Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
61 Önvanda mÿnzil gþstÿrilmÿmiødi vÿ bu, Ènnokentini tÿÿc cöb lÿn dirdi, lakin dayûsûnûn yaøadûüû evi axtarmaüa ehtiyac olmadû. O, daø dþøÿnmiø, nÿ bir aüacû, nÿ dÿ baü÷asû olmayan bir dalanda yerlÿømiø, ÿtrafûndakû evlÿrin hamûsû kimi taxtadan tikilmiø birmÿrtÿbÿli kþhnÿ bir evdÿ yaøayûrdû. Hÿr øeyin lap kþhnÿ olmadûüûnû, qarøûsûndakû iki qapûdan hansûnûn – darvazanûn yanûndakû ÿl qapûsûnûn, ya da ki yana yatmûø, östöndÿ xon÷alarû olan evin giriø qapûsûnûn iølÿk olduüunu da Ènnokenti dÿrhal baøa döømÿdi, hÿm o qapûnû, hÿm dÿ bu qapûnû dþymÿyÿ baøladû. Nÿ qapûnû a÷an, nÿ dÿ cavab verÿn oldu. ßl qapûsûnû itÿlÿdi – qapû mismarlanmûødû, xon÷alû qapûnû itÿlÿdi – a÷ûlmadû. È÷ÿridÿn ÷ûxan da olmadû. Evin miskin gþrönöøö ÿbÿs yerÿ bura gÿldiyinÿ onu bir daha ÿmin etdi. ßtrafûna boylandû, dalanda bir adam tapmaq istÿdi ki, soruøsun; gönorta gönÿøinin iøûüûnda özÿn mÿhÿllÿ bomboø idi. Bir azdan tinlÿrin birindÿn ÿlindÿ iki vedrÿ su bir qoca 578 ÷ûxdû. O, vedrÿlÿri ÷ÿtinliklÿ gÿtirirdi, bir dÿfÿ hÿtta bödrÿdi, lakin dayanmadû. Kiøinin bir ÷iyni o birisindÿn höndör idi. Kþlgÿsinin ardûnca, kÿsÿsinÿ döz Ènnokentiyÿ tÿrÿf gÿlirdi, ÷atanda baøûnû qaldûrdû, qapûnûn aüzûnda durmuø ada ma vÿ dÿrhal da ayaqlarûnûn altûna baxdû. Ènnokenti ona tÿrÿf addûm atdû, bir addûm da atdû: – Avenir dayû? ßyilmÿkdÿn daha ÷ox ÷þmbÿlÿrÿk dayûsû sÿliqÿ ilÿ, suyu daüûtmadan vedrÿlÿri yerÿ qoydu. Belini dözÿltdi. Qûrxûlmûø, sa÷larû aüarmûø baøûndakû kirli, sarû lÿkÿyÿ bÿnzÿyÿn kep- kasûnû ÷ûxardû, ÿli ilÿ tÿrini sildi. Nÿsÿ demÿk istÿdi – demÿdi. ßllÿrini yanlara a÷dû vÿ budur, Ènnokenti ÿyilÿrÿk (dayûsû ondan bir boy balaca idi) dayûsûnûn pûrtlaøûq bûülarûnû vÿ saqqalûnû hamar yanaüûna batûrdû, ÿli isÿ dayûsûnûn irÿli ÷ûxmûø (÷iyni dÿ buna gþrÿ ÿyri idi) tinli körÿyinÿ döødö. Dayûsû aralandû, ÿllÿrinin ikisini dÿ Ènnokentinin ÷iyin- lÿrinÿ qoydu vÿ onu gþzdÿn ke÷irmÿyÿ baøladû. ×alûøûrdû ki, gþröø tÿntÿnÿli alûnsûn. – Sÿn... nÿ ö÷önsÿ arûqsan... – dedi. – Elÿ sÿn dÿ... Dayûsû tÿkcÿ arûq deyildi, onun ÷oxlu azarlarû vÿ xÿstÿ- liklÿri vardû, lakin gön iøûüûnûn ÿks olunduüu gþzlÿrindÿ qocalara xas olan biganÿlik pÿrdÿsi hÿlÿ yox idi. Dayûsû dodaqlarûnûn kÿnarlarû ilÿ gölömsöndö: –Mÿnhe÷!..Мÿnimbanketlÿrimolmur...Bÿssÿn–niyÿ? Ènnokenti sevindi ki, Klaranûn mÿslÿhÿti ilÿ kolbasa vÿ hisÿ verilmiø balûq alûb vÿ bunlar Tverdÿ he÷ cör satûla bil- mÿzdi. Ah ÷ÿkdi: – Narahatlûqdandûr, dayû... Dayûsû canlû, göcönö qoruyub saxlamûø gþzlÿri ilÿ onu nÿzÿrdÿn ke÷irirdi: – Baxûr – nÿdÿn. Elÿ-belÿdirsÿ – eybi yox. – Suyu uzaqdan gÿtirirsÿn? – Bir mÿhÿllÿ, daha bir mÿhÿllÿ, sonra da yarûsû. Amma bþyök mÿhÿllÿlÿr deyil. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 579
Ènnokenti ÿyildi ki, vedrÿlÿri evÿ kimi aparsûn, amma onlar diblÿri ÷uqundan imiø tÿki aüûr idi. – E-he-he... – dayûsû arxasûnca gÿlirdi, – sÿndÿn iø÷i ÷ûxmayacaq! Þyrÿømÿmisÿn... Onu þtdö, ke÷ib qapûnû a÷dû. Balaca dÿhlizcikdÿ ved- rÿlÿri yerlÿrinÿ qoymaüa kþmÿk etdi. Dÿbli gþy ÷amadan isÿ cûrûldayan ÿyri taxtalarû yaxøû bÿrkidilmÿmiø dþøÿmÿyÿ qoyuldu. Qapûnûn rÿzÿsi dÿrhal ÷ÿkildi, sanki, dayûsû kiminsÿ i÷ÿri soxulacaüûndan qorxurdu. Dÿhlizin al÷aq tavanû, darvaza tÿrÿfÿ a÷ûlan ki÷icik pÿn- cÿrÿsi, iki balaca anbara, iki dÿ yaøayûø otaqlarûna aparan qapûlarû vardû. Ènnokenti darûxdû. O, he÷ vaxt belÿ vÿziy yÿtÿ döø mÿmiødi. Gÿldiyinÿ peøman olmuødu vÿ burada gecÿ- lÿ mÿ mÿk ö÷ön bÿhanÿlÿr axtarûrdû, axøama yaxûn bÿhanÿ tapûb buradan ÷ûxûb getmÿk barÿdÿ döøönördö. Bundan baøqa, hÿm otaqlarûn qapûlarû, hÿm otaqlar ara- sûndakû qapû – hamûsû ÿyri idi, bÿzilÿrinÿ ke÷ÿ yapûødûrûlmûødû, o birilÿri – qÿdimi naxûølarla iølÿnmiø ikitaylû qapûlar idi. Bötön qapûlardan, elÿcÿ dÿ tavan lampalarûnûn altûndan ÿyi- lib ke÷mÿk lazûm gÿlirdi. Pÿncÿrÿlÿri kö÷ÿyÿ a÷ûlan ö÷ balaca otaüûn ö÷öndÿ dÿ hava kÿsif idi, ÷önki pÿncÿrÿlÿrin qûraqlarû pambûqla tutulmuø, qabaqlarûna rÿngli kaüûz sÿrilmiø, stÿ- kanlar yûüûlmûø ÷ÿr÷ivÿlÿri birdÿfÿlik bÿrkidilmiødi, tÿkcÿ nÿfÿsliklÿr a÷ûlûrdû ki, onlardan da doüranmûø qÿzet ÿriøtÿsi sallanûrdû: daim hÿrÿkÿtdÿ olan bu zolaqcûqlar mil÷ÿklÿri qorxutmaq ö÷ön idi. Bu cör kþhnÿ, sanki, yarûyacan yerÿ batmûø, yetÿrincÿ havasû vÿ iøûüû olmayan, mebellÿrdÿn he÷ birinin döz dur- madûüû mÿnzildÿ, bu cör kasûb evdÿ Ènnokenti he÷ vaxt olma mûødû, belÿ øeylÿri ancaq kitablardan oxumuødu. Hÿtta divar larûn da hamûsû aüardûlmamûødû, bÿzilÿrinÿ elÿ taxtanûn östöylÿ bulanûq rÿng ÷ÿkilmiødi, “xal÷a” ÿvÿzinÿ isÿ hÿr yerdÿ nÿ ö÷önsÿ bir ne÷ÿ qat kþhnÿ, östönö toz basmûø qÿzet asûl mûødû: økaflarûn øöøÿlÿri vÿ bufetin tax÷asû, pÿncÿrÿlÿ rin östö, pe÷in arxa tÿrÿfindÿki divar qÿzetlÿrlÿ þrtölmöødö.
580 Gönö bu gön getmÿk lazûmdûr! Dayûsû isÿ az da olsa utanmadan, hÿtta bir nþv, fÿxrlÿ ona tÿsÿrröfatûnû – qûø vÿ yay ayaqyolu quyularûnû, ÿlözyuyanû gþstÿrir, yaüûø suyunu necÿ yûüdûqlarûnû izah edirdi. Burada tÿmizlÿnmiø meyvÿ qalûqlarû belÿ tullanmûrdû. Hÿlÿ iødÿn gÿlmÿli olan arvadû necÿ adam olacaqdû! Onlarûn yorüan-dþøÿklÿrinin nÿ göndÿ olduüunu da tÿsÿvvör etmÿk ÷ÿtin deyildi. Digÿr tÿrÿfdÿnsÿ bu kiøi anasûnûn doüma qardaøû idi, anasûnûn hÿyatûnû kþrpÿliyindÿn bilirdi, ömumiyyÿtlÿ, Ènno- ken tinin yeganÿ qan qohumu idi – dÿrhal ÷ûxûb getmÿk isÿ þzön haqqûnda nÿyisÿ bilmÿmÿk, nÿyisÿ axûra kimi þyrÿn- mÿmÿk demÿk olardû. Dayûsûnûn sadÿliyi vÿ gölöøö Ènnokentinin xoøuna gÿlirdi. Èlk sþzlÿrdÿncÿ dÿ bu adamda iki qûsa mÿktubda yazû lan dan ÷ox mÿlumatûn olduüu hiss olunurdu. Ömumi inamsûzlûq vÿ sÿdaqÿtlilik illÿrindÿ qan qohum- luüu þzlöyöndÿ tÿminat verirdi ki, bu adamû xösusi olaraq gþndÿrmÿyiblÿr, sÿni gödmÿk ö÷ön qoymayûblar, onu sÿnin yanûna gÿtirÿn yol tÿbii bir yoldur. Dayûsûna arûq demÿk olmazdû, o, quru idi, sömöklÿrinin östöndÿ lap zÿruri qÿdÿr ÿt qalmûødû. Belÿ adamlar isÿ ÷ox yaøayûrlar. – Sÿnin dÿqiq ne÷ÿ yaøûn var, dayû? (Ènnokenti bunu he÷ qeyri-dÿqiq dÿ bilmirdi.) Dayûsûdiqqÿtlÿonabaxdûvÿmöÿmmaиlÿcavabverdi: – Mÿn yaøûdûyam. Gþzlÿrini qûrpmadan ona baxûrdû. – Kimin?
– Þ-zö-nön. Vÿ baxûrdû. Ènnokenti sÿrbÿstliklÿ gölömsöndö, bu artûq ona tanûø idi: hÿtta hÿr øeyÿ øþvqlÿ baxdûüû vaxtlarda belÿ þzö pis rÿftarû, pis nitqlÿri, ÿyani tÿzahör edÿn kötlöyö ilÿ onun zþvqönö tÿhqir edirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 581
Ehtiramlû ÷aøqûnlûq vÿ ya a÷ûq qadaüa ilÿ rastlaømayan dayûnûn özö iøûqlandû, o, zarafatla mûzûldandû. – Razûlaø ki, mÿnim ÿvvÿl þlmÿyim tÿvazþkarlûqdan kÿnar olardû. Èkinci yerÿ ÷ÿkilmÿk istÿyirÿm. Gölöødölÿr. Belÿcÿ, onlarûn arasûnda ilk qûüûlcûm iøûl- dadû. Bundan sonrasû asan olacaqdû. Dayûsû ÷ox pis geyinmiødi: pencÿyinin altûndakû kþynÿk adam arasûna ÷ûxarûlasû göndÿ deyildi; pencÿyinin yaxalûüû, dirsÿklÿri, qollarûnûn aüûzlarû özölmöødö, bir dÿfÿ tikilmiø vÿ tÿkrar sörtölmöødö; øalvarûnda ÿsas par÷adan ÷ox yamaq vardû, yamaqlarûn rÿnglÿri dÿ möxtÿlif idi – boz, dama-dama, zolaqlû. ×ÿkmÿlÿri dÿ o qÿdÿr tÿmir edilmiø, yamaq östönÿ yamaq vurulmuødu ki, lap köndÿli dustaüûn ayaqqabûsûna oxøayûrdû. Dayûsû sþzarasû izah etdi ki, ÿynindÿki iø pal ta rû- dûr, o isÿ su kolonkasûndan vÿ ÷þrÿk maüazasûndan uzaüa getmir. Amma paltarûnû dÿyiømÿyÿ dÿ tÿlÿsmirdi. Otaqlarda lÿngimÿdÿn dayûsû Ènnokentini hÿyÿtÿ bax- maüaapardû.Чoxisti,buludсуз,kölÿkсизэцниdi. Hÿyÿtin uzunu otuz, eni on metr olsa da, bötþvlökdÿ dayûsûna mÿxsus idi. Sûnûq-salxaq damlar vÿ dÿlmÿ-deøik al÷aq ÷ÿpÿrlÿr onu qonøu hÿyÿtlÿrdÿn ayûrûrdû. Bu balaca hÿyÿtdÿ daø dþøÿnmiø meydan÷aya da, daø dþøÿnmiø cûüûra da, yaüûø suyu ö÷ön ÷ÿnÿ dÿ, odun anbarûna da, yay pe÷inÿ dÿ, hÿtta baüa da yer tapûlmûødû. Dayûsû onu gÿzdirir, artûq ÷i÷ÿklÿrini tþkmöø vÿ Ènnokentini meyvÿlÿrini gþrmÿdÿn tÿkcÿ yarpaqlarûna gþrÿ tanûya bilmÿyÿcÿyi bötön aüaclarla, bitkilÿrlÿ tanûø edirdi. Burada ×in qûzûlgölö kolu, jasmin kolu, yasÿmÿn kolu, ÷i÷ÿk lÿklÿri, iki qol-budaq atmûø qaraüat kolu da vardû. Kollarû gþstÿrÿrkÿn dayûsû øikayÿtlÿndi ki, bu il bolluca ÷i÷ÿklÿsÿlÿr dÿ, tozlanma vaxtû øaxta döødöyö ö÷ön, demÿk olar, bar vermÿyÿcÿklÿr. Hÿyÿtdÿ bir albalû aüacû, bir dÿ meyvÿlÿrin aüûrlûüû altûnda ÿyilmiø budaqlarûna dÿs tÿklÿr vurulmuø alma aüacû bitirdi. Hÿr yerin alaüû vurul- muødu, ancaq lazûm olan bitkilÿr qalmûødû. Bunun ö÷önsÿ diziöstÿ sörönmÿk, barmaqlarla ÷ox iølÿmÿk lazûm gÿlmiødi
582 ki, Ènnokenti, ÿlbÿttÿ, hÿmin zÿhmÿti dÿyÿrlÿndirÿ bilmÿzdi. Amma yenÿ dÿ onun aüûrlûüûnû dÿrk edirdi: – Sÿnÿ ÷ÿtindir, dayû! Gþr nÿ qÿdÿr ÿyilib-durmaq, bel- lÿmÿk, aparûb tullamaq lazûm gÿlir. – Mÿn bundan qorxmuram, Ènnokenti. Su daøûmaq, odun doüramaq, torpaqda eøÿlÿnmÿk qÿdÿrindÿ olarsa – nor mal insan hÿyatûdûr. Bu beømÿrtÿbÿli qÿfÿslÿrdÿ, qabaq cûl siniflÿ bir mÿnzildÿ adamûn örÿyi partlayar. – Yÿni kiminlÿ bir mÿnzildÿ? – Proletariatla. – Qoca sûnayûrmûø kimi bacûsû oülunu bir dÿ sözdö. – O adamlarla ki, onlar dominonu mûx ÷alûrmûø kimi ÷ûrpûr, himndÿn himnÿ kimi radionu sþndörmörlÿr. Yat ma- üa cÿmi beø saat ÿlli dÿqiqÿ vaxt qalûr. Butulkalarû yol dan ke÷ÿnlÿrin ayaqlarû altûnda sûndûrûrlar, zibili kö÷ÿnin orta sû na tþkörlÿr. Bunlar niyÿ qabaqcûl sinif olublar – he÷ döøönmösÿn? – Hÿ-ÿ-ÿ, – Ènnokenti baøûnû buladû. – Niyÿ qabaqcûldûr- lar, bunu mÿn he÷ vaxt baøa döømÿmiøÿm. – ßn vÿhøi sinifdir! – dayûsû ÿsÿbilÿøirdi. – Kÿndlilÿr torpaqla, tÿbiÿtlÿ önsiyyÿtdÿ olurlar, torpaqdan mÿnÿviyyat alûrlar. Ziyalûlar – tÿfÿkkörön ali fÿaliyyÿti sÿviyyÿsinÿ yök- sÿlirlÿr. Bunlar isÿ – bötön þmörlÿri boyu þlö divarlar ara- sûnda þlö dÿzgahlarda þlö øeylÿr dözÿldirlÿr – haradan nÿ gþtörÿ bilÿrlÿr axû? Èrÿli gedir, ÿyilir, baxûrdûlar. – Bu, ÷ÿtin deyil, buradakû iølÿrin hamûsû mÿnim vic da- nûmla döz gÿlir. ×irkab sularûnû atûram – vicdanla edirÿm. Dþøÿmÿni qaøûyûram – vicdanla edirÿm. Kölö ÷ûxarûb pe÷lÿri qalayûram – bunda da pis bir øey yoxdur. Amma qulluq da – qulluqda belÿ edÿ bilmÿzsÿn. Orada ÿyilmÿli, ÿclaflûq etmÿli olacaqsan. Mÿn hÿr yerdÿn uzaqlaødûm. Möÿllimlikdÿn danûø mûram – he÷ kitabxana÷û da iølÿyÿ bilmÿdim. – Kitabxana÷û olmaq belÿ ÷ÿtindir? – Bir sûna. Yaxøû kitablarû pislÿmÿk, pis kitablarû isÿ tÿrif- lÿmÿk lazûmdûr. Yetkinlÿømÿmiø beyinlÿri korlamaq. Hansû iøi vicdanlû iø adlandûrasan? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 583
Ènnokentinin, ömumiyyÿtlÿ, he÷ bir iødÿn xÿbÿri yox idi. Onun gþrdöyö yeganÿ iø isÿ deyilÿnlÿrÿ zidd idi. Bu ev dÿ Raisa Timofeyevnanûn idi. Artûq ÷oxdan. Èølÿ yÿn dÿ tÿkcÿ Raisa Timofeyevnadûr, tibb bacûsû iølÿyir. Bþyök uøaqlarû var. Ayrû yaøayûrlar. Bu qadûn dayûsûnûn durumu – hÿm mÿnÿvi, hÿm cismani, hÿm dÿ maddi – lap pis olanda onu evinÿ gÿtirmiødi. Ona qulluq etmiødi, ayaüa qaldûrmûødû, o da þmörlök bu qadûna minnÿtdar idi. Raisa Timofeyevna iki maaøa iølÿyirdi. Dayûsû isÿ xþrÿk biøirmÿyi, qab yumaüû vÿ ev iølÿrini gþrmÿyi ayûb saymûrdû. Ona ÷ÿtin deyildi. Kollarûn arxasûnda, ÷ÿpÿrin dibindÿ, ÿsl baüda olduüu kimi, xÿlvÿti skamya qoyulmuødu, dayû vÿ bacûoülu da bu skamyaya oturdular. – Bu, ÷ÿtin deyil – øöuru aydûn qalmûø qocalara xas bir tÿrzdÿ dayûsû tÿkidlÿ deyirdi. – Asfaltûn östöndÿ deyil, lap ki÷icik olsa belÿ ÿkib-becÿrÿ bellÿyÿ bilÿcÿyin torpaq par ÷asû östöndÿ yaøamaq daha tÿbiidir. ×ÿpÿrlÿr nÿ qÿdÿr zÿif, nÿ qÿdÿr sûnûq-sþkök olsa da – bura qaladûr, mödafiÿ yeridir. ×þl dÿn ancaq zÿrÿrli øeylÿr gÿlir – ya radio, ya vergi bildi- riøi, ya da mökÿllÿfiyyÿtlÿr barÿdÿ sÿrÿncam. Qapû nûn hÿr dþyöl mÿsi – narahatlûqdûr, hÿlÿ xoø mÿramla gÿlÿn olmayûb. Bu, ÷ÿtin deyil. Bundan qat-qat ÷ÿtinlÿri dÿ olur. Onda bÿs nÿ? Yamaqlû, kþkÿyÿoxøar kepkasû altûndan dayûsû sÿbirlÿ, sona yetmÿkdÿ olan inamsûzlûqla Ènnokentini sözördö. Þzgÿsi ilÿ buna nÿ iki saata, nÿ dÿ iki ilÿ nail olmaq mömkön deyildi. Amma bu oülan bÿzi øeylÿri baøa döøördö, ona yaxûn idi. ×alûø, ÷alûø, oülan! – ßn aüûrû isÿ, – dayûsû gÿrginlÿømiø bir hisslÿ sþzönö qurtardû, – bayram gönlÿri bayraq asmaqdûr. Ev sahiblÿri bayraq asmalûdûrlar. (Bundan sonra hÿr øey ya a÷ûq ola- caqdû, ya da ki birdÿfÿlik baülanacaqdû!) – Sÿnin, bÿlkÿ dÿ, hþr mÿt etmÿdiyin hþkumÿtÿ zorla sÿdaqÿt nömayiø etdir- mÿli olursan.
584 Bax bu mÿqamda gÿrÿk gþrmÿyÿ gþzlÿrin olsun! – qar- øûnda cûr-cûndûrda, özölöb gedÿn paltarda oturmuø adam sÿrsÿmdir, yoxsa mödrik bir insandûr. Tox vaxtûnda, aka- demik mantiya geyinÿndÿ vÿ tÿlÿsmÿdÿn danûømaüa baøla- yanda – hamû razûlaøardû ki, mödrik adamdûr. Ènnokenti geri ÷ÿkilmÿdi, etiraz etmÿyÿ baølamadû. Amma dayûsû hÿr ehtimala qarøû hiylÿ iølÿtdi, sûnanmûø adla- rûn arxasûnda gizlÿnmÿyÿ ÷alûødû. – Sÿn – Gertseni, az-÷ox da olsa, oxumusan? ßsaslû øÿkildÿ? – Ömumilikdÿ bÿli... bÿzi øeylÿri... – Gertsen soruøur, – dayûsû ÿyri ÷iynini (onun onurüa sötunu hÿlÿ gÿncliyindÿ kitablar östöndÿ oturmaqdan ÿyil- miødi) qabaüa verÿrÿk höcuma ke÷di, – vÿtÿnpÿrvÿrliyin hÿddi nÿdÿdir? Niyÿ vÿtÿn sevgisini onun bötön hþkumÿt lÿ- rinÿ dÿ øamil etmÿlisÿn? Bu hþkumÿtlÿrÿ xalqû mÿhv etmÿk- dÿ yardûm÷û olmalûsan? Sadÿ vÿ göclö deyilmiødi. Ènnokenti bir dÿ soruødu, tÿkrarladû: – Niyÿ vÿtÿn sevgisini?.. Bu artûq o biri ÷ÿpÿrin yanûnda deyilirdi, dayûsû ehtiyatla ÷ÿpÿrin deøiklÿrinÿ baxûrdû, qonøular xÿlvÿtÿ salûb qulaq asa bilÿrdilÿr. Dayûsû ilÿ sþhbÿtlÿri yaxøû alûnûrdû, Ènnokenti artûq otaq- larda da darûxmûrdû, daha getmÿyÿ tÿlÿsmirdi. Vaxt ÷ox qÿribÿ ke÷irdi – hiss olunmadan, getdikcÿ daha maraqlû. Dayûsû cÿld mÿtbÿxÿ vÿ geri, mÿtbÿxÿ vÿ geri qa÷ûrdû. Ènno- kentinin anasûnû xatûrlayûrdûlar, kþhnÿ øÿkillÿrÿ baxûrdûlar, dayûsû da xoøuna gÿlÿnlÿri ona baüûølayûrdû. Dayûsû anasûn- dan ÷ox bþyök idi, onlarûn ömumi gÿncliklÿri olmamûødû. Raisa Timofeyevna, ÿlli yaølarûnda sÿrt qadûn, iødÿn gÿldi, qaøqabaqlû halda salamlaødû. Dayûsûnûn ÷aøqûnlûüû Ènno- kentiyÿ dÿ ke÷di, o da þzöndÿ qÿribÿ cÿsarÿtsizlik duy maüa baøladû, fikirlÿødi ki, bu qadûn indi hÿr øeyi dar ma da üûn edÿcÿk. Östönÿ bulanûq möøÿmbÿ salûnmûø masa arxasûna Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 585
ke÷ÿndÿ nÿ nahar, nÿ dÿ øam vaxtû deyildi. Ènnokenti yarûm ÷amadan ÿrzaq gÿtirmÿsÿydi vÿ dayûsûnû araq almaüa gþn- dÿrmÿsÿydi, onlarûn nÿ yeyÿcÿklÿri mÿlum deyildi. Þzlÿ rin- dÿn yalnûz pomidor, bir dÿ kartof qoya bilmiødilÿr. Lakin qonaüûn ÿlia÷ûqlûüû vÿ nadir yemÿklÿr Raisa Timo- feyevnanûn gþzlÿrindÿ sevinc doüurmuødu vÿ Ènnokentini þzö nön ÿvvÿllÿr gÿlmÿmÿyi vÿ indi gÿlib ÷ûxmasû ilÿ baülû gönah hissindÿn azad etmiødi. Hÿrÿyÿ bir qÿdÿh, sonra daha bir qÿdÿh i÷dilÿr. Raisa Timofeyevna fÿrsiz ÿri nin döz gön yaøa ma maüûndan øikayÿtlÿnmÿyÿ baøladû: xasiy- yÿ ti nin pis olmasû sÿbÿbindÿn he÷ bir möÿssisÿdÿ davam gÿtirÿ bil mÿmÿyi bir yana qalsûn, he÷ olmasa, evdÿ dinc otu- raydû! Yox, axûrûncû qÿpik-quruøunu verib hansûsa qÿzet lÿr, bÿzÿn dÿ “Novoye vremya” alûr. Bu isÿ bahadûr. Qÿzet lÿri dÿ xoøu gÿldiyi ö÷ön almûr, onlarû oxuyub dÿli olur, bötön gecÿni sÿhÿrÿ kimi oturur, mÿqalÿlÿrÿ cavablar yazûr, amma redaksiyalara gþndÿrmir, bir ne÷ÿ göndÿn sonra yan dû rûr, ÷önki belÿ yazûlarû saxlamaq mömkön deyil. Belÿ boø øey- lÿrÿ gönön yarûsûnû sÿrf edir. Bir dÿ, baøqa yer lÿr dÿn gÿlÿn beynÿlxalq mönasibÿtlÿr özrÿ mÿruzÿ÷ilÿrÿ qulaq asmaüa gedir – hÿr dÿfÿ dÿ qorxursan ki, daha evÿ qayût ma ya caq, durub sual verÿcÿk. Amma vermir, saü-salamat qayûdûb gÿlir. Dayûsû cavan arvadû ilÿ sþz gölÿødirmirdi, gönah kar ca- sûna gölömsÿyirdi. Lakin onun aüzûnû saüa ÿyib gölöm sÿ- mÿyi dözÿlÿcÿyinÿ ömid yeri dÿ qoymurdu. Raisa Timofe- yevna da, gþrönör, ciddi øikayÿtlÿnmirdi, ömidini ÷oxdan özmöødö. ßrini son qÿpiklÿrdÿn dÿ mÿhrum etmirdi. Pÿncÿrÿlÿrin taxta qapûlarûnû baülayûb dönyadan tÿcrid olunduqdan – ÿsrimiz ö÷ön itirilmiø sayûlan bu qapanûø- dan sonra onlarûn qaranlûq, divarlarû rÿnglÿnmÿmiø kasûb evi daha rahat gþrönördö. Qapûlar i÷ÿridÿn dÿmir zolaqla baülanûrdû, bu zolaqda a÷ûlmûø deøikdÿn isÿ ucu ÿyri mûxla pÿr÷imlÿnÿn boltun ucu ÷ûxûrdû. Bu, oürulardan qorunmaq ö÷ön deyildi, pÿncÿrÿlÿri a÷ûq qalsaydû belÿ, bu evdÿ oüur- lanmalû bir øey tapûlmazdû, amma boltlar baülanandan sonra
586 daxili ehtiyatlanma hissi azalûrdû. Ayrû ÿlaclarû da yox idi: sÿki döz pÿncÿrÿnin qabaüûndan ke÷irdi vÿ yoldan þtÿnlÿr ayaq sÿslÿri, danûøûqlarû vÿ sþyöølÿri ilÿ hÿr dÿfÿ, elÿ bil, evin i÷inÿ girirdilÿr. Raisa Timofeyevna yatmaüa getdi, dayûsû isÿ orta otaqda sÿssiz hÿrÿkÿt edÿrÿk vÿ astadan danûøaraq (onun eøit mÿ- yinÿ dÿ sþz ola bilmÿzdi) bacûsû oüluna daha bir sirrini a÷dû: bu, guya, gönÿøÿ vÿ toza qarøû asûlmûø sarû qÿzet sÿhifÿlÿri kþhnÿ vaxtlarûn maraqlû mÿlumatlarûnûn saxlanmasû ö÷ön qeyri-kriminal ösul idi. (“Niyÿ mÿhz bu qÿzeti saxlamûsûnûz, vÿtÿn daø?” – “Mÿn onu saxlamûram, ÿlimÿ bu döødö!”) sÿhi fÿlÿri iøarÿlÿmÿk dÿ olmazdû, amma hansû qÿzetdÿ nÿyi axtar maq lazûm olduüunu dayûsû ÿzbÿr bilirdi. Topanû hÿr dÿfÿ ayûrmamaq ö÷ön qÿzetlÿr möÿyyÿn qayda ilÿ asûlmûødû. Yanaøû qoyulmuø iki stulun östönÿ ÷ûxmûø dayû vÿ bacûoülu 1940-cû ilÿ aid qÿzetdÿ Stalinin dediklÿrini oxudular: “Mÿn alman xalqûnûn þz förerini necÿ sevdiyini bilirÿm, buna gþrÿ dÿ onun saülûüûna badÿ qaldûrûram!” Pÿncÿrÿdÿn asûlmûø 1924-cö ilin qÿzetindÿ isÿ Stalin “sadiq lenin÷ilÿr” olan Kame nevi vÿ Zinovyevi onlarû oktyabr ÷evriliøinÿ qarøû sabo tajda tÿqsirlÿndirÿnlÿrdÿn mödafiÿ edirdi. Ènnokenti dÿ bu ova cÿlb olundu, hÿtta qûrx vatlûq lam- panûn iøûüûnda belÿ onlar xeyli möddÿt aüarûb rÿngi get miø, göclÿ sezilÿn sÿtirlÿri araødûrmaqla mÿøüul oldular, yal nûz divarûn arxasûndan arvadûnûn tÿnÿli þskörÿyini eøi dÿn dÿn sonra dayûsû þzönö itirdi vÿ soruødu: – Sabah yenÿ gön olacaq, sÿn getmÿyÿcÿksÿn ki? Èndi isÿ sþndörmÿk lazûmdûr, ÷ox yandûrûr. De gþröm, iøûüa gþrÿ niyÿ bu qÿdÿr pul alûrlar? Nÿ qÿdÿr elektrik stansiyalarû tiksÿk dÿ, ucuzlaømûr. Èøûüû sþndördölÿr. Amma yuxularû gÿlmirdi. Ènnokenti ö÷ön yer salûnmûø ö÷öncö balaca otaqda dayûsû onun ÷ar pa- yûsûna oturdu vÿ daha iki saat da sevgililÿr kimi pû÷ûldaødûlar. – Ancaq yalanla, ancaq yalanla! – dayûsû tÿkid edirdi. Qaranlûqda onun sÿsi elÿ sakit gÿlirdi ki, qocanûn hÿlÿ dÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 587
burada olduüunu ÷ÿtin ki kimsÿ baøa döøÿrdi. – Sþzlÿrinÿ gþrÿ mÿsuliyyÿt daøûyan he÷ bir hþkumÿt... “Xalqlara sölh, sön gölÿr torpaüa!” – cÿmi bir il sonra isÿ “Qubdezertir” meøÿ- lÿri gÿzib kiøilÿri tutur vÿ insanlarû qorxutmaq ö÷ön göl lÿ lÿ- yirdi! ×ar bu cör etmirdi. “Èstehsalata fÿhlÿ nÿzarÿti” – bircÿ aylûüa da olsa fÿhlÿ nÿzarÿtini harada gþrmösÿn? Hÿr øeyi dÿr- hal dþvlÿt mÿrkÿzi qamarladû. ßgÿr on yed dinci ildÿ desÿy- di lÿr ki, istehsal normalarû olacaq – kim bunla rûn arxa sûn ca gedÿrdi? “Gizli diplomatiyaya, gizli tÿyinat lara son qoyu lur” – vÿ dÿrhal da “mÿxfi”, ya da ki “tam mÿxfi” qrifi. Hansû þlkÿ- dÿ xalq hþkumÿti barÿdÿ bizdÿ olduüun dan az bilib? Qaranlûqda onilliklÿrin vÿ ÿøyalarûn östöndÿn tullanûb ke÷ mÿk asan idi vÿ budur, dayûsû artûq izah edirdi ki, 41-ci ilin möharibÿsi boyu vilayÿt øÿhÿrlÿrindÿ XDKN-in cÿb hÿ- yÿ gþndÿrilmÿyÿn iri qarnizonlarû dururdu. ×ar isÿ bötön qvardiyasûnû öyötmöødö, inqilaba qarøû daxili qoøun larû qalma mûødû. Fÿrasÿtsiz mövÿqqÿti hþkumÿtin isÿ, ömumiy- yÿtlÿ, he÷ qoøunu olmayûb. – Bir dÿ, bu sonuncu, sovet – alman möharibÿsi barÿdÿ. Sÿn onu necÿ baøa döøörsÿn? Danûømaq rahat idi! Ènnokenti bu cör dialoqsuz he÷ vaxt yaranmayacaüû fikirlÿrini adi øeylÿr kimi ifadÿ edirdi: – Mÿn belÿ baøa döøörÿm: faciÿvi möharibÿ olub. Vÿtÿ- ni mizi qoruduq vÿ onu itirdik. Birdÿfÿlik Lopabûüûn möl- könÿ ÷evrildi. – Biz, ÿlbÿttÿ, yeddi milyon itirmÿmiøik! – dayûsû tÿlÿ- sirdi. – Þzö dÿ nÿ ö÷ön? Boüazûmûzdakû halqanû bir az da dart maq ö÷ön. Rusiya tarixindÿ ÿn bÿdbÿxt möharibÿ... Vÿ yenÿ Sovetlÿrin ikinci qurultayû haqqûnda: qurul- tayda doqquz yöz deputatdan ö÷ yözö iøtirak edib, qurultay sÿlahiyyÿtli deyildi vÿ Xalq Komissarlarû Sovetini he÷ cör tÿsdiq edÿ bilmÿzdi. – Sÿn nÿ danûøûrsan?.. Artûq iki dÿfÿ “gecÿn xeyrÿ qalsûn” deyilmiødi, dayûsû da artûq iki dÿfÿ soruømuødu ki, qapûnû a÷ûq saxlasûnmû,
588 börködör, lakin yenÿ dÿ nÿ ö÷önsÿ atom bombasûndan sþz döødö vÿ dayûsû geri qayûtdû, qûzüûnlûqla pû÷ûldamaüa baøladû: – He÷ vaxt dözÿldÿ bilmÿzlÿr! – Dözÿldÿ bilÿrlÿr, – Ènnokenti aüzûnû mar÷ûldatdû. – Mÿn hÿtta eøitmiøÿm ki, yaxûn gönlÿrdÿ ilk bombanûn sûnaüû da ke÷i ri lÿ cÿk. – Boø øeydir! – dayûsû ÿminliklÿ deyirdi. – Elan edÿ bilÿr lÿr, amma – kim yoxlayacaq? Onlarûn bu cör sÿnayesi yox dur, iyirmi il lazûm olacaq. ×ûxûr, bir dÿ qayûdûrdû: – ßgÿr dözÿldÿ bilsÿlÿr, biz batdûq, Ènok. He÷ vaxt azad- lûq gþrmÿyÿcÿyik. Ènnokenti özöqoylu uzanûb gþzlÿri ilÿ otaüûn qatû qaran- lûüûnû udurdu. – Hÿ, bu, qorxulu olacaq... Onlar belÿ øeyi yerdÿ qoy- mazlar... Bombasûz isÿ möharibÿyÿ cörÿt etmÿzlÿr. – Amma he÷ bir möharibÿ ÷ûxûø yolu ola bilmÿz, – dayûsû deyilÿnlÿrÿ bir dÿ qayûdûrdû. – Möharibÿ – þlömdör. Möha- ribÿ qoøunlarûn yerdÿyiømÿsi ilÿ, yanüûnlarû ilÿ, bom bard- man larû ilÿ dÿhøÿtli deyil – hÿr øeydÿn ÿvvÿl onunla dÿh øÿt- lidir ki, döøönÿn kim varsa, hamûsûnû köt beyinlÿrin qanuni ixtiyarûna verir. Bizdÿ isÿ möharibÿsiz dÿ belÿdir. Yaxøû, yat. Ev iølÿri sayüûsûzlûq xoølamûr: bu gön gþrmÿdiyin iø sabah gþrmÿli olduqlarûna ÿlavÿ olunacaq. Sÿhÿr, bazara get mÿz- dÿn ÿvvÿl, dayûsû iki qÿzet topasûnû ÷ûxardû vÿ axøam oxuya bil mÿyÿcÿyini baøa döøÿn Ènnokenti onlarû göndöz nÿzÿr dÿn ke÷ir mÿyÿ tÿlÿsdi. Quruyub toz basmûø vÿrÿqlÿrÿ toxun- maq xoø deyildi, barmaqlarûn uclarûnda iyrÿnc sarû lÿkÿlÿr qalûrdû. ßvvÿl barmaqlarûnû yuyur, sörtördö, sonra lÿkÿlÿrÿ, elÿcÿ dÿ evdÿki ÷atûømazlûqlara, ÿyri dþøÿmÿyÿ, pÿncÿrÿ dÿn gÿlÿn iøûüûn zÿifliyinÿ, dayûsûnûn cûr-cûndûr geyinmÿsinÿ he÷ fikir dÿ vermÿdi. Èl nÿ qÿdÿr kþhnÿ idisÿ, oxumaq bir o qÿdÿr maraqlû idi. O artûq bilirdi ki, bu gön dÿ getmÿyÿcÿk. Axøama yaxûn yenÿ ö÷ö bir yerdÿ nahar etdi, dayûsûnûn kefi kþkÿldi, øÿnlÿndi, tÿlÿbÿ vaxtlarûnû, fÿlsÿfÿ faköltÿsini, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 589
hÿbs xanadan maraqlû yer tanûmadûqlarû øÿn vÿ hay-köylö tÿlÿbÿ inqilab÷ûlûüûnû xatûrlamaüa baøladû. Partiyalara isÿ he÷ vaxt qoøulmamûødû, bötön partiya proqramlarûnda insan iradÿ sinÿ qarøû zorakûlûq gþrördö vÿ partiya rÿhbÿrlÿrinin bÿøÿ riy yÿt özÿrindÿ peyüÿmbÿr östönlöyönö qÿbul etmirdi. Onun xatirÿlÿri arasûnda Raisa Timofeyevna da þz xÿs tÿ- xanasûndan, hÿyatûn ömumÿn qÿddarlaømasûndan danûøûrdû. Pÿncÿrÿlÿri yenÿ baüladûlar vÿ boltlarû bÿrkitdilÿr. Dayûsû kþhnÿ sandûüûnû a÷dû vÿ kerosin lampasûnûn iøûüûnda – anbara elektrik xÿtti ÷ÿkilmÿmiødi, – naftalinli isti paltarlarûnû, kþhnÿ-köröøönö ÷ûxartdû. Lampanû yuxarû qaldûraraq bacûsû oüluna sandûüûn dibindÿki dÿfinÿsini gþstÿrdi: sandûüûn rÿnglÿnmiø hamar dibinÿ oktyabr ÷evriliøinin sÿhÿrisi gönö ÷ap edilmiø “Pravda” sÿrilmiødi. Baølûq belÿ idi: “Yoldaølar! Siz þz qanûnûzla rus torpaqlarûnûn sahibinin – Möÿssislÿr Mÿclisinin vaxtûnda ÷aüûrûlmasûnû tÿmin etdiniz!” – O vaxt hÿlÿ sÿsvermÿ olmamûødû, baøa döøörsÿn? Hÿlÿ onlardan nÿ qÿdÿr adam se÷ilÿcÿyini bilmirdilÿr. Sandûüû yenidÿn sÿliqÿ ilÿ baüladû. Ènnokentinin qohumlarûnûn talelÿri Möÿssislÿr Mÿcli- sin dÿ kÿsiøirdi: atasû Artyom bu murdar mÿclisi daüûtmûø ÿsas qövvÿ olan piyada matroslarûn sûralarûnda, dayûsû Avenir isÿ – arzusunda olduüu Möÿssislÿr Mÿclisini mödafiÿ edÿn nömayiø÷ilÿrdÿn biri olmuødu. Dayûsûnûn da qatûldûüû nömayiø÷ilÿr dÿstÿsi Troitsk kþr- pösönön yanûna yûüûømûødû. Yumøaq vÿ tutqun, kölÿksiz vÿ qarsûz qûø gönö idi, körklÿrin altûnda ÷oxlarûnûn yaxasû a÷ûq idi. Tÿlÿbÿlÿr, gimnazistlÿr, xanûmlar lap ÷ox idilÿr. Po÷t, teleqraf iø÷ilÿri, mÿmurlar. Vÿ onun kimi, sadÿcÿ, tÿk insan- lar. Bayraqlar – qûrmûzû, sosialistlÿrin vÿ inqilabûn bayraq- larû, bir-iki dÿnÿ aü-yaøûl kadet bayraüû. Digÿr nömayiø isÿ Neva tÿrÿfi zavodlarûndan – o tÿrÿf bötþvlökdÿ sosial-demo- kratlar idi – qûrmûzû bayraqlar altûnda gedirdi. Bu xatirÿ dÿ axøam vaxtûna döødö, yenÿ qaranlûqda sþy- lÿndi ki, Raisa Timofeyevnanû qûcûqlandûrmasûnlar. Èxtilaflar
590 vÿ qÿtllÿr dþvröndÿ, insanlarûn kö÷ÿdÿn gÿlÿn hÿr addûm sÿsinÿ diqqÿt kÿsildiklÿri vÿ aylû gecÿlÿrdÿ qapûlarûn deøik lÿ- rin dÿn kö÷ÿni göddöklÿri vaxtlarda Rusiyanûn bötön evlÿri kimi, bu ev dÿ qapanmûødû, narahat qaranlûüa qÿrq olmuødu. Èndi isÿ ay gþrönmördö, kö÷ÿ fÿnÿri dÿ xeyli aralûda idi, pÿncÿrÿlÿr dÿ kip baülanmûødû – i÷ÿri elÿ qatû zölmÿt idi ki, tÿkcÿ hÿyÿt tÿrÿfdÿki baülanmamûø pÿncÿrÿdÿn sözölÿn iøûq dayûsûnûn baøûnûn cizgilÿrini, bÿzÿn isÿ hÿtta hÿrÿkÿtlÿrini qaranlûqdan ayûrmaüa imkan verirdi. Nÿ gþzlÿri iøûldamûrdû, nÿ öz qûrûølarûnûn ifadÿsi bilinmirdi. Yalnûz dayûsûnûn yaøû bilinmÿyÿn sÿsi eøidilirdi: – Biz sakitcÿ gedirdik, susurduq, mahnû oxumurduq. Gönön ÿhÿmiyyÿtini baøa döøördök vÿ bilmÿk istÿsÿn, bÿlkÿ, he÷ baøa da döømördök: bilmirdik ki, bu gön azad rus par la mentinin – beø yöz bundan ÿvvÿlÿ vÿ yöz il son raya – yeganÿ gönö olacaq. Bu parlament kimÿ lazûm idi? – bötön Rusiyadan nÿ qÿdÿr yûüûømûødûq? Tÿxminÿn beø min... Bizÿ atÿø a÷dûlar – hÿyÿt darvazalarûnûn arxasûndan, damlardan, sonra isÿ kö÷ÿlÿrin sÿkilÿrindÿn – þzö dÿ havaya yox, bir- baøa a÷ûq sinÿlÿrimizÿ... Hÿr yûxûlanla iki-ö÷ nÿfÿr qalûrdû, o birilÿri isÿ gedirdilÿr... He÷ birimiz cavab vermirdik, he÷ kÿsdÿ tapan÷a belÿ yox idi... taleyimizi latûølar hÿll edirdilÿr, Latviyanûn baøûna nÿlÿr gÿlÿcÿyini isÿ bilmirdilÿr... Liteynidÿ qûzûl qvardiya÷ûlar yolumuzu kÿsdilÿr”. “Daüûlûøûn! ×ûxûn sÿkiyÿ!” Yaylûm atÿø a÷dûlar. Qûrmûzû bayraqlardan birini dartûb ÿlimizdÿn alûrdûlar... sÿnÿ gÿrÿk hÿmin o qûzûl qvardiya÷ûlardan da danûøûm... bayraüûn dÿstÿyini sûn dûr- dû lar, tapdaladûlar... Bÿzilÿri daüûlûødûlar, kimsÿ geri qa÷dû. Hÿlÿ arxadan da atûrdûlar, vurub þldörördölÿr. Dinc insan- lara arxadan atÿø a÷maq onlar ö÷ön elÿ asan idi ki... sÿn bir fikirlÿø, hÿlÿ vÿtÿndaø möharibÿsi yox idi! Ènsanlar isÿ artûq hazûr idilÿr. Dayûsû bÿrkdÿn nÿfÿs alûrdû. – ...Èndi Doqquz yanvar tÿqvimdÿ qara-qûrmûzû gþstÿrilir. Beøi haqqûnda isÿ pû÷ûltû ilÿ dÿ danûømaq olmaz. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 591
Nÿfÿsini dÿrdi. – Hÿlÿ o vaxt bu al÷aq ösula ÿl atdûlar: niyÿ nömayiøimizi göllÿbaran etdilÿr? ×önki kaledin÷ilÿrin yöröøö idi!.. Kale- dinlÿ bizim nÿ iøimiz vardû? Daxili rÿqib – bunu ÷ox adam baøa döømör: aramûzda gÿzir, dilimizdÿ danûøûr, hansûsa bir azadlûq tÿlÿb edir. Onu bizdÿn mötlÿq ayûrmaq lazûmdûr, xarici döømÿnlÿ ÿlaqÿlÿndirmÿk lazûmdûr, onda adamlara atÿø a÷maq da asan olur. Qaranlûüa xösusilÿ aydûn, qatû sökut ÷þkdö. Kþhnÿ ÷arpayûnûn torunu cûrûldadaraq Ènnokenti yuxarû, sþykÿnÿcÿyÿ tÿrÿf dartûndû. – Bÿs Tavriya sarayûnûn þzöndÿ? – Tavriya sarayûnda nÿ ola bilÿrdi ki, – dayûsû nÿfÿsini dÿrdi.– Hay-köy, kötlÿ. Sÿni ö÷ barmaüûmla ÷aldûüûm fitlÿ kar edÿrÿm... Sþyöø natiqlÿrin sÿsini batûrûrdû. Lazûm oldu- olmadû, töfÿnglÿrin qundaqlarûnû yerÿ dþyördölÿr. Möha- fi zÿ÷i idilÿr axû! Kimi? Nÿdÿn qoruyurdular?.. Matros vÿ ÿsgÿr lÿr, yarûsû da sÿrxoø – bufetdÿ qusurdular, divanlarûn östön dÿ yatûøûrdûlar, foyedÿ tum ÷ûrtlayûrdûlar... Sÿn indi þzö nö hansûsa bir deputatûn, ziyalûnûn yerindÿ tÿsÿvvör et vÿ de: – bu nacinslÿrlÿ necÿ olmalû? He÷ onlardan hansû biri ninsÿ ÷iyninÿ dÿ toxuna bilmÿzdin, yumøaq da olsa irad tuta bilmÿzdin – bu, hÿyasûz ÿksinqilab÷ûlûq olardû! Möqÿd dÿs oxlokratiyanûn tÿhqir edilmÿsi demÿk olardû! Onla rûn pulemyot lentlÿri ÷alûn-÷arpaz idi. Bellÿrindÿn qum ba ra lar, mauzerlÿr asûlmûødû. Möÿssislÿr Mÿclisinin iclas zalûnda da ÿllÿrindÿ töfÿng otururdular, ke÷idlÿrdÿ dÿ ÿllÿ rindÿ töfÿng dururdular – natiqlÿrÿ tuølayûrdûlar, mÿøq ö÷ön onlarû niøan alûrdûlar. Kim ki demokratik sölhdÿn, torpaüûn millilÿødirilmÿsindÿn danûøûrdû – ona iyirmi töfÿng lölÿsi tuølanûrdû, niøangaha gþtörölördö, þldörsÿydilÿr, he÷ soruøan da olmayacaqdû, he÷ özr dÿ istÿmÿyÿcÿkdilÿr, nþv- bÿti natiq gÿlsin!.. Bax bunu baøa döømÿk lazûmdûr: natiqin aüzûna töfÿng lölÿsi dirÿmÿk! – budur onlarûn mahiyyÿti! Belÿcÿ onlar Rusiyanû aldûlar, hÿmiøÿ dÿ belÿ olublar, belÿ
592 dÿ þlÿcÿklÿr! Baøqa øeydÿ ola bilÿr, bunda isÿ – he÷ vaxt dÿyiø mÿ yÿ cÿk lÿr... Sverdlov qocaman deputatûn ÿlindÿn zÿngi dar tûb alûr, onu itÿlÿyir, iclasû a÷maüa qoymur. Hþku- mÿt loja sûnda Lenin qûmûøûr, hÿzz alûr, xalq komissarû Kare- lin isÿ, – sol eser – øaqqanaq ÷ÿkir!! Aülû ÷atmûr ki, vaxt qûzûldûr – baø la maq lazûmdûr, yarûm ildÿn sonra sizi dÿ boüa- caqlar... Son rasûnû þzön dÿ bilirsÿn, kinoda gþrmösÿn... Köt hey vÿrÿ komis sar Dubenko lazûmsûz iclasû qapatmaq ö÷ön adam larûnû gþndÿrdi. ßllÿrindÿ tapan÷a, qollarûnda lent mat- ros lar sÿdrin yanûna ÷ûxûrlar... – Mÿnim atam da?! – Sÿnin atan da. Vÿtÿndaø möharibÿsinin bþyök qÿhrÿ- manû da. Þzö dÿ hÿmin o gönlÿrdÿ ki, anan... ona... tÿslim oldu... Onlar yaxøû evlÿrdÿn olan zÿrif xanûmlarû dadmaüû ÷ox xoølayûrdûlar. Ènqilabûn lÿzzÿtini dÿ bunda gþrördölÿr. Ènnokenti bötþvlökdÿ – alnû, qulaqlarû, yanaqlarû, boynu – alûøûb-yanûrdû. Þzö dÿ bu yaramazlûqda iøtirak edirmiø kimi od-alov i÷indÿ idi. Dayûsû onun dizinÿ sþykÿnÿrÿk yaxûndan, lap yaxûndan soruødu: – Sÿn belÿ bir hÿqiqÿtin doüruluüunu hiss etmÿmisÿn ki: valideynlÿrin gönahlarû uøaqlarûn da östönÿ döøör?.. Vÿ onlarû yumaq lazûmdûr? Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|