edÿ bilÿ rÿm.
Èlk olaraq mÿn geniø yayûlmûø belÿ bir ÷örök fikri qÿtiyyÿtlÿ
rÿdd etmÿk istÿrdim ki, guya, yaralanmûø adamûn ÿsir döø-
mÿyÿ mÿnÿvi haqqû var. Bu, kþköndÿn sÿhv fikirdir, bizim
fik ri miz deyildir! Xösusÿn dÿ knyaz Èqor. Deyirlÿr ki, o, dþyöø
meydanûnda yaralanmûødû. Lakin indi, yeddi yöz alt mûø beø
il ke÷ÿndÿn sonra bunu bizÿ kim söbut edÿ bilÿr? Divi ziya
hÿrbi hÿkiminin imzaladûüû yaralanmasû haqqûnda ara yûøû
qalûrmû? Hÿr halda, istintaq iøinÿ belÿ arayûø tikil mÿ miø dir,
yoldaø hakimlÿr!..
Amantay Bulatov eynÿyini ÷ûxardû; eynÿyinin øÿn vÿ cÿsa-
rÿtli parûltûsû ÷ÿkilÿndÿn sonra onun gþzlÿri qÿmgin gþrö nördö.
O da, Pryan÷ikov da, Potapov da, bura yûüûømûø mÿh-
bus larûn ÷oxu da mÿhz bu cör “vÿtÿnÿ xÿyanÿt” etdiklÿrinÿ
– kþnöllö olaraq ÿsir döødöklÿrinÿ gþrÿ hÿbsxanaya salûn-
mûø dûlar.
– Daha sonra, – prokurorun sÿsi guruldadû, – mÿn
tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin qûp÷aq döøÿrgÿsindÿ þzönö yaramaz
tÿrzdÿ aparmasûnû xösusi qeyd etmÿk istÿrdim. Knyaz Èqor
he÷ dÿ Vÿtÿni haqqûnda deyil, arvadû haqqûnda döøönör:
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
515
“Sÿn tÿksÿn, gþyÿr÷inim,
Sÿn tÿksÿn...”
Analitik olaraq bu, bizÿ tamamilÿ aydûndûr, ÷önki onun
arvadû Yaroslavna cavandûr, ikinci arvadûdûr, belÿ arvada
o qÿdÿr dÿ etibar etmÿk olmaz vÿ faktik olaraq knyaz Èqor
qarøûmûzda ancaq þzönö döøönÿn insan kimi durur. Bÿs
qûp÷aq rÿqslÿri kimin ö÷ön ifa edilirdi? – sizdÿn soruøuram.
Yenÿ dÿ onun ö÷ön! Onun murdar þvladû isÿ dÿrhal
Qon÷aqovna ilÿ cinsi ÿlaqÿyÿ girir, baxmayaraq ki mövafiq
sÿlahiyyÿtli orqanlar tÿrÿfindÿn bizim tÿbÿÿlÿrimizÿ ÿcnÿbi
qadûnlarla nikaha girmÿk qÿti qadaüan olunub! Vÿ bunlarûn
hamûsû sovet-qûp÷aq mönasibÿtlÿrinin ÿn yöksÿk gÿrginlik
dÿrÿcÿsinÿ ÷atdûüû mÿqamda baø verir, o mÿqamda ki...
– Ècazÿ verin! – qûvrûmsa÷ Kaqan ÷arpayûsû östöndÿn
sÿslÿndi. – Prokuror haradan bilir ki, Rus dþvlÿtindÿ hÿlÿ
o vaxt sovet hakimiyyÿti olub?
– Komendant! Bu satûlmûø agenti ÷þlÿ ÷ûxarûn! – Nerjin
÷arpayûsûnû dþyÿclÿdi. Lakin Bulatov tÿrpÿnmÿyÿ macal
tapmamûø Rubin zÿrbÿni yöngöllöklÿ qÿbul etdi.
– Nÿ olar, mÿn cavab verÿrÿm! Mÿtnlÿrin dialektik tÿhlili
bizdÿ buna ÿminlik yaradûr. Dastanûn möÿllifinin ifadÿsindÿ
aøaüûdakûnû oxuyun:
“Putivldÿ qûzûl bayraqlar dalьalanûr”.
Mÿncÿ, aydûndûr? Nÿcib knyaz Vladimir Qalitski, Putivl
rayon hÿrbi komissarlûüûnûn rÿisi, doüma øÿhÿrin mödafiÿsi
ö÷ön xalq qoøunu – Skula vÿ Broøkanû – toplayûr, knyaz Èqor
isÿ bu zaman qûp÷aq qûzlarûnûn löt baldûrlarûna tamaøa edir?
Deyÿrdim ki, biz onun bu mÿøüuliyyÿtinÿ rÿübÿtlÿ yana øû-
rûq, axû Qon÷aq ona istÿdiyi gþzÿli se÷mÿyi tÿklif edir, bÿs
o, vicdansûz, niyÿ imtina edir? Buradakûlardan kim inanar ki,
insan þz xoøuna arvaddan imtina edÿ bilÿr, hÿ? Bax tÿq sir-
lÿndirilÿn øÿxsi axûra kimi iføa edÿn riyakarlûüûn hÿddi dÿ elÿ
buradadûr – bu, onun, guya, ÿsirlikdÿn qa÷masû vÿ “kþnöllö”
516
olaraq vÿtÿnÿ qayûtmasû faktûdûr! Kim inana bilÿr ki, “istÿdiyi
at vÿ qûzûl” tÿklifini almûø adam kþnöllö olaraq vÿtÿninÿ
qayûdar, bötön bunlarû isÿ atar, hÿ? Bu necÿ ola bilÿr?..
Geri qayûtmûø ÿsirlÿrÿ istintaqda mÿhz belÿ, mÿhz bu sual
verilirdi, Spiridona da onu vermiødilÿr: ÿgÿr sÿni döø mÿn
kÿø fiyyatûna cÿlb etmÿyiblÿrsÿ, onda bÿs niyÿ qayût mûsan?!
– Bunun bir, yalnûz bir izahû ola bilÿr: knyaz Èqor qûp÷aq
kÿøfiyyatû tÿrÿfindÿn cÿlb olunmuødu vÿ Kiyev dþv lÿ ti nin
daüûdûlmasû tapøûrûüû ilÿ geri gþndÿrilmiødi! Yol daø hakim-
lÿr! Mÿnim daxilimdÿ dÿ, sizdÿ olduüu kimi, nÿcib nifrÿt
hissi qaynayûr. Mÿn bir humanist kimi tÿlÿb edirÿm: onu,
qancûüûn doüduüunu, asmaq lazûmdûr! Lakin þlöm cÿzasû
lÿüv olunmuødur, ona gþrÿ dÿ cinayÿtkara iyirmi beø il, beø
dÿ buynuzuna vermÿli! Bundan baøqa, mÿhkÿmÿnin xösusi
qÿrardadûnda gþstÿrmÿli: “Knyaz Èqor” operasû tamamilÿ
mÿnÿviyyatsûz, gÿnclÿrimiz arasûnda xÿyanÿtkarlûq ÿhvalû
yayan ÿsÿr kimi sÿhnÿdÿn ÷ûxarûlsûn! Bu proses özrÿ øahid
olan A.P.Borodin cinayÿt mÿsuliyyÿtinÿ cÿlb edilsin, ona
qarøû hÿbs qÿtimkan tÿdbiri se÷ilsin. Bunlardan ÿlavÿ, aøa-
üûdakû ÿsilzadÿlÿr dÿ mÿsuliyyÿtÿ cÿlb edilsinlÿr: 1) Rimski,
2) Korsakov. ßgÿr onlar bu biabûr÷û operanû yazmasaydûlar,
o he÷ sÿhnÿyÿ dÿ ÷ûxarûlmazdû. Mÿn qurtardûm! – Rubin
aüûrlûüûnû dolab÷adan yerÿ atdû. Nitq artûq onu yormuødu.
He÷ kÿs gölmördö.
Pryan÷ikov tÿklif gþzlÿmÿdÿn stuldan durdu vÿ yaran-
mûø dÿrin sökut i÷ÿrisindÿ ÷aøqûn halda sakitcÿ dedi:
– Tan pi, cÿnablar! Tan pi! Yaøadûüûmûz maüara ÿsridir,
yoxsa iyirminci ÿsrdir? Xÿyanÿt – bu nÿ demÿkdir? Növÿ-
nin par÷alandûüû ÿsrdÿ! Yarûmke÷iricilÿr! Elektron beyin
ÿsrin dÿ!.. Kimin baøqa insanû möhakimÿ etmÿyÿ haqqû var,
cÿnab lar? Kimin onu azadlûqdan mÿhrum etmÿyÿ haqqû var?
– Baüûølayûn, bu artûq mödafiÿdir? – professor ×elnov
nÿzakÿtlÿ soruødu vÿ hamû ona tÿrÿf dþndö. – Hÿr øeydÿn
ÿvvÿl prokuror nÿzarÿti qaydasûnda lÿyaqÿtli hÿmkarûmûn
diqqÿtindÿn yayûnmûø bir ne÷ÿ faktû ÿlavÿ etmÿk istÿrdim...
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
517
– ßlbÿttÿ, ÿlbÿttÿ, Vladimir Erastovi÷! – Nerjin onu
dÿs tÿk lÿdi. – Biz hÿmiøÿ ittihamûn tÿrÿfindÿyik, biz hÿmiøÿ
möda fiÿyÿ qarøûyûq vÿ mÿhkÿmÿ qaydalarûnûn istÿnilÿn cör
poz ma üa hazûrûq! Xahiø edirik!
Tÿbÿssöm professor ×elnovun dodaqlarûnû qa÷ûrmûødû.
O, tamamilÿ sakit danûøûrdû vÿ yalnûz ona gþrÿ yaxøû eøidilÿ
bilirdi ki, hamû bu adamûn nÿ deyÿcÿyinÿ diqqÿt kÿsilmiødi.
Onun solüun gþzlÿri zaldakûlarûn yanûndan harasa uzaq bir
nþqtÿyÿ baxûrdû, sanki, gþzlÿri qarøûsûnda salnamÿlÿr vÿrÿq-
lÿnirdi. Yun papaüûnûn döyönö isÿ özönö bir az da uzun
gþstÿrir, ehtiyatlûlûq ifadÿsi verirdi.
– Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, – riyaziyyat professoru sþzö-
nÿ baøladû, – knyaz Èqor hÿlÿ sÿrkÿrdÿ tÿyin olunmazdan
xeyli ÿvvÿl, bizim xösusi anketi dolduran kimi iføa oluna
bilÿrdi. Onun anasû qûp÷aq idi, qûp÷aq knyazûnûn qûzû idi.
Þzönön dÿ damarlarûnda yarûqûp÷aq qanû axan knyaz Èqor
uzun möd dÿt qûp÷aqlara möttÿfiqlik etmiødi. Hÿlÿ yöröø-
dÿn ÿvvÿl o, Qon ÷aqûn “sadiq möttÿfiqi vÿ etibarlû dostu”
idi! 1180-ci ildÿ, Mono maxovi÷lÿr tÿrÿfindÿn darmadaüûn
edi lÿndÿn sonra, Qon ÷aq xanla bir qayûqda qa÷ûb canûnû
qur tarmûødû!
Sonradan Svyatoslav vÿ Ryurik Rostislavovi÷ Èqoru qûp-
÷aq lara qarøû bþyök ömumrus yöröølÿrinÿ ÷aüûrmûødûlar,
Èqor isÿ yollarûn buz baüladûüûnû bÿhanÿ gÿtirÿrÿk bu yöröø-
dÿn boyun qa÷ûrmûødû: “bþyök buzlaq gþrörÿm”. Bÿl kÿ dÿ,
elÿ bu sÿbÿbdÿn Svoboda Qon÷aqovna Vladimir Èqo re vi÷ÿ
niøan lan mûødû? Nÿzÿr dÿn ke÷irdiyimiz 1185-ci ildÿ, nÿha-
yÿt, Èqora ÿsir lik dÿn qa÷maüa kim kþmÿk etmiødi? Qûp ÷aq!
Qûp ÷aq Ovlur, hansûnû ki Èqor sonradan “bþyök ÿyan” tÿyin
etdi. Qon÷aqovna sonradan Èqora nÿvÿ sini dÿ gÿtir miødi...
Bu faktlarû gizlÿtdiyi ö÷ön mÿn Das tan Möÿl lifi nin dÿ, Boro-
dinin operasûnda xÿyanÿt meyil lÿrini gþrÿ bilmÿmiø musiqi
tÿn qid ÷isi Stasovun da, nÿha yÿt, qraf Musin-Puøkinin dÿ –
das ta nûn yeganÿ ÿlyaz ma sû nûn yan dû rûlmasûnda onun ÿli olma-
mûø deyildi – mÿsuliyyÿtÿ cÿlb olunmalarûnû tÿklif edÿrdim.
518
Aydûn gþrönör ki, kimsÿ, bunun sÿrf etdiyi bir kÿs, izlÿri itir-
mÿyÿ ÷alûømûødûr.
Sþzönö bitirdiyini bildirÿn ×elnov arxaya ÷ÿkildi.
Onun dodaqlarûnda ÿvvÿlki kimi zÿif gölöø vardû.
Hamû susurdu.
– Bÿs möttÿhimi kim mödafiÿ edÿcÿk? Onun mödafiÿyÿ
ehtiyacû var axû! – Èsaak Kaqan þzöndÿn ÷ûxdû.
– Yaramaz ilanû mödafiÿ etmÿyÿ ehtiyac yoxdur! – Dvo-
yetyosov yerdÿn qûøqûrdû. – Bir Be vÿ divara dirÿmÿli!
Soloqdin öz-gþzönö turøutdu. Rubinin dediklÿri ÷ox
gölmÿli idi, ×elnovun bilgilÿrinÿ isÿ hÿmiøÿ hþrmÿtdÿ yana-
øûrdû, lakin knyaz Èqor rus tarixinin cÿngavÿrlik dþvrönö,
yÿni ÿn øÿrÿfli dþvrönö tÿmsil edirdi, buna gþrÿ dÿ onu
dolayûsû ilÿ dÿ masqaraya qoymaq olmazdû. Soloqdindÿ xoø
olmayan bir hiss yaranmûødû.
– Yox, yox, siz necÿ istÿyirsiniz, mÿn isÿ mödafiÿ tÿrÿ-
fin dÿ ÷ûxûø edirÿm! – cörÿtlÿnmiø Èsaak hiylÿgÿr baxûølarû ilÿ
auditoriyanû sözÿrÿk sÿsini qaldûrdû. – Yoldaø hakimlÿr! Nÿca-
bÿtli dþvlÿt vÿkili kimi mÿn dþvlÿt ittiham÷ûsûnûn bötön dÿlil-
lÿ rinÿ qoøuluram. – O uzadûr, bir az da aüzûnû mar ÷ûl da da-
raq danûøûrdû. – Vicdanûm mÿnÿ deyir ki, knyaz Èqoru nÿinki
asmaq, hÿtta øaqqalamaq lazûmdûr. Doürudur, bizim huma nist
qanunvericiliyimizdÿ artûq ö÷öncö ildir ki, þlöm cÿzasû yox dur
vÿ biz onu ÿvÿzlÿmÿyÿ mÿcburuq. Lakin mÿn baøa döøÿ bil-
mi rÿm, niyÿ prokuror øöbhÿli dÿrÿcÿdÿ örÿ yi yum øaq lûq edir?
(Bununla baülû prokurorun þzönö dÿ yox la maq lazû mû dûr!)
Niyÿ cÿzalar nÿrdivanûnda birdÿn-birÿ iki pilÿ aøaüû döøör –
iyirmi beø il katorqa iølÿrinÿ qÿdÿr gÿlib ÷atûr? Axû bizim cina-
yÿt mÿcÿllÿmizdÿ þlöm hþkmöndÿn lap azacûq yum øaq bir
cÿza, iyirmi beø illik katorqadan da dÿhøÿtli bir cÿza var.
Daha göclö tÿÿssörat yaratmaq istÿyÿn Èsaak fikrini
demÿyÿ tÿlÿsmirdi.
– Nÿ cÿzadûr o, Èsaak? – yerlÿrdÿn sÿbirsizliklÿ qûøqûrûø-
dûlar. Èsaak isÿ ÿvvÿlkindÿn dÿ lÿng, ÿvvÿlkindÿn dÿ sadÿlþvh
gþrkÿm alaraq cavab verdi:
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
519
– Maddÿ 20, bÿnd “a”.
Otaqda olan vÿ zÿngin hÿbsxana tÿcröbÿsinÿ malik
adamlardan he÷ biri belÿ bir maddÿ haqqûnda eøitmÿmiødi.
Hÿr øeylÿ maraqlanan Èsaak isÿ onu tapmûødû!
– Nÿ deyilir orada? – dþrd bir tÿrÿfdÿn biÿdÿb tÿkliflÿr
yaümaüa baøladû. – ... kÿsmÿk?..
– Demÿk olar ki, – Èsaak halûnû pozmadan tÿsdiqlÿdi.
– Mÿnÿvi cÿhÿtdÿn axtalamaq. Maddÿ 20, bÿnd “a” –
zÿh mÿtkeølÿrin döømÿni elan etmÿk vÿ SSRÈ hödudlarûndan
qov maq! Qoy getsin, qoy Qÿrbdÿ gÿbÿrsin! Mÿn sþzömö qur-
tardûm.
Tÿvazþkarlûqla, baøûnû yana ÿyÿrÿk, bu balacaboy, qûv-
rûm sa÷ adam þz ÷arpayûsûna tÿrÿf ÷ÿkildi.
Gölöø bomba kimi partladû.
– Necÿ? Necÿ? – Xorobrov boüula-boüula uüuldadû,
möø tÿ risi isÿ qay÷ûnûn dartûnmasûndan dik atûldû. – Qov-
maq? Belÿ maddÿ dÿ var?
– Aüûrlaødûrûlmasûnû xahiø elÿ. Cÿzanûn aüûrlaødûrûlma-
sûnû xahiø elÿ! – ona tÿrÿf qûøqûrûrdûlar.
Mujik
1
Spiridon bic-bic gölömsönördö.
Hamû birdÿn danûøûr vÿ daüûlûøûrdû.
Rubin yenÿ qarnû östÿ uzanmûødû vÿ fikrini monqol-fin
löüÿti özÿrindÿ cÿmlÿmÿk istÿyirdi. Þzönön qûzûøûb irÿli atûl-
maq vÿrdiøinÿ, oynadûüû rola gþrÿ utanûrdû.
O istÿyirdi ki, riøxÿndi ancaq ÿdalÿtsiz hakimlÿrÿ aid
olsun, adamlar isÿ harada dayanmalû olduqlarûnû bilmir,
onun ö÷ön ÿn ÿziz olan øeyÿ – sosializmÿ gölördölÿr.
56
Abramson isÿ yenÿ dÿ ÷iynini vÿ yanaüûnû yastûüa sûxûb
gþzlÿri ilÿ “Monte Kristo”nu elÿ hey udur, udurdu. O, otaq-
da kûlara körÿyini ÷evirmiødi. Daha ona he÷ bir komediya
1
Mujik – kÿndli, qaba, bisavad adam (rus.); инадлû ъинайÿткар (йÿни “блат-
ной”) олмайан мÿщбус ( рус. жаргîн)
520
maraqlû deyildi. Yalnûz ×elnov danûøanda azca özönö ÷evirdi,
÷önki professorun dediklÿri onun ö÷ön yeni idi.
Sörgönlÿrdÿ, yatablarda, istintaq hÿbsxanalarûnda, tÿc-
rid xa na larda, döøÿrgÿ vÿ øaraøkalarda ke÷irdiyi iyirmi ildÿ
nÿ vaxtsa yorulmaq bilmÿyÿn, sÿsi tutulmayan, tez qûzû øan
natiq olmuø Abramson þzönön vÿ ÿtrafûndakûlarûn ÿzab la-
rûna qarøû biganÿ vÿ hissiyyatsûz bir insana ÷evrilmiødi.
Èndicÿ otaqda oynanûlmûø mÿhkÿmÿ prosesi qûrx beø –
qûrx altûncû illÿrin axûnûna hÿsr olunmuødu. Nÿzÿri olaraq
Abramson ÿsirlÿrin taleyinin faciÿviliyini qÿbul edÿ bilÿrdi,
amma yenÿ dÿ bu, axûn olaraq qalûrdû, ÷oxlu axûndan biri
vÿ he÷ dÿ ÿn maraqlûsû deyildi. ßsirlÿr bir ÷ox xarici þlkÿdÿ
olmalarû sÿbÿbindÿn maraq doüururdular (Potapovun zara-
fatla dediyi kimi: “Ъanlû yalan÷û øahidlÿr”), amma onlarûn
axûnû yenÿ dÿ örÿksûxûcû idi, bunlar möharibÿnin aciz qur-
banlarû idilÿr, siyasi möbarizÿni þzlÿri ö÷ön kþnöllö olaraq
hÿyat yolu se÷miø insanlar deyildilÿr.
XDÈK-dÿ hÿr bir dustaq axûnûnûn, Yer özöndÿ hÿr insan
nÿslinin olduüu kimi, þz tarixi, þz qÿhrÿmanlarû olur.
Vÿ bir nÿslÿ o birisini baøa döømÿk ÷ÿtindir.
Abramson döøönördö ki, bu adamlar o birilÿri ilÿ, iyir-
minci illÿrin sonunda partiya iclasûnda dediyi sþzlÿrdÿn imti na
etmÿk istÿmÿyÿrÿk kþnöllö olaraq Yeniseyÿ sörgön olunmanû
se÷miø – belÿ se÷im imkanû hamûya verilirdi – azman larla he÷
bir möqayisÿyÿ gÿlmirlÿr. O adamlar inqi la bûn tÿhrif olun ma-
sûna, øÿrÿfsizlÿødirilmÿsinÿ dþzÿ bilmir di lÿr vÿ onun tÿmiz liyi
yolunda canlarûndan ke÷mÿyÿ hazûr idi lÿr. Lakin “bu gÿnc,
namÿ lum” nÿsil Oktyabrdan otuz il ke÷ÿn dÿn sonra kame ra-
lara mujik sþyöølÿri ilÿ girir, vÿtÿn daø möha ri bÿsi dþvröndÿ
onlarû tþrÿt miø adamlarû ×ON
1
-÷u la rûn göllÿ lÿ dik lÿri, yan dûr-
dûq larû, suda boü duqlarû ÿmÿl lÿri asanlûqla tÿkrarlayûrdûlar.
Buna gþrÿ dÿ ÿsirlÿrdÿn he÷ biri ilÿ döømÿn÷ilik etmÿ-
yÿn, ayrûlûqda onlardan he÷ biri ilÿ möbahisÿ etmÿyÿn
Abram son ömumilikdÿ bu nÿsli qÿbul etmirdi.
1
×ON – xцsusi tÿyinatlû hissÿ (rus.: ЧОÍ – ÷àñòü îñîáîãî íàçíà÷åíèÿ)
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
521
Abramson, ömumiyyÿtlÿ, bötön bu dustaq möbahi sÿ lÿri,
etiraflarû vÿ iøtirak÷ûsû olduqlarû hadisÿlÿr haqqûnda heka-
yÿtlÿri danûømaq xÿstÿliyindÿn ÷oxdan saüalmûødû (hÿr hal-
da, þzönö buna inandûrmûødû). ßgÿr cavanlûüûnda kame ra-
nûn o biri köncöndÿ gedÿn sþhbÿtlÿrÿ maraüû olurdusa da,
indi bu maraq þlmöødö. Èstehsalatla yaøamaqdan da ÷ox dan
ÿl ÷ÿkmiødi. Ailÿ hÿyatû ilÿ dÿ yaøaya bilmirdi, ÷önki baøqa
øÿhÿrlÿrdÿn olanlara he÷ vaxt gþröø vermirdilÿr, øaraø kaya
senzuradan ke÷ib gÿlÿn mÿktublar isÿ onlarû yazan larûn
þzlÿri tÿrÿfindÿn naqislÿødirilmiø, canlû ger÷ÿklik izlÿ rin dÿn
tÿmizlÿnmiø olurdu. Diqqÿtini qÿzetlÿrÿ dÿ cÿm lÿyÿ bilmirdi:
baølûqlara baxan kimi qÿzetdÿ yazûlanlarûn mÿnasû ona tam
aydûn olurdu. Musiqili veriliølÿrÿ göndÿ bir saatdan ÷ox
qulaq asa bilmirdi, sþzlÿrdÿn ibarÿt veriliølÿrÿ isÿ, yalanla
dolu kitablarla olduüu kimi, ÿsÿblÿri davam gÿtirmirdi.
Daxilindÿ, haradasa lap dÿrindÿ, yeddi divar arxasûnda,
dönyanûn taleyinÿ vÿ hÿyatûnû qurban verdiyi tÿlimÿ canlû,
hÿm dÿ olduqca aürûlû bir maraq qoruyub saxlaya bilmiødisÿ
dÿ, zahirÿn þzöndÿ ÿtrafûndakûlara qarøû tam laqeydlik tÿr-
biyÿ edÿ bilmiødi. Belÿcÿ, vaxtûnda göllÿ lÿn mÿ miø, vax-
tûnda þldö röl mÿmiø, vaxtûnda axûra qÿdÿr zÿhÿr lÿn mÿ miø
trots ki÷i Abramson indi kitablarûn hÿqiqÿti deyÿn lÿ rini yox,
insanû ÿylÿn dirÿ, ona sonu gþrönmÿyÿn hÿbs möd dÿ tini
tamam la maüa kþmÿk edÿ bilÿnlÿrini xoølayûrdû.
...Bÿli, onlar iyirmi doqquzuncu ildÿ Yenisey tayqasûn da
“Monte-Kristo”nu oxumurdular... Anqaraya, ö÷ yöz verst lik
xizÿk yolu qÿt etdikdÿn sonra gÿlib ÷ûxdûqlarû uzaq tay qa da
yerlÿøÿn Doøøanû kÿndinÿ ÿn ucqar yerlÿrdÿn Yeni ili qarøû-
la maq bÿhanÿsi ilÿ sörgöndÿ olanlarûn konfransûna yûüûø-
mûø dûlar ki, beynÿlxalq vÿziyyÿti vÿ þlkÿnin daxili vÿziy yÿ-
tini mözakirÿ etsinlÿr.
Øaxta ÿlli dÿrÿcÿdÿn ÷ox olurdu. Köncdÿki dÿmir “bur-
juyka” hÿddÿn artûq geniø, rus pe÷i sûnûb-daüûlmûø daxmanû
he÷ cör qûzdûra bilmirdi (elÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ daxma sör gön-
dÿ olanlara verilmiødi). Daxmanûn divarlarû bötþv donurdu.
522
Gecÿnin sakitliyindÿ divar tirlÿri hÿrdÿnbir töfÿng a÷ûlûrmûø
kimi, bÿrkdÿn øaqqûldayûrdû.
Konfransû partiyanûn kÿnddÿki siyasÿti haqqûnda mÿru zÿ
ilÿ Satanevi÷ a÷dû. O, papaüûnû ÷ûxardû, dalüalanan qara kÿki-
lini a÷ûqladû, lakin cibindÿn hÿmiøÿki kimi ingilis idiom larû
kitab ÷asû (“döømÿni gÿrÿk tanûyasan”) gþrönÿn yarûm kör kö-
nö ÷ûxar madû. Ömumilikdÿ Satanevi÷ liderlik oyunu oynayûrdû.
Onu, deyÿsÿn, sonralar Vorkutada, tÿtil vaxtû göl lÿlÿmiødilÿr.
Hÿmin mÿruzÿsindÿ Satanevi÷ boynuna alûrdû ki, kon-
ser vativ sinif olan kÿndlilÿrin Stalinin amansûz metodlarû ilÿ
ram edilmÿsindÿ rasional bir mÿqam da var: belÿ olmasa, bu
kortÿbii qövvÿ øÿhÿrÿ axacaq vÿ inqilabû boüacaq. (Bu gön
artûq, demÿk olar ki, ram edilmÿsinÿ baxmayaraq, kÿndlilÿr
yenÿ dÿ øÿhÿrÿ doluødular, øÿhÿri, hÿtta ÷ekistlÿrin ÿldÿn
saldûüû partiya aparatûnû meøøanlûq bataqlûüûna söröklÿdilÿr
vÿ belÿliklÿ dÿ, inqilabû mÿhv etdilÿr.) Mözakirÿlÿr nÿ qÿdÿr
qûzüûn gedirdisÿ, konfrans iøtirak÷ûlarû arasûndakû birlik bir
o qÿdÿr pozulurdu: iki, ö÷ mþvqeyin deyil, hÿr iøtirak÷ûnûn
þz mþvqeyinin mþvcud olduüu özÿ ÷ûxûrdû. Sÿhÿrÿ yaxûn,
ömumi qÿtnamÿ qÿbul edilmÿdÿn, yorüun-arüûn halda kon-
fransûn rÿsmi hissÿsini baüladûlar.
Sonra kÿlÿ-kþtör masanûn östönÿ dözölmöø vÿ bÿzÿk
ö÷ön ÿtrafûna köknar budaqlarû yûüûlmûø qablardan yeyib-
i÷dilÿr. Buzu ÿriyÿn budaqlardan qar vÿ qatran iyi gÿlirdi,
iynÿlÿri adamûn ÿllÿrinÿ batûrdû. ßldÿ÷ÿkilmÿ araq i÷dilÿr.
Badÿlÿri qaldûrarkÿn and i÷dilÿr ki, buradakûlardan he÷ biri
he÷ zaman tÿslim÷i imtinanû imzalamayacaq.
Onlar yaxûn aylarda Sovet Èttifaqûnda siyasi tufanlarûn
baølayacaüûnû gþzlÿyirdilÿr.
Daha sonra mÿøhur inqilabi mahnûlar oxudular: “Var øa-
v yanka”, “Bayraüûmûz yer özöndÿ dalüalanûr”, “Qara baron”.
Sonra da nÿdÿn gÿldi danûødûlar, xûrda øeylÿrÿ gþrÿ
möba hisÿ etdilÿr.
Xarkov tötön fabrikinin iø÷isi olmuø Roza tök dþøÿ yin
östöndÿ oturmuødu (onu Ukraynadan Sibirÿ kimi gÿti rÿ bil-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
523
miødi vÿ bununla ÷ox fÿxr edirdi), papirosu papi ros dalûn ca
yandûrûr, qûsa kÿsilmiø sa÷larûnû yellÿ dirdi: “Ziya lû la ra dþzÿ
bilmirÿm! Bu adamlar bötön “incÿ lik lÿ rindÿ” vÿ “mörÿk-
kÿb lik lÿrindÿ” iyrÿncdirlÿr. Ènsan psixo lo gi yasû inqi lab dan
ÿvvÿlki yazû÷ûlarûn onu tÿsvir etmÿk istÿ dik lÿ rin dÿn xeyli
sadÿ dir. Bizim vÿzifÿmiz isÿ bÿøÿriyyÿti mÿnÿvi cÿhÿt dÿn
aüûr yöklÿnmÿdÿn azad etmÿkdir!”
Tÿdricÿn qadûn bÿzÿklÿrinÿ ke÷dilÿr. Sörgön edilmiø lÿr-
dÿn biri – Patruøev, bu yaxûnlarda yanûna Rusiyadan niøan-
lûsû gÿlmiø sabiq Krûm prokuroru – narazûlûqla dedi: “Niyÿ
gÿlÿ cÿk cÿmiyyÿti miskinlÿødirirsiniz? Niyÿ dÿ mÿn elÿ bir
vaxtûn gÿlmÿsini arzulamayûm ki, hÿr bir qûz mirvari taxa bil-
sin? Hÿr bir kiøi sevgilisinin baøûnû diadema ilÿ bÿzÿyÿ bilsin?”
Necÿ hay-köy qalxmûødû onda! Necÿ dÿ qeyzlÿ Marks-
dan vÿ Plexanovdan, Kampanelladan vÿ Feyerbaxdan iqti-
bas lar gÿtirirdilÿr.
Gÿlÿcÿk cÿmiyyÿt!.. Ondan necÿ dÿ asanlûqla danûøûr dûlar!..
Yeni Doqquz yöz Otuzuncu ilin gönÿøi qalxdû, hamû da
onun seyrinÿ ÷ûxdû.
Øaxtalû, ÷ÿhrayû töstö sötunlarûnûn döz yuxarû, ÷ÿhrayû
sÿmaya qalxdûüû bir sÿhÿr idi. Arvadlar aüappaq geniø Anqa-
ranûn östö ilÿ mal-heyvanû kÿnarlarûnda köknar aüaclarû
ÿkil miø buz yarûüûna tÿrÿf qovurdular. Kÿnddÿ kiøi vÿ at
qalma mûødû – aüac tÿdarökönÿ sörmöødölÿr.
Èki onillik ke÷di... O vaxt sÿslÿnÿn tostlarûn aktuallûüû itib
yox oldu. Axûra kimi mþhkÿm duranlarû göllÿlÿdilÿr. Tÿslim
olanlar da göllÿlÿndi. Tÿkcÿ Abramsonun øaraøkalarûn isti-
xana qapaüû altûnda salamat qala bilmiø baøûnda hÿmin illÿ-
rin dÿrki, xatirÿsi he÷ kÿsin gþrÿ bilmÿdiyi bir aüac øÿklindÿ
bþyödö vÿ qol-budaq atdû...
Abramson gþzlÿrini kitaba zillÿsÿ dÿ, oxumurdu.
Bu vaxt onun ÷arpayûsûnûn qûraüûna Nerjin oturdu.
Nerjinlÿ Abramson ö÷ il bundan ÿvvÿl Butûr kame ra sûn-
da – Potapovun da yatmûø olduüu hÿmin o kamerada – tanûø
olmuødular. O vaxt Abramson birinci hÿbsxana onilli yini
524
baøa vururdu, kamera yoldaølarûnû buz kimi dus taq nöfuzu
ilÿ, hÿbsxana iølÿrinÿ olan kþklö skepsisi ilÿ tÿÿc cöb lÿn di-
rirdi, þzö isÿ lap yaxûn vaxtlarda ailÿsinÿ qayûdacaüû ilÿ baülû
sÿr sÿm bir ömidlÿ yaøayûrdû.
Sonra ayrûldûlar. Abramsonu tezliklÿ diqqÿtsizlik özön-
dÿn buraxdûlar – amma ailÿnin yerindÿn tÿrpÿnib milisin
Abram sonu qeydiyyata gþtörmÿyÿ razûlaødûüû Sterlitamaka
kþ÷ mÿyi ö÷ön kifayÿt etmiø qûsa bir möddÿtÿ. Ailÿsi kþ÷öb
qur taran kimi isÿ onu yenÿ hÿbs etdilÿr, bircÿ dÿfÿ dindir mÿ
apar dûlar: hÿqiqÿtÿnmi, o, 29-cu ildÿn 34-cö ilÿ kimi sörgön dÿ
olmuødur vÿ ondan sonra hÿbsxanada yatmûødûr. Möÿyyÿn
edÿndÿn sonra ki, hÿr øey, doürudan da, belÿ olmuødur,
Abram son mÿhkum olunduüu möddÿti yatmûødûr, ÷ÿkmiødir
vÿ hÿtta lazûm olandan da artûq hÿbsdÿ olmuødur, ßlahiddÿ
Möøa virÿ ona daha on il verdi. Øaraøkalarûn rÿhbÿrliyi isÿ
bþyök ömumittifaq mÿhbus kartotekasû özrÿ þz kþhnÿ iø÷i-
lÿrinin i÷ÿri salûndûüûndan xÿbÿr tutdu vÿ onu hÿvÿslÿ yeni-
dÿn øaraøkaya dartdû. Abramson Marfinoya gÿtirildi vÿ bura-
da da, dustaqlar dönyasûnûn hÿr yerindÿ olduüu kimi, kþh nÿ
tanûølarû ilÿ, o cömlÿdÿn dÿ Nerjin vÿ Potapovla rast laødû.
Gþröø döklÿri vaxt, pillÿkÿnin östöndÿ durub papi ros ÷ÿkÿr-
kÿn, Abramsona elÿ gÿlirdi ki, he÷ birilliyÿ dÿ olsa azad lûüa
÷ûxmayûb, ailÿsini gþrmÿyib vÿ bu möddÿt ÿrzindÿ arva dû na
bir qûz uøaüû da bÿxø etmÿyib, bötön bunlarû yuxu da gþröb,
mÿhbus örÿyi ö÷ön amansûz bir yuxuda; dön ya da yeganÿ bir
davamlû ger÷ÿklik mþvcuddur ki, o da hÿbsxanadûr.
Èndi dÿ Nerjin gÿlmiødi ki, Abramsonu ad gönönÿ dÿvÿt
etsin – ad gönönö qeyd etmÿyi qÿrara almûødûlar. Abram-
son, gec dÿ olsa, Nerjini tÿbrik etdi vÿ eynÿyinin altûn dan
baxaraq kimlÿrin dÿvÿt olunduüunu soruødu. Kom bi ne-
zo nunu bir dÿ ÿyninÿ ke÷irmÿyÿ, belÿ gþzÿl, ardû cûl, tÿkcÿ
alt paltarûnda ke÷irilmiø bazar gönönön nÿøÿ sini poz ma üa,
maraqlû kitabûnû kÿnara qoyub hansûsa ad gönö nÿ get mÿyÿ
he÷ hÿvÿsi yox idi. ßn ÿsasû isÿ orada vaxtû nûn xoø ke÷ÿ cÿ-
yinÿ ömid etmirdi, mötlÿq siyasi möba hisÿ qûzûøacaq vÿ bu
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
525
möba hisÿ, hÿmiøÿki kimi, onu he÷ nÿ ilÿ zÿn gin lÿø dir mÿ yÿ-
cÿk, ona qoøulmamaq mömkön olmayacaq, qoøulmaq da ki
olmazdû, ÷önki arvadûnû löt vÿziyyÿtdÿ baøqalarûna gþs tÿrÿ
bilmÿ diyi kimi, øöurunun dÿrin qatlarûnda gizlÿtdiyi, dÿfÿ-
lÿrlÿ baø qalarû tÿrÿfindÿn tÿhqirÿ mÿruz qalmûø fikir lÿrini dÿ
“cavanlar”a a÷a bilmÿzdi.
Nerjin kimlÿrin olacaüûnû sadaladû. Rubin øaraøkada
Abramsona, doürudan da, yaxûn olan tÿk adam idi, amma
onu da bugönkö, ÿsl kommunistÿ yaraømayan mÿzhÿkÿyÿ
gþrÿ danlamaq lazûm gÿlÿcÿkdi. Soloqdini vÿ Pryan÷ikovu
isÿ Abramson xoølamûrdû. Qÿribÿ dÿ olsa, Rubinlÿ Soloqdin
dost hesab olunurdular – yÿqin, ona gþrÿ ki, Butûr hÿbs-
xanasûnda bir yerdÿ yatmûødûlar. Hÿbsxana mödiriyyÿti dÿ
onlarû o qÿdÿr fÿrqlÿndirmirdi, noyabr bayramlarû vaxtû
ikisini dÿ Lefortovoya “bayram tÿcridi”nÿ basmûødû.
Amma nÿ etmÿli? Abramson razûlaødû. Ona elan olundu
ki, ziyafÿt yarûm saatdan sonra, Andreyi÷ kremi hazûrlayûb
qurtaran kimi, Potapovun vÿ Pryan÷ikovun ÷arpayûlarû ara-
sûnda olacaq.
Sþhbÿt ÿsnasûnda Nerjin Abramsonun nÿ oxuduüunu
da þyrÿndi vÿ dedi:
– Mÿn, necÿ oldusa, hÿbsxanada “Monte-Kristo”nu oxu-
yasû oldum, amma axûra kimi yox. Diqqÿt etdim ki, Döma
dÿhøÿt hissi yaratmaq istÿsÿ dÿ, Èf qalasûnda adi pat riar xal
hÿbsxananû tÿsvir edir. Daha paraøanûn hÿr gön kame ra dan
÷ûxarûlmasû kimi xûrdalûqlardan danûømûram. Döma azad lûq da
olanlar kimi ÷ox øeyi baøa döømör vÿ ya bu barÿdÿ susur.
Bir araødûrûn, Dantes niyÿ qa÷a bildi? Ona gþrÿ ki, kame ra lar-
da illÿrlÿ ømonlar ke÷irilmirdi, amma bunu hÿr hÿftÿ etmÿk
lazûmdûr. Bu da nÿticÿsi: laüûmû gþrmÿdi lÿr. Sonra. Dömanûn
tÿsvir etdiyi hÿbsxanada nÿzarÿt÷ilÿri dÿyiø mir di lÿr, onlar isÿ
Lubyanka tÿcröbÿsindÿn bildiyimiz kimi, hÿr iki saatdan bir
dÿyiøilmÿlidirlÿr ki, bir nÿzarÿt÷i o birisinin sÿhvlÿrini axta-
rûb tapsûn. Èf qalasûnda isÿ gönlÿrlÿ kameralara girmir, i÷ÿri
baxmûrdûlar. Onlarûn kameralarûnda he÷ gþzlök dÿ yox idi,
526
belÿcÿ, Èf hÿbsxana yox, kurort olub. Kamerada dÿmir qazan
sax lamaq olurdu vÿ Dantes dÿ onunla dþøÿmÿni dÿlirdi.
Nÿha yÿt, þlmöø adamû, sadÿcÿ, kisÿyÿ qoyub tikirdilÿr, daha
þlö xa nada bÿdÿnini qaynar dÿmirlÿ yandûrmûrdûlar, vaxta-
da söngö ilÿ deømirdilÿr. Döma ya zölmÿti yox, elementar
meto dikliyi qatûlaødûrmaq lazûm gÿlib.
Nerjin he÷ vaxt, sadÿcÿ, ÿylÿncÿ xatirinÿ kitab oxu-
murdu. O, kitablarda þzönÿ möttÿfiq vÿ ya da döømÿn axta-
rûrdû, hÿr bir kitab özrÿ dÿqiq hþkm ÷ûxarûr vÿ bu hþkmö
baø qa la rûna da qÿbul etdirmÿyÿ ÷alûøûrdû.
Abramson onun bu aüûr vÿrdiøindÿn xÿbÿrdar idi. Baøûnû
yastûqdan qaldûrmadan, onu kvadrat eynÿyindÿn sakit cÿ
sözÿ rÿk hÿmsþhbÿtini diqqÿtlÿ dinlÿdi.
– Yaxøû, gÿlÿrÿm, – deyÿ cavab verdi vÿ yerini rahat la-
yaraq oxumaüûna davam etdi.
Dostları ilə paylaş: |