Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
68 Onlarûn baølarûnûn östöndÿki taxta pillÿlÿr qalxûb döøÿn insanlarûn ayaqlarû altûnda cûrûldayûrdû. Östlÿrinÿ arabir toz vÿ zibil tþkölördö, ancaq nÿ Nerjin, nÿ dÿ Spiridon bunlara fikir vermirdi. Gþy paraøöt÷ö kombinezonlarûnda, dizlÿrini qucaq la ya- raq ÷oxdan söpörölmÿmiø dþøÿmÿnin östöndÿ otur muø du- lar. Bu cör, alta kþtök qoymadan oturmaq ÷ox nara hat idi, onlar azca dala ÿyilir – ÷iyinlÿrini vÿ bellÿrini pil lÿ kÿ nÿ ÷ÿpi- nÿ vurul muø taxtalara sþykÿyirdilÿr. Döz qaba üa baxan gþz- lÿri ayaq yolunun suvaüû tþkölmöø yan diva rûna zillÿnmiødi. Hÿmiøÿ nÿyi isÿ baøa döømÿk, döøöncÿsi ilÿ ÿhatÿ etmÿk lazûm gÿlÿndÿ olduüu kimi, Nerjin tez-tez papiros ÷ÿkir, kþtök lÿri isÿ aüardûlmûø, lakin olduqca kirli divarûn dibi ilÿ gedÿn yarû÷örömöø plintusun yanûna yûüûrdû. Spiridon isÿ, hamû kimi adû ilÿ ona ömidsiz diyarda, az qala, sömöklÿrini qoymalû olacaüû yerlÿrdÿ ÷ÿkdiyi ÿziyyÿtlÿri xatûrladan “Bela- mor ka nal” payûnû alsa da, papiros ÷ÿkmirdi vÿ onun bir gþzö- nön gþrmÿ qabiliyyÿtini ö÷dÿbir dÿrÿcÿdÿ qaytarmûø, ona iøûq bÿxø etmiø alman hÿkimlÿrin qadaüasûna ciddi ÿmÿl edirdi. Alman hÿkimlÿrÿ qarøû Spiridonun örÿyindÿ minnÿt- dar lûq vÿ hþrmÿt hissi hÿlÿ dÿ qalmaqda idi. Gþzlÿri tamam tutu lan dan sonra onlar Spiridonun belinÿ iri bir iynÿ vur- du lar, uzun möddÿt gþzlÿrinÿ mÿlhÿm qoyub sarüû altûnda saxla dûlar, sonra isÿ alaqaranlûq otaqda sarüûnû a÷ûb dedi lÿr – “Bax!” Vÿ dönya onun gþzönÿ gþröndö! Spiridon parlaq gönÿø kimi gþrdöyö gecÿ lampasûnûn zÿif iøûüûnda xilas ka rû- nûn baøûnûn qara cizgilÿrini gþrdö, onun ÿlini þpdö. Nerjin reynli alman hÿkiminin hÿmiøÿ diqqÿtli, bu anda isÿ yumøalmûø özönön ifadÿsini tÿsÿvvör etdi. Hÿkim sar- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 653
üûlar dan qurtulmuø, hÿlim sÿsi sonsuz minnÿtdarlûq ifadÿ edÿn øÿrq ÷þllÿrindÿn gÿlmiø bu körÿn vÿhøiyÿ baxûr, onun daha yaxøû hÿyat ö÷ön yarandûüûnû vÿ þz tÿqsiri özöndÿn bu gönÿ döømÿdiyini fikirlÿøirdi. Spiridonun hÿrÿkÿti isÿ almanlar ö÷ön vÿhøilikdÿn dÿ pis bir øey kimi gþrönördö. Möharibÿdÿn sonra Spiridon bötön ailÿsi ilÿ birgÿ kþ÷ö- röl möø øÿxslÿr ö÷ön yaradûlmûø amerikan döøÿr gÿsindÿ yaøa mûødû. Döøÿrgÿdÿ o, hÿmkÿndlisi ilÿ, hÿlÿ kolxoz qur- duq larû illÿrdÿ onu ÷uüullamûø biri ilÿ rastlaømûødû. Slut ska kimi onunla bir yerdÿ gÿlmiødilÿr, Almaniyada isÿ onla rûn hÿrÿsi bir tÿrÿfÿ döømöødö. Èndi isÿ uüurlu gþröø lÿ rini yumaq lazûm idi, baøqa he÷ nÿ olmadûüû ö÷ön, kÿnd lisi spirt tapûb gÿtirmiødi. Spirt yoxlanmamûødû, östöndÿki alman ca yazû da oxunmamûødû – ÿvÿzindÿ onlarûn ÿlinÿ havayû döø möødö. Ehtiyatlû, he÷ nÿyÿ inanmayan, min lÿrlÿ tÿh lö kÿ dÿn canûnû qurtara bilmiø Spiridon da rus “bÿlkÿ”sindÿn sûüor ta lanma- mûødû: eybi yox, a÷, i÷ÿk! Hÿmin bu spirtdÿn aüzûna kimi dolu bir stÿ kan vurmuødu, qala nûnû isÿ ÷uüul hÿmkÿndlisi þzö i÷miødi. Yaxøû ki, oülan larû yanûnda deyildilÿr, yoxsa onlara da pay döøÿrdi. Gön orta dan sonra yuxudan duran Spiridon otaq dakû qaran lûüa tÿÿc cöb lÿndi, pÿncÿrÿdÿn ÷þlÿ baxdû, lakin orada da iøûq az idi. Uzun möddÿt baøa döøÿ bilmÿdi ki, amerikan qÿrargahûnûn yanûn da, niyÿ yolun o biri özöndÿ dur muø ÿsgÿrin öst hissÿsi yox dur, amma alt hissÿsi var. Baø vermiø bÿdbÿxt÷iliyi Marfadan gizlÿtmÿk istÿdi, lakin axøa ma can qara pÿrdÿ gþzlÿrinin alt hissÿsini dÿ þrtdö. Hÿmkÿndlisi isÿ þldö. Birinci ÿmÿliyyatdan sonra gþz hÿkimlÿri dedilÿr: bir il sakitlikdÿ yaøasûn, sonra bir ÿmÿliyyat da edÿrlÿr, sol gþzö tam gþrÿcÿk, saü gþzö isÿ yarûya kimi. Onlar qÿti vÿd ver- miø dilÿr. Qalûb gþzlÿmÿk lazûm idi, amma... – Bizimkilÿr, ÿclaflar, yalan deyirlÿrmiø, elÿ yalan deyir- lÿrmiø ki, he÷ iki qulaüûna yerlÿødirÿ bilmÿzsÿn. Deyirdilÿr ki, daha kolxozlar da yoxdur, sizÿ hÿr øeyi baüûølayûblar,
654 qardaø-bacûlarûnûz sizi gþzlÿyir, kilsÿ zÿnglÿri ÷alûnûr – adam istÿyirdi, lap amerikan ÷ÿkmÿlÿrini ÷ûxarûb atsûn vÿ ayaq- yalûn qa÷ûb bura gÿlsin! Yox! Aülûma sûüûømûrdû. – Danilû÷! – Nerjin, sanki, qÿrarûn dÿyiøilmÿsi hÿlÿ gec deyilmiø kimi onu dilÿ tuturdu: – Sÿn þzön axû dedin... qan- qalla baülû? Sÿni nÿ dartûb gÿtirdi axû bura? Necÿ oldu ki, sÿn inandûn? Spiridonun gþzlÿrinin ÿtrafû – qaølarû, gþzlÿrinin altû xûrda qûrûølarla dolu idi. O gölömsöndö: – Mÿn necÿ inandûm?.. Mÿn, Qleba, dÿqiq bilirdim, boyunduruüa qoøacaqlar. Amerikanlarûn yanûnda lÿzzÿtini gþrmöødöm, þz istÿyimlÿ bura gÿlmÿzdim. – Hamû bura, ailÿlÿrinin yanûna qayûtmaq istÿdiklÿrin- dÿn qarmaüa döøördö. Sÿnin ailÿn isÿ yanûnda idi, sÿni Sovet Èttifaqûna dartan nÿ vardû axû? Spiridon ah ÷ÿkdi: Marfa Ustinovnaya mÿn dÿrhal dedim: arvad, bþyök dÿr- ya lar vÿd edirlÿr, amma bilÿn yoxdur, gþlmÿ÷ÿdÿn dÿ olsa su i÷mÿyÿ qoyacaqlarmû?.. O isÿ yöngölcÿ baøûmû tumarladû: oülan, oülan, tÿki gþzlÿrin olsun, orada baxûb gþrÿrik. Gÿl ikinci ÿmÿliyyatû gþzlÿyÿk. Uøaqlarûn ö÷önön dÿ sÿbirlÿri tökÿnmiødi: Аna! Ata! Gedÿk evÿ! Vÿtÿnÿ! Rusiyada gþz hÿkim lÿri yoxdur? Biz axû almanlarû ÿzmiøik, yaralûlarûmûzû kim möalicÿ edib?! Bizim hÿkimlÿr bunlardan da yaxøûdûr! Onla ra, sÿn demÿ, rus mÿktÿbini bitirmÿk lazûm imiø, bþyök oülu mun cÿmi iki sinfi qalmûødû. Qûzûm Veranûn gþz yaølarû quru maq bilmirdi – istÿyirsiniz ki, almana ÿrÿ gedim? Reyn- dÿ rus az imiø kimi qûza hÿmiøÿ elÿ gÿlirdi ki, geri qayût ma- maqla adax lûsûnû ÿldÿn verir... Eh, baøûmû qaøûyûram, uøaq lar- uøaq lar, Rusi ya da hÿkimlÿr var, amma hÿyat orada þldö rö cö- dör, ata nûzûn boynu bu hÿyatdan sörtölöb, siz axû hara can atûr- sû nûz? Yÿqin ki, hÿr kÿs þzö yanmalûdûr. Yoxsa baøa döømÿz. Spiridon þvladlarûnûn mÿhvÿ mÿhkum etdiyi birinci vali- deyn deyildi. Olub-ke÷ÿnlÿri xatûrladûqca onun qûsa, ÷al lan- mûø körÿn bûülarû ÿsirdi: Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 655
– Onlarûn vÿrÿqÿlÿrinÿ bir damcû da inanmûrdûm, hÿbs- xanadan canûmû qurtarmayacaüûmû da bilirdim. Ancaq döøö- nördöm: bötön gönahû mÿnim östömÿ yûxacaqlar, uøaqla rûn nÿ gönahû var? Mÿni tutarlar, uøaqlar isÿ qoy yaøasûn lar. Amma bu ÿclaflar þz bildiklÿri kimi döøönördölÿr – mÿnim dÿ baøûmû yedilÿr, onlarûn da. Sÿrhÿdyanû stansiyada kiøilÿri vÿ qadûnlarû ayûrdûlar, ayrû-ayrû eøelonlarla apardûlar. Yeqorovun bötön möharibÿni bir yerdÿ olmuø ailÿsi indi daüûlmûødû. He÷ kÿs haradan oldu üunu soruømurdu. Bryanskdan vÿ ya Saratovdan. Fÿrq qoy mur du lar. Arvadûmla qûzûmû mÿhkÿmÿsiz-zadsûz Perm vila yÿ tinÿ sörgön etdilÿr, qûzûm orada meøÿ tÿsÿrröfatûnda iølÿ yirdi, benzin miøarûnda. Spiridonu da ki oülanlarû ilÿ bir yerdÿ tikanlû mÿftil arxasûna atdûlar, Vÿtÿnÿ xÿyanÿtÿ gþrÿ ataya da, oüullara da on il iø kÿsdilÿr. Ki÷ik oülu ilÿ Spiridon Soli kamsk döøÿrgÿsinÿ döødö, burada daha iki il oüluna hÿyatû baøa sala bildi. O biri oülunu isÿ Kolûmaya atdûlar. Evlÿri ilÿ, qûzlarûnûn adaxlûsû vÿ oülanlarûnûn mÿktÿblÿri ilÿ dÿ belÿ oldu. Èstintaq hÿyÿcanlarûndan, döøÿrgÿdÿ ÷ÿkdiyi aclûqdan (gön dÿlik yemÿk payûnûn yarûsûnû oüluna verirdi) Spiridonun gþz lÿri nÿinki a÷ûl madû, hÿtta sol gþzö tamam tutuldu. Uzaq meøÿ dÿ, vÿh øi lÿø miø, canavara dþnmöø insanlar arasûnda hÿkim lÿr dÿn gþz lÿrinÿ iøûq qaytarûlmasûnû xahiø etmÿk diri ikÿn gþy lÿrÿ ÷ÿkil mÿk barÿdÿ dua etmÿk kimi bir øey idi. Spiri do nun gþz lÿrinin nÿinki döøÿrgÿ xÿstÿxanasûnda, hÿtta Mos kva da möa li cÿsinin mömkönlöyönö döøönmÿk aüla- sûü maz idi. Baøûnû ÿllÿri ilÿ sûxan Nerjin dostunun möÿmmasû özÿ rin- dÿ döøönördö. Hadisÿlÿrin amansûz gediøinin haqladûüû bu kÿnd liyÿ nÿ yuxarûdan aøaüû, nÿ dÿ aøaüûdan yuxarû bax mûrdû – onu ÷iyin-÷iyinÿ, gþz-gþzÿ duraraq möøahidÿ edirdi. Spiri- donun sþh bÿt lÿri Nerjini getdikcÿ daha bþyök qövvÿ ilÿ bir suala doüru itÿlÿyirdi. Onun bötön hÿyatû bu suala gÿti rib ÷ûxa- rûrdû. Bu gön, gþröndöyö kimi, hÿmin sualûn vaxtû ÷atmûødû.
656 Spiridonun hÿyatû, onun daim möbarizÿ edÿn bir tÿrÿfdÿn baøqasûna ke÷idlÿri – bötön bunlar sadÿ þzönömödafiÿdÿn daha bþyök bir øey deyildimi? Bu, dönyada nÿ gönahkarlarûn, nÿ dÿ gönahsûzlarûn olmadûüû haqqûnda Tolstoy hÿqiqÿti ilÿ, haradasa, öst-östÿ döømördömö?.. Bu, o demÿk deyildimi ki, dönya tarixinin mörÿkkÿb kÿlÿflÿrini bir qûlûnc zÿrbÿsi ilÿ a÷maq mömkön deyil? Bu körÿn kÿndlinin instinktiv dav ra nû- øûnda fÿlsÿfi skeptisizmin dönya sistemi tÿzahör etmir dimi?.. Nerjinin baøladûüû sosial eksperiment bu gön, bu pillÿ- kÿnin altûnda þz gþzlÿnilmÿz vÿ parlaq nÿticÿsini vermÿli idi! – Darûxûram mÿn, Qleba, – Spiridon qabarlû ÿlini qûr- xûlma mûø yanaüûnûn dÿrisini soymaq istÿyirmiø kimi var qöv vÿ ilÿ özönÿ sörtÿrÿk deyirdi. – Dþrd aydûr evdÿn mÿk- tub almûram, gþrÿsÿn niyÿ? – Sÿn þzön mÿnÿ demÿdin mÿktub Èlandadûr? Spiridon iradla baxdû (onun gþzlÿri sþnöklÿøsÿ dÿ, he÷ vaxt anadangÿlmÿ kor adamlarda olduüu kimi øöøÿ tÿÿs sö- ratû baüûølamûrdû, ifadÿli olaraq qalûrdû): – Dþrd aydan sonra? O mÿktubda nÿ ola bilÿr? – Sabah alan kimi gÿl, oxuyaram. – Gÿrÿk qa÷ûm gÿlim yanûna. – Bÿlkÿ, hansûsa biri po÷tda it-bata döøöb? Bÿlkÿ, kir vÿ- lÿr gizlÿdirlÿr? Boø yerÿ hÿyÿcanlanma, Danilû÷. – Necÿ yÿni boø yerÿ, bilirsÿn örÿyim necÿ sûxûlûr? Vera- ya gþrÿ qorxuram mÿn. Qûzûn iyirmi bir yaøû olub, atasûz, qar daø larsûz, anasû da yanûnda deyil. Nerjin Vera Yeqorovanûn ke÷ÿn yazda ÷ÿkilmiø foto- øÿk lini gþrmöødö. Èri bÿdÿnli, yetkin, sadÿlþvh gþzlÿri olan qûz idi. Atasû onu dönya möharibÿsindÿn salamat ÷ûxara bil- miødi. Minsk meøÿlÿrindÿ on beø yaølû qûzûnû zorlamaq istÿ- yÿn pis adamlarû ÿl qumbarasûnûn kþmÿyi ilÿ qova bil miødi. Amma indi, hÿbsxanadan qûzû ö÷ön nÿ edÿ bilÿrdi? Nerjin ke÷ilmÿz Perm meøÿlÿrini: benzin miøarlarûnûn pule myot atÿøini xatûrladan sÿsini, dallarû ilÿ bataqlûüa ÷þk möø vÿ radia tor larûnû yalvarûrmûø kimi gþyÿ qaldûrmûø aüac daøû yan Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 657
traktorlarûn özöcö uüultusunu тясяввцрцня gÿtirdi, sþyöøö adi sþz lÿr dÿn fÿrq lÿn dir mÿyi yadûrüamûø hirsli qara trak tor- ÷u larû vÿ onlarûn arasûnda ÿyninÿ iø paltarû, øalvar gey miø, qadûn bÿdÿ ni nin qûcûq landûrûcû þzÿlliklÿrini gizlÿdÿ bilmÿ yÿn qûzû gþz lÿ ri nin qabaüûna gÿtirdi. Qûz ton qal larûn baøûn da yatûr; yanûn dan ke÷ÿn lÿ rin he÷ biri onu ÷im dik lÿmÿk imka nûnû ÿldÿn burax mûr. ßlbÿt tÿ, Spiridonun örÿyi ÿbÿs yerÿ sûzûl da mûrdû. Spiridona örÿk-dirÿk vermÿk, sakitlÿødirmÿk dÿ mÿna- sûz idi. Yaxøûsû bu idi ki, baøûnû qatsûn, þzö dÿ axtardûüûnû tapsûn: savadlû dostlarûnda olmayan bir øeyi. Bÿlkÿ dÿ, Qleb indi, bu saat kÿndli skeptisizmini ÿsaslandûra bilÿcÿkdi, þzö dÿ onun özÿrindÿ qÿrar tuta bilÿcÿkdi? ßlini Spiridonun ÷iyninÿ qoyaraq vÿ ÿvvÿlki kimi pillÿ kÿ- nin ÿyri taxtasûna sþykÿnÿrÿk, Nerjin uzaqlardan gÿtirÿrÿk sual verdi: – ×oxdan sÿndÿn soruømaq istÿyirÿm, Spiridon Dani lû÷, mÿni döz baøa döø. Sÿnin sÿrgÿrdan hÿyatûn haqqûnda heka- yÿt lÿrinÿ qulaq asûram. ×ox dolaøûq hÿyatûn olub, yÿqin, tÿk cÿ sÿnin yox, ÷oxlarûnûn taleyi belÿ olub. Hÿmiøÿ þzönö ora-bura vurmusan, beøinci köncö tapmaüa ÷alûø mû san, yÿqin, bunu ÿbÿs yerÿ etmÿmisÿn?.. Daha doürusu, sÿn necÿ döøö nör- sÿn, hÿyatû hansû... – az qala, “meyarla” deyÿcÿkdi – þl÷ö ilÿ anlamalûyûq? Mÿsÿlÿn, yer özöndÿ elÿ insanlar varmû ki, bilÿ rÿk dÿn øÿr istÿsinlÿr? Lap elÿ bu cör dÿ döøönsönlÿr: qoy insan lara bir pislik edim? Qoy onlarû elÿ sûxûm ki, he÷ yaøa- maq istÿ mÿ sin lÿr? ×ÿtin ki, belÿlÿri ola, elÿ deyilmi? Bax, sÿn deyir sÿn – ÷ovdar ÿkdilÿr qanqal ÷ûxdû. Hÿr halda, ÷ov dar ÿkmiø di lÿr, yoxsa onlara elÿ gÿlmiødi ki, ÷ovdar ÿkir lÿr? Bÿl- kÿ, bötön insanlar xeyir istÿyirlÿr – döøönörlÿr ki, xeyir istÿ- yir lÿr, amma he÷ kÿsin gönahû, sÿhvlÿri olmamûø deyil, kim- lÿr ki lap azüûn la øûr lar, onlar da bu qÿdÿr øÿr iølÿr tþrÿ dir lÿr. Þzlÿ rini inan dûrûrlar ki, xeyir iø gþrörlÿr, ÿslindÿ isÿ øÿr alûnûr. Yÿqin ki, fikrini yaxøû ifadÿ eldÿ bilmirdi. Spiridon ona ÷ÿpÿki, tutqun nÿzÿrlÿ baxûrdû, bÿlkÿ dÿ, tÿlÿyÿ döømÿsindÿn ehtiyatlanûrdû.
658 – Èndi dÿ, ÿgÿr sÿn, deyÿk ki, a÷ûq-aøkar sÿhv edirsÿnsÿ, mÿn isÿ sÿhvini dözÿltmÿk istÿyirÿmsÿ, bunu sþzlÿ sÿnÿ deyirÿmsÿ, sÿn dÿ mÿnÿ qulaq asmûrsansa, hÿtta aüzûmû yumursansa, mÿni hÿbsxanaya dörtörsÿnsÿ – onda mÿn nÿ etmÿliyÿm? Dÿyÿnÿklÿ tÿpÿnÿ vurmalûyam? ßgÿr haq- lûyamsa yaxøûdûr, yox, ÿgÿr mÿnÿ belÿ gÿlirsÿ, haqlû oldu- üumu beynimÿ yeritmiøÿmsÿ? ßgÿr mÿn sÿni vurub sala- ramsa vÿ yerinÿ oturaramsa, nÿ qÿdÿr ÿllÿøsÿm dÿ bir øey ÷ûxmûrsa – onda gÿrÿk insanlarû qûrûb tþkÿm? Bir sþzlÿ: ÿgÿr hÿmiøÿ þz haqlûlûüûna ÿmin deyilsÿnsÿ – mödaxilÿ etmÿk, qarûømaq olar, yoxsa olmaz? Bötön möharibÿlÿrdÿ bizÿ elÿ gÿlir ki, haqlûyûq, o biri tÿrÿf dÿ þzönön haqlû olduüunu döøö nör. Bu aülabatandûrmû ki, insan hÿlÿ yerdÿ ikÿn ayûrd edÿ bilsin: kim haqlûdûr? Kim isÿ gönahkardûr? Bunu kim deyÿ bilÿr? – Mÿn sÿnÿ deyÿrÿm! – eyni a÷ûlmûø Spiridon hazûrlûqla cavab verdi. Elÿ bir hazûrlûqla ki, sanki, ondan bu gön sÿhÿr kimin nþvbÿsinin baølandûüûnû soruøurdular. – Mÿn sÿnÿ deyÿrÿm: qurdbasan haqlûdûr, adamyeyÿn isÿ yox! – Necÿ-necÿ? –hÿllin sadÿliyindÿn vÿ göcöndÿn Nerjinin nÿfÿsi tutuldu. – Bax, belÿ, – Spiridon bötön bÿdÿni ilÿ Nerjinÿ tÿrÿf dþndö, sÿrt bir ÿminliklÿ tÿkrarladû: – Qurdbasan haqlûdûr, adamyeyÿn isÿ yox! ßyilÿrÿk, bûülarûnûn altûndan ÷ûxan qaynar nÿfÿsi ilÿ Nerjinin sifÿtini yandûrdû. – ßgÿr, Qleba, bu saat mÿnÿ desÿlÿr: budur, tÿyyarÿ u÷ur, i÷indÿ dÿ atom bombasû. Èstÿyirsÿn, sÿni buradaca, pillÿ kÿnin altûndaca iti basdûran kimi torpaüa basdûrsûn, sÿnin ailÿni dÿ, daha milyonlarla insanû da, amma hamû ilÿ birgÿ – Bûülû Atanû da, onlarûn bötön idarÿlÿrini dÿ yerÿ gþmsön ki, daha xalq döøÿrgÿlÿrdÿ, kolxozlarda, meøÿ tÿsÿr röfatlarûnda zölm ÷ÿkmÿsin? – Spiridon, sanki, ÷iyinlÿri ilÿ artûq östö nÿ u÷maüa baølamûø pillÿkÿni, damû, bötön Moskvanû dÿstÿk lÿ- yir miø kimi gÿrginlÿødi. – Mÿn, Qleba, inanûrsan? Daha dþzÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 659
bil mi rÿm! Dþzömöm qalmayûb! Mÿn deyÿrdim, – baøûnû tÿy- yarÿyÿ tÿrÿf ÷evirdi: – Baøla! At! Daüût! Spiridonun öz-gþzö yorüunluq vÿ ÿzabdan ÿyilmiødi. Gþr- mÿyÿn gþzlÿrindÿn hÿr yanaüûna bir damcû gþz yaøû axmûødû. 69 Bazar gönö axøamû nþvbÿni qÿbul etmiø cavan, bur nu nun altûnda kvadratøÿkilli bûü yeri göclÿ sezilÿn leytenant dus taq- lara yatmaq komandasû verilÿndÿn sonra øÿxsÿn xösusi hÿbs- xa na nûn yuxarû vÿ aøaüû dÿhlizlÿrini gÿzdi, dus taq larû otaq la- rûna qov du ki, gedib yatsûnlar (bazar gönlÿri yat maüa hÿvÿs siz gedir di lÿr). O, dÿhlizlÿrlÿ ikinci dÿfÿ dÿ ke÷ÿrdi, amma sani tar his sÿ sin dÿ iølÿyÿn cavan vÿ øux feld øer qadûn dan ayrûl maq istÿ mirdi. Feldøerin Moskvada ÿri vardû, amma onun qada- üan zona sû na buraxûlûøû yox idi vÿ cavan qadûn bötþv bir sut ka nÿza rÿt siz qalûrdû. Leytenant isÿ mÿhz bu gön istÿ di yinÿ nail ola ca üûna ömid edir, qadûn isÿ gölÿ-gölÿ tÿkrarlayûrdû: – Bÿsdir, dÿcÿllik etmÿyin! Bu sÿbÿbdÿn dÿ dustaqlarû kameralara qovmaq ö÷ön ikinci dÿfÿ þz yerinÿ kþmÿk÷isi starøinanû gþndÿrdi. Ley- te nantûn sÿhÿrÿ kimi sanitar hissÿsindÿn ÷ûxmayacaüûna vÿ onu yoxlamayacaüûna ÿmin olan starøina dustaqlarû yatûz- dûr maq ö÷ön bir o qÿdÿr dÿ can yandûrmadû: burada iølÿ diyi uzun möddÿt ÿrzindÿ o, þzönö it kimi aparmaqdan yorul- muødu vÿ baøa döøördö ki, sabah iøÿ getmÿli olan yaølû adamlar yatmaüû yadlarûndan ÷ûxarmazlar. Xösusi hÿbsxananûn dÿhlizlÿrindÿ vÿ pillÿkÿnlÿrindÿ iøûüû sþndörmÿk dÿ olmazdû, ÷önki hÿbsxanadan qa÷maüa vÿ ya qiyam qaldûrmaüa øÿrait yaranardû. Belÿcÿ, bþyök ÿsas dÿhlizdÿ körÿklÿrini divara sörtÿn Rubinlÿ Soloqdini yatmaüa qovan olmadû. Gecÿ saat birÿ iølÿ yirdi, bu adamlar isÿ yuxunu tÿmiz unutmuødular. Onlarûn qûzüûn vÿ sonu gþrönmÿyÿn möbahisÿsi davam edirdi. Rus øÿnliklÿrinin hamûsû dava ilÿ olmasa da, mötlÿq
660 belÿ möbahisÿ ilÿ bitir. Onlarûn möbahisÿsi isÿ azadlûq da, hakimiyyÿtin vahid rÿyinin hþkmran olduüu øÿraitdÿ möm- kön olmayan xösusi hÿbsxana möbahisÿsi idi. Kaüûz özÿrindÿ möbahisÿ – tÿkbÿtÿk dþyöø onlarda alûn- madû. Þtÿn bir saat, bÿlkÿ dÿ, bir az artûq möddÿtdÿ Rubin vÿ Soloqdin sadÿlþvh dialektikanûn qalan iki qanununu da möza kirÿ etdilÿr – lakin onlarûn möbahisÿsi he÷ nÿyÿ iliø- mÿ dÿn, he÷ yerdÿ lÿngimÿdÿn, sinÿlÿrinÿ dÿyib geri qayûda- qayûda vulkanûn aüzûna tÿrÿf diyirlÿnirdi. – Yaxøû, ÿgÿr ÿksliklÿr yoxdursa, onda vÿhdÿt dÿ olmur?! – Bÿli?
– Nÿ “bÿli”? Kþlgÿnizdÿn qorxursunuz! Doürudur, ya doüru deyil? – ßlbÿttÿ. Doürudur. Soloqdinin özö iøûqlandû. Gþrdöyö zÿif nþqtÿdÿn ilham- landû, ÷iyinlÿri qabaüa ÿyildi, özö gÿrgin ifadÿ aldû: – Demÿli: ÿksliklÿri olmayan øey mþvcud deyil? Bÿs onda niyÿ sinifsiz cÿmiyyÿt vÿd edirdiniz? – “Sinif” quø sþzödör! – Burcuda bilmÿzsÿn! Siz bilirdiniz ki, ÿksliklÿri olma- yan cÿmiyyÿt mömkön deyil, amma hÿyasûzcasûna yenÿ dÿ vÿd edirsiniz? Siz... Doqquz yöz on yeddinci ildÿ hÿr ikisi beø yaøûnda uøaq olsalar da, bir-birinin qarøûsûnda bötön bÿøÿr tarixinÿ gþrÿ cavab vermÿkdÿn imtina etmirdilÿr. – ...Sinÿnizi yûrtûrdûnûz ki, guya, ÿsarÿti aradan qaldû- racaq sûnûz, ÿvÿzindÿ isÿ bizÿ daha pis vÿ dþzölmÿz ÿsa- rÿt ÷ilÿri sûrûdûnûz! Buna gþrÿ milyonlarla adamû þldörmÿk lazûm idi? – Sÿni qara ciyÿrin kor edib! – sakit danûømaüû tÿlÿb edÿn ehtiyatû yaddan ÷ûxarmûø Rubin qûøqûrdû, onu boümaüa ÷alûøan rÿqibinin östönÿ atûldû. (Gÿtirdiyi dÿlillÿrin bÿrkdÿn sÿslÿndirilmÿsi hakimiyyÿt tÿmsil÷isi kimi onun þzö ö÷ön tÿhlökÿ tþrÿtmirdi.) – Sinifsiz cÿmiyyÿtÿ ÷atanda da onu nifrÿtindÿn tanûya bilmÿyÿcÿksÿn! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 661
– Bÿs indi, indi sinifsizdir? Bircÿ dÿfÿ dÿ olsa axûra kimi de! Bircÿ dÿfÿ dÿ olsa burcutma! Yeni sinif, hakim sinif – var, yoxsa yoxdur? Mÿhz bu suala cavab vermÿk Rubinÿ ÷ox ÷ÿtin idi! ×önki þzö dÿ bu sinfi gþrördö. ×önki bu sinfin yerini mþhkÿmlÿtmÿsi inqilabû istÿnilÿn vÿ yeganÿ ÿhÿmiyyÿtindÿn mÿhrum edirdi. Ancaq bu “mþmin”in geniø alûnlû sifÿtindÿ nÿ bir tÿrÿddöd, nÿ dÿ zÿiflik ÿlamÿti gþrönmÿdi. – Sosial cÿhÿtdÿn necÿ, bu sinif ayrûlûb? – Rubin qûø qû- rûrdû. – Dÿqiq demÿk olarmû ki, kim hþkmranlûq edir, kim isÿ asûlû vÿziyyÿtdÿdir? – O-lar! – Soloqdinin sÿsi tam göcö ilÿ sÿslÿndi. – Foma, Anton, Øiøkin-Mûøkin hþkmranlûq edirlÿr, biz isÿ... – Mÿgÿr dayanûqlû sÿrhÿdlÿr var? Daøûnmaz ÿmla kûn miras yolu ilÿ verilmÿsi? Hÿr øey xidmÿtidir! Bu gön aüa- san, sabah isÿ baüa, yoxsa belÿ deyil? – Belÿ isÿ, daha pis! ßgÿr hÿr kÿs hakimiyyÿtdÿn salûna bilÿrsÿ, onda bu adam þzönö necÿ qorusun? – “Sabah nÿ etmÿli?” Zadÿgan hakimiyyÿtin özönÿ qayûda bilÿrdi – mÿn- øÿyini ÿlindÿn ala bilmÿzdilÿr! – Hÿ dÿ, sÿnin sevimli zadÿgancûüazlarûn! Mÿsÿlÿn, Siro maxa! (Bu adam øaraøkanûn baø ÷uüulu idi.) – Ya da tacirlÿr? – bazar onlarû döøönmÿyÿ, ÷evik olma üa mÿcbur edirdi! Sizinkilÿri isÿ he÷ nÿ! Yox, bir döøönön, gþrön bunlar necÿ insanlardûr! Onlarda øÿrÿf anlayûøû yox dur, tÿrbiyÿ yoxdur, savad yoxdur, döøöncÿ yoxdur, azad lûüa nifrÿt edirlÿr, ancaq øÿxsi ÿclaflûqlarû hesabûna davam gÿtirÿ bilirlÿr... – Bu qrupun xidmÿti, mövÿqqÿti olduüunu baøa döømÿk ö÷ön az da olsa aüûl lazûmdûr. Dþvlÿt þlöb gedÿndÿn sonra... – Þlöb getmÿk? – Soloqdin ucadan dedi. – Þzlÿri? Èstÿ- mÿyÿcÿklÿr! Kþnöllö? Dþyöb qovmasan, he÷ vaxt! Sizin dþv lÿtiniz he÷ dÿ pullu ÿhatÿ ö÷ön yaradûlmayûb! Ancaq qÿd- darlûq hesabûna þz qeyri-tÿbiiliyini bÿrqÿrar etmÿk ö÷öndör! ßgÿr Yer özöndÿ tÿkcÿ siz qalsaydûnûz belÿ, dþvlÿtinizi elÿ hey mþhkÿmlÿdÿrdiniz!
662 Soloqdinin arxasûnda ÷oxillik sûxûntû, ÷oxillik gizlÿnc qaralûrdû. Èndi isÿ bÿndin aüzû a÷ûlmûødû – þz baxûølarûnû ÿlinÿ döømöø qonøusunun, eyni zamanda da mþhkÿm ÿqidÿli boløevikin vÿ demÿli, hÿr øeyÿ cavabdeh adamûn özönÿ ÷ûrpmaq imkanû yaranmûødû. Rubin isÿ ilk ÿks-kÿøfiyyat kamerasûndan baølamûø, bötön kameralar silsilÿsi boyu qörurla vÿ qorxmadan mark- sist oldu üunu, hÿbsxanada da ÿqidÿsindÿn dþnmÿyÿcÿyini demÿklÿ hamûnûn qÿzÿbinÿ tuø gÿlirdi. O, canavar sörösöndÿ ÷oban iti olmaüa, qûrx vÿ ÿlli nÿfÿrdÿn tÿkbaøûna mödafiÿ olun maüa þyrÿømiødi. Bu toqquømalarûnûn faydasûzlûüû his- sin dÿn dodaqlarû quruyurdu, amma o, ÿtrafûndakû kor insan- lara onlarûn kor olduqlarûnû baøa salmaüa borclu idi, kamera döømÿnlÿri ilÿ onlarûn þzlÿri uürunda möbarizÿ aparmaüa borclu idi, ÷önki bu insanlarûn ÿksÿriyyÿti döømÿn deyildi, sadÿ sovet adamlarû idi, Tÿrÿqqinin vÿ penitensiar sistemin qeyri-dÿqiq iøinin qurbanlarû idi. Øÿxsi inciklik onlarûn øöurunu bulandûrmûødû, ancaq ÿgÿr sabah Amerika ilÿ möha ribÿ baølasaydû, bu adamlara silah verilsÿydi, hamûsû bir nÿfÿr kimi mÿhv olunmuø hÿyatlarûnû unudacaqdû, ÿzab- la rûnû baüûølayacaqdû, ailÿlÿrindÿn ayrû döømÿyin acûlû üûnû unu da caqdû vÿ sosializmi, Rubinin dÿ edÿcÿyi kimi, fÿda- kar casûna mödafiÿ edÿcÿkdi. Aydûn idi ki, ÷ÿtin mÿqam- da Soloqdin dÿ belÿ hÿrÿkÿt edÿcÿkdi. Baøqa cör ola da bilmÿzdi! ßks halda onlar satqûn kþpÿklÿrdÿn baøqa he÷ nÿ olmayacaqdûlar. Möbahisÿlÿri ÿvvÿldÿn iti daø qûrûntûlarûnûn östö ilÿ böd- rÿyÿ-bödrÿyÿ gedir, yûxûla-dura irÿlilÿyirdi. – Bunun nÿ fÿrqi var axû?! Nÿ fÿrqi var?! Demÿli, demÿli, on il niyÿ yatdûüûnû þzö dÿ bilmÿyÿn vÿ silahûnû þz zölmkarlûna qarøû ÷evirÿn ke÷miø dustaq vÿtÿn xainidir! Sÿnin þyrÿdib cÿbhÿnin o biri tÿrÿfinÿ gþndÿrdiyin alman, þz vÿtÿninÿ, andûna xÿyanÿt etmiø alman isÿ mötÿrÿqqi insandûr? – Sÿn bunlarû necÿ möqayisÿ edÿ bilÿrsÿn?! – Rubin hey- rÿtlÿnirdi. – Axû obyektiv olaraq, mÿnim almanûm sosializm Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 663
tÿrÿfindÿdir, sÿnin dustaüûn isÿ sosializmÿ qarøûdûr! Bÿyÿm bunlar möqayisÿ olunan øeylÿrdir? ßgÿr gþzlÿrimizin maddÿsi onlarûn ifadÿ etdiklÿri hiss- lÿrin hÿrarÿtindÿn ÿriyÿ bilsÿydi, Soloqdinin gþzlÿri mavi fÿvvarÿyÿ dþnöb axardû. O, Rubinÿ bu cör qûzüûnlûqla vÿ ehtirasla baxûrdû: – Sizinlÿ danûømaq! Otuz il bu devizlÿ yaøayûr vÿ nÿfÿs alûrsûnûz, – qûzüûnlûqdan aüzûndan ÿcnÿbi sþz qa÷dû, lakin bu sþz yaxøû sþz idi, cÿngavÿr sþzö idi – “mÿqsÿd vasitÿlÿri doü- ruldur”, sizdÿn birbaøa soruøulsaydû, onu qÿbul edÿrdiniz? ßminÿm ki, imtina edÿrdiniz! Èmtina! – Yox, niyÿ ki? – Rubin sakitlÿødirici bir soyuqqanlûlûqla cavab verdi. – Øÿxsÿn þzöm ö÷ön qÿbul etmirÿm, yox, ÿgÿr ictimai mÿnada deyilÿrsÿ? Bötön bÿøÿr tarixi boyu mÿq- sÿdimiz ilk dÿfÿ olaraq o dÿrÿcÿdÿ ali oldu ki, biz, doürudan da, deyÿ bilÿrik: bu mÿqsÿd þzönÿ ÷atûlmasû yolunda bötön vasitÿlÿrÿ haqq qazandûrûr. – Aha, hÿtta belÿ! – Soloqdin rapirasû ö÷ön zÿif yer taparaq, dÿrhal cingiltili bir zÿrbÿ vurdu. – Yadda saxla: mÿqsÿd nÿ qÿdÿr ali olarsa, vasitÿlÿr dÿ bir o qÿdÿr ali olmalûdûr! Yaramaz vasitÿlÿr mÿqsÿdin þzönö dÿ mÿhv edir! – Necÿ yÿni, bu nÿ tÿhÿr olur, yaramaz? Bunlar hansû vasitÿlÿrdir belÿ, yaramaz? Bÿlkÿ, sÿn inqilabi vasitÿlÿri inkar edirsÿn? – Sizinki bÿyÿm inqilabdûr? Sizinki baødan-ayaüa cina- yÿtdir, baltanûn aüzûndan axan qandûr! ßgÿr kimsÿ bötön þldörölÿn vÿ göllÿlÿnÿnlÿrin siyahûsûnû tÿrtib etsÿydi, dönya dÿhøÿtÿ gÿlÿrdi! Onlarûn möbahisÿsi gecÿ sörÿt qatarû kimi he÷ yerdÿ lÿngimÿdÿn, ki÷ik stansiyalarûn, fÿnÿrlÿrin yanûndan øötö yÿ- rÿk, gah insan yaøamayan ÷þllÿrlÿ, gah da øÿhÿrlÿrin i÷i ilÿ, yaddaølarûnûn iøûqlû vÿ qaranlûq yerlÿri ilÿ øötöyördö vÿ bir anlûüa özÿ ÷ûxan bu ilüûmlar möbahisÿ edÿnlÿrin ÷arpaøûq fikirlÿrinin qarøûsûalûnmaz sÿndÿlÿmÿlÿrini titrÿk øÿfÿqlÿrÿ vÿ ÷ÿtin anlaøûlan uüultuya böröyördö.
664 – Þlkÿ haqqûnda fikir yörötmÿk ö÷ön onu az da olsa tanûmaq lazûmdûr! – Rubin qeyzlÿnirdi. – Sÿn isÿ on iki ildir, döøÿrgÿlÿrdÿ qûcqûrûrsan! Sÿn ÿvvÿllÿr nÿ gþrmösÿn ki? Pat- riarx nohurlarûnû? Ya da bazar gönlÿri Kolomensk kö÷ÿsinÿ ÷ûxûrdûn? – Þlkÿni? Sÿn þlkÿ haqqûnda fikir yörötmÿk istÿyirsÿn? – Soloqdin þzönö saxlaya bilmir, boüulurmuø kimi bir sÿslÿ deyirdi. – Biabûr÷ûlûqdûr! Sÿnin ö÷ön rösvay÷ûlûqdûr! Butûr- kalardan nÿ qÿdÿr insanlarûn ke÷diyini yadûna sal – Qromov, Èvanteyev, Yaøin, Bloxin. Onlar sÿnÿ ÷ox øey danûømûødûlar, hÿyatlarû haqqûnda hÿr øeyi sÿnÿ danûømûødûlar – sÿn he÷ onlara qulaq asûrdûn ki? Bÿs burada? Vartapetov, sonra da bu, adû nÿ idi onun... – Ki-im? Mÿn onlara niyÿ qulaq asmalûyam? Kor olmuø insanlara! Onlar, sadÿcÿ, pÿncÿsi ÿzilmiø vÿhøi heyvan kimi ulayûrlar. Þz hÿyatlarûnûn uüursuzluüunu sosializmin iflasû kimi qÿlÿmÿ verirlÿr! Onlarûn rÿsÿdxanasû kamera para øa- sûdûr, gþrdöklÿri dÿ ki... – Bÿs kimlÿrdir, kimlÿrdir sÿnin dinlÿyÿ bilÿcÿyin adamlar? – Gÿnclÿr! Gÿnclik bizimlÿdir! Onlar gÿlÿcÿyimizdir! – Gÿnc-lik?! Þzönözdÿn uydurmusunuz! Gÿnclik sizin... iøûqlû obrazlarûnûza (bu, ideyalarûnûza demÿk idi) töpörmÿk belÿ istÿmir! – Sÿn nÿ cörÿtlÿ gÿncliyin ÿvÿzinÿ danûøa bilÿrsÿn?! Mÿn gÿnclÿrlÿ bir yerdÿ cÿbhÿdÿ vuruømuøam, kÿøfiyyata getmiøÿm, sÿn isÿ cûndûr möhacirlÿrdÿn baøqa yatablarda kimi gþrmösÿn? ßgÿr þlkÿdÿ on milyonluq komsomol varsa, gÿnclik necÿ ideyasûz ola bilÿr? – Kom-so-mol? Sÿn lap aüûlsûz imiøsÿn! Sizin komso mo- lunuz qalûn kaüûzûn özvlök biletlÿrinÿ iølÿnmÿ sindÿn baøqa bir øey deyil! – Buna cörÿt etmÿ! Mÿn þzöm kþhnÿ komsomol÷u- yam! Komsomol bizim bayraüûmûz olub! Bizim vicdanûmûz! Roman ti ka mûz, tÿmÿnnasûzlûüûmûz – komsomol bax, belÿ olub!
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 665
– Olu-ub! Olub vÿ ke÷ib! – Nÿhayÿt, mÿn bunlarû kimÿ deyirÿm? O illÿrdÿ sÿn þzön dÿ komsomol÷u olmusan! – Buna gþrÿ dÿ cavab verdim! Buna gþrÿ dÿ cÿzalandûm! ßsl Mefistofel kþködör! – o kimÿ toxunarsa, kim ona toxunarsa... Marqarita kimi olur! Øÿrÿfini itirir! Qardaøûnûn þlömö! Uøaüûnûn þlömö! Sÿrsÿmlik! Fÿlakÿt! – Yox, dayan! Yox, Marqarita yox! Ola bilmÿz ki, hÿmin o komsomol ÷aülarûndan ruhun he÷ nÿyi yadda saxlamasûn! – Siz, deyÿsÿn, ruhdan danûødûnûz? Èyirmi ildÿ sizin nitqiniz necÿ dÿyiøib! Sizin ö÷ön “øÿrÿf” dÿ, “ruh” da, “tÿhqir edilmiø möqÿddÿs anlayûølar” da... Bu sþzlÿri iyirmi yeddinci ildÿ möqÿddÿs komsomolunda deyÿ bilÿr din? Hÿ?.. Siz bötön Rusiya gÿncliyinin mÿnÿviyyatûnû poz mu- sunuz... – Sÿnin dediyinlÿ olsa, bÿli! – ...Sonra ke÷diniz almanlara, polyaklara... Onlar artûq dÿlillÿrin yerli-yersizliyinÿ, ÿvvÿl vÿ sonra gÿlÿn fikirlÿrin ÿlaqÿli olub-olmamaüûnûn fÿrqinÿ varmadan, gþzlÿri durduqlarû dÿhlizi belÿ gþrmÿdÿn möbahisÿlÿrini davam etdirirdilÿr. Bu dÿhlizdÿ isÿ taxta arxasûnda iki cin- lÿnmiø øahmat÷û vÿ þskörÿn qoca dÿmir÷i qalmûødû. Onla- rûn hÿyÿcanla ÿl-qol atmalarû, alûøûb-yanan sifÿtlÿri, iti bucaq altûnda biri digÿrinÿ tuølanmûø iri qara vÿ sÿliqÿli ÷al saq qal- larû dÿhlizin hÿr yerindÿn aydûn gþrönördö. – Qleb!.. – Qleb!.. – ayaqyolundan ÷ûxan Spiridonla Nerjini gþrÿn kimi bir aüûzdan ÷aüûrdûlar. Onlar Qlebi ÷aüûrûr, hÿr biri onun kþmÿyi ilÿ göcönö ikiqat artûracaüûna ömid edirdi. Dediklÿrindÿn he÷ nÿ eøit- mÿsÿ vÿ he÷ nÿ baøa döømÿsÿ dÿ, hÿr kÿs, lap aüûlsûz adam belÿ, bu iki nÿfÿrin bþyök siyasÿtlÿ baülû boüuøduüunu baøa döøÿ bilÿrdi. Qleb, bu iki nÿfÿrin ÿl-qol atmalarûndan vÿ qûøqûr tû la rûn- dan narahat olaraq, þzö onlara tÿrÿf gÿlirdi.
666 Nerjin tez onlara ÷atdû, þzöndÿn nÿ isÿ soruømaüa imkan vermÿdÿn yumruqlarû ilÿ ikisinin dÿ bþyrönÿ vurdu: – Aüûl! Aüûl! Onlar ö÷lökdÿ sþzlÿømiødilÿr ki, möbahisÿnin qûzûøacaüû tÿqdirdÿ vÿ ÷uüulluq tÿhlökÿsi hiss edÿndÿ möbahisÿ edÿn- lÿri dayandûrsûn – möbahisÿ÷ilÿr dÿ bu tÿlÿbÿ tabe olmalû idilÿr.
– Siz dÿli olmusunuz? Hÿrÿniz artûq belinizÿ bir qarqara dolamûsûnûz! Azdûr? Dmitri! Ailÿn barÿdÿ döøön! Lakin onlarû nÿinki dinc yolla ayûrmaq, hÿtta yanüûn borusu ilÿ belÿ soyutmaq mömkön deyildi. – Sÿn qulaq as! – Soloqdin onu ÷iynindÿn tutub silkÿ- lÿyirdi. – O, bizim ÿzablarûmûzû boø øey sayûr, deyir ki, bun- larûn hamûsû qanunauyüunluqdur! Onun anladûüû bircÿ ÿzab var – plantasiyalardakû zÿncilÿr! – Mÿn bu haqda Lyovkaya demiødim: baøqalarûna yazûüû gÿlir, þzönÿ yazûüû gÿlÿn isÿ yoxdur. – Nÿ qÿdÿr dar döøöncÿ! Sÿn beynÿlmilÿl÷i deyilsÿn! – Rubin yaxalanmûø cibgirÿ baxan kimi Nerjinÿ baxaraq dedi. – Sÿn bir eøidÿydin, burada nÿ ÷ÿrÿnlÿyirdi: imperator hakimiyyÿti Rusiya ö÷ön sÿadÿt idi! Bötön istilalar, bötön eybÿcÿrliklÿr, boüazlar, Poløa, Orta Asiya... – Mÿnim rÿyim belÿdir, – Nerjin qÿtiyyÿtlÿ hþkm verdi: – Rusiyanû xilas etmÿk ö÷ön bötön möstÿmlÿkÿlÿri azad etmÿk lazûmdûr! Xalqûmûzûn sÿylÿrini ancaq daxili inkiøafa yþnÿltmÿk lazûmdûr! – Uøaq! – Soloqdin kinlÿ dedi. – Sizi þzbaøûna buraxsalar, atalarûnûzûn bötön torpaqlarûnû itirÿrsiniz... Sÿn bir soruø onla rûn komsomol romantikasû bir qara qÿpiyÿ dÿyirmi? Kÿndli uøaqlarûnû atalarûnû ÷uüullamaüa necÿ þyrÿtdiklÿrini xÿbÿr al! ×þrÿyi ÿkib-becÿrÿnlÿrÿ þz ÷þrÿklÿrindÿncÿ niyÿ bircÿ tikÿ dÿ vermÿdiklÿrini soruø! Hÿlÿ mÿnÿ xoø mÿziy yÿt- lÿrdÿn danûømaüa da cörÿt edir! – Sÿn hÿddindÿn ÷ox alicÿnabsan! Þzönö xristian sayûr- san? ßslindÿ, he÷ xristian-zad da deyilsÿn! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 667
– Köfr danûøma! Baøa döømÿdiyin øeylÿrÿ toxunma! – Sÿn döøönörsÿn ki, ÿgÿr oüru vÿ ÷uüul deyilsÿnsÿ, xristian olmaq ö÷ön bu bÿs edir? Bÿs yaxûnûna olan mÿhÿb- bÿtin hanû? Sizin haqqûnûzda döz deyirlÿr: hansû ÿlinlÿ xa÷ ÷ÿkirsÿnsÿ, hÿmin ÿlinlÿ bû÷aq da itilÿyirsÿn. Sÿn ÿbÿs yerÿ orta ÿsr quldurlarûna valeh olmamûsan! Sÿn tipik konk vis ta- dorsan! 1
nö dartdû. – Йarûnmaq istÿyirÿm? dÿhøÿt, dÿhøÿt! – Rubin iki ÿlinin dÿ barmaqlarûnû seyrÿklÿøÿn sa÷larû arasûna saldû. – Qleb, eøidirsÿn? Buna de: hÿmiøÿ ÿdabazlûq edir! Onun ÿdabazlûüû mÿni bezdirib! hÿmiøÿ þzönö Aleksandr Nevski kimi aparûr! – Bax, bu, mÿnim qÿti xoøuma gÿlmir! – Yÿni, necÿ? – Aleksandr Nevski mÿnim ö÷ön, ömumiyyÿtlÿ, qÿhrÿ- man deyil. Möqÿddÿs dÿ deyil. Belÿ ki, bu, tÿrif deyil. Rubin sÿsini kÿsdi vÿ tÿÿccöblÿ Nerjinlÿ baxûødû. – Aleksandr Nevski sÿnin niyÿ xoøuna gÿlmir? – Qleb soruødu. – Ona gþrÿ ki, rûtsarlarû Asiyaya, katolikliyi isÿ Rusiyaya buraxmadû! Ona gþrÿ ki, Avropaya qarøû idi! – aüûr nÿfÿs alan Soloqdin sakitlÿømÿk bilmirdi. – Bu nÿ isÿ yeni øeydir!.. Bu nÿ isÿ yeni bir øeydir!.. – Rubin zÿrbÿ endirmÿk ömidi ilÿ sþzÿ baøladû. – Katoliklik Rusiyanûn nÿyinÿ lazûmdûr? – Nerjin hakim kimi son cavab almaq istÿyirdi. La-zûm-dûr! – Soloqdin øimøÿk kimi ÷axdû. Ona gþrÿ lazûm idi ki, bÿdbÿxt÷ilikdÿn pravoslav olmuø xalqlarûn hamûsû bir ne÷ÿ ÿsrlik kþlÿyÿ ÷evrildilÿr! Ona gþrÿ lazûm idi ki, pra voslav kilsÿsi dþvlÿtÿ qarøû dura bilmÿdi! Allahsûz xalq möda fiÿsiz qaldû! Vÿ baø-ayaq þlkÿ alûndû. Kþlÿlÿr þlkÿsi! 1 Konkvistador – Mÿrkÿzi vÿ Cÿnubi Amerikanû tutmuø ispan vÿ por- tuqal istila÷ûlarû 668 Nerjin gþzlÿrini dþyördö: – He-e÷ nÿ baøa döømörÿm. Sÿn þzön mÿni qûnamûrdûnmû ki, yetÿrincÿ vÿtÿnpÿrvÿr deyilÿm? Atalarûmûzûn torpaqlarûnû itirÿcÿyik?.. Rubin artûq döømÿnin mödafiÿsiz qalmûø yerini gþrmöødö. – Bÿs möqÿddÿs Rus necÿ oldu? – o tÿlÿsirdi. Bÿs Èfrat Aydûnlûq Dili? Bÿs quø sþzlÿrindÿn qorunma? – Doürudan da? ßgÿr þlkÿ pisdirsÿ, bÿs Èfrat Aydûnlûq Dili haradandûr? Soloqdinin özö øÿfÿq sa÷ûrdû. O, yanlara a÷ûlmûø ÿllÿrini fûrladû:
– O-yun-dur, cÿnablar! Oyun!! Qapalû niqab altûnda mÿøq! Mÿøq etmÿk dÿ lazûmdûr axû! Biz daim möqavimÿti dÿf etmÿliyik. Biz daimi mÿhbÿsdÿyik, þz ÿsl baxûølarûmûzdan möm kön qÿdÿr uzaq gþrönmÿliyik. Doqquz ÷ÿvrÿdÿn biri, mÿn sÿnÿ demiødim... – Körÿ qatûndan ... – Yox! ×evrÿdÿn. – Demÿli, sÿn bunda da ikiözlölök etmisÿn! – Rubin yenidÿn qûzûødû. – Þlkÿ sizin ö÷ön pisdir! Onu Xodûnkaya, Tsusimaya, Avqust meøÿlÿrinÿ söröklÿyÿnlÿr – sizlÿr, siz ibadÿtkarlar vÿ hÿyatû mÿnasûzlaødûran avaralar olmamûsûnûz? – Ah, artûq Rusiyanûn dÿrdini ÷ÿkirsiniz, qatillÿr! – Soloq- din ufuldadû.– On yeddinci ildÿ onun baøûnû siz kÿsmÿdinizmi? – Aüûl! Aüûl! – Qleb yumruqlarû ilÿ onlarûn bþyörlÿrinÿ vurdu. Möbahisÿ÷ilÿr isÿ nÿinki þzlÿrinÿ gÿlmÿdilÿr, hÿtta gþzlÿrini þrtmöø qûrmûzû pÿrdÿnin dalûndan artûq Nerjini dÿ gþrmördölÿr. – Döøönörsÿn ki, kollektivlÿødirmÿ nÿ vaxtsa sÿnÿ baüûø- la nacaq? – Sÿn Butûrkada nÿ danûødûüûnû xatûrla! Milyon qazan- maqdan ibarÿt yeganÿ mÿqsÿdlÿ yaøamaüûnû yadûna sal! Allahûn dÿrgahûnda bir milyon nÿyinÿ lazûm idi? Onlar artûq iki il idi tanûø olmuødular. Èndi isÿ sÿmimi sþh bÿtlÿri zamanû þyrÿndiklÿrinin hamûsûnû ÿn aürûlû, ÿn qan- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 669
qaraldûcû tÿrzdÿ bir-birinÿ qarøû yþnÿltmÿyÿ ÷alûøûrdûlar. Hÿr øeyi xatûrlayûr vÿ ittiham kimi bir-birinin östönÿ atûrdûlar. – Adam dili baøa döømörsönözsÿ – yadda saxlayûn, unutmayûn, – Nerjin deyindi. ßlini yellÿdi vÿ getdi. Þzönÿ dÿhlizlÿrdÿ he÷ kÿsin olmamasû vÿ otaqlardakûlarûn artûq yatmasû ilÿ tÿskinlik verirdi. – Rösvay÷ûlûq! Sÿn ruhu pozüunlaødûranlardansan! Sÿnin davam÷ûlarûn øÿrqi Almaniyaya rÿhbÿrlik edirlÿr! – Rÿzil øþhrÿtpÿrÿst! Þz zadÿgan qanûnla necÿ dÿ fÿxr edirsÿn!
– Bir halda ki, Øiøkin-Mûøkin haqq iø gþrörlÿr – niyÿ dÿ onlara kþmÿk etmÿyÿsÿn, satmayasan, de? Øiøkin sÿnÿ yaxøû xasiyyÿtnamÿ yazacaq! Èøinÿ yenidÿn baxacaqlar... – Belÿ sþzlÿrÿ gþrÿ adamûn ÿngini daüûdûrlar! – Niyÿ, gÿl ayûrd edÿk! Bir halda ki hamûmûz haqlû ola raq yatûrûq, bircÿ sÿnin yatmaüûn haqsûzlûqdûr, demÿli, zindan- ban larûmûz haqlûdûrlar... Bu, ardûcûl olaraq belÿdir! Onlar rabitÿsiz qaydada sþyöøör, artûq bir-birini eøit- mir dilÿr. Hÿrÿsi bircÿ øeyi nÿzÿrdÿ tutmuødu vÿ ona doüru da gedirdi: zÿrbÿ ö÷ön rÿqibinin ÿn aürûlû yerini tapmaq! – Gþr necÿ yalan÷û olmusan! Baødan-ayaüa yalanûn i÷in- dÿ sÿn! Amma elÿ dÿbdÿbÿli danûøûrsan ki, sanki, xa÷û he÷ ÿldÿn buraxmamûsan!.. – Bax insan hÿyatûnda qörurdan möbahisÿ etmÿk istÿ- mÿdin, sÿnÿ isÿ bir azca da olsa qörurlu olmaq ÷ox lazûmdûr. Èldÿ iki dÿfÿ bunlara ÿfv olunmaüûn haqqûnda xahiønamÿ soxuødurursan... – Yalan deyirsÿn, ÿfv olunmaüûm haqqûnda yox, iøimÿ yenidÿn baxûlmasû haqqûnda! – Sÿnÿ rÿdd cavabû verirlÿr, sÿn isÿ bir dÿ yalvarûrsan. Sÿn zÿncirlÿnmiø it kimisÿn – östöndÿ kimin hþkmö varsa, zÿncirin dÿ onun ÿlindÿdir. – Sÿn yalvarmazdûn? Sÿnin, sadÿcÿ, azadlûq almaq imka- nûn yoxdur. Yoxsa qarnû östÿ sörönÿrdin! – He÷ vaxt! – Soloqdin ÿsdi.
670 – Mÿn sÿnÿ deyirÿm! Fÿrqlÿnmÿk ö÷ön, sadÿcÿ, qabiliy- yÿtin ÷atmûr! Onlar bir-birini heydÿn döøÿnÿ kimi diddilÿr. Ènnokenti Volodin he÷ tÿsÿvvör edÿ bilmÿzdi ki, Moskvanûn uzaq ucqa rûndakû qapalû binada saxlanan iki dustaüûn özöcö gecÿ möba hi sÿ sinin onun taleyinÿ birbaøa tÿsiri olacaq. Bu möbahisÿdÿ hÿr ikisi cÿllad olmaq istÿyirdi, amma hÿr ikisi qurban idi, ÷önki, ÿslindÿ, möbahisÿ onlarûn ara- sûnda getmirdi, bu, iki möxtÿlif iøarÿli þldöröcö potensialûn möbahisÿsi idi. Onlar bir-birindÿ sÿhvsiz olaraq mÿhz bu potensiallarû – aülûn dÿlillÿri ö÷ön bu hÿbsxana divarlarû kimi ke÷ilmÿz olan dönÿnin vÿ bu gönön kor vÿ sÿrsÿm, qaliblÿrinin poten- siallarûnû duyurdu. – Yox, sÿn mÿnÿ de: ÿgÿr hÿmiøÿ belÿ döøönmösÿnsÿ, bÿs komsomola necÿ girmisÿn? – Rubin az qalûrdû, sa÷larûnû yolsun.
Soloqdin hÿddindÿn artûq qûzûødûüû ö÷ön son yarûm saat ÿrzindÿ he÷ bir zÿrurÿt olmadan artûq ikinci dÿfÿ þzön dÿn ÷ûxdû: – Necÿ dÿ girmÿyÿydim? Siz girmÿmÿyÿ imkan sax la- mûødûnûz ki? Komsomol÷u olmasaydûm, qulaüûmûn dibini gþrÿn dÿ institutu da gþrÿrdim! Yer qazmalû olacaqdûm! – Demÿli sÿn riyakarlûq edirdin? Øÿrÿfsizliklÿ qûvrûlûrdûn! – Xeyr! Mÿn, sadÿcÿ, niqabûmû ÷ÿkib östönözÿ gÿlirdim! – ßgÿr möharibÿ baølasa, – sonuncu gömanûndan sar sûl- mûø Rubinin hÿtta nÿfÿsi tutuldu, – vÿ sÿnin ÿlinÿ silah döøÿrsÿ... Soloqdin dikÿldi, cözamdan qa÷ûrmûø kimi ÿllÿrini qatla- yaraq aralanmaq istÿdi: – Yÿni sÿn döøönördön ki, mÿn sizi mödafiÿ edÿcÿyÿm? – Bundan qan iyi gÿlir! – Rubin töklö yumruqlarûnû sûxdû. Bundan sonra danûømaq vÿ hÿtta bir-birini boümaq, yumruqlamaq – hÿr øey ÷ox zÿif olardû. Deyilÿnlÿrdÿn sonra avtomatû gþtöröb bi÷mÿk qalûrdû, ÷önki onlarûn ikisindÿn biri ancaq bu dili baøa döøÿ bilÿrdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 671
Avtomat isÿ yox idi. Vÿ boüula-boüula ayrûldûlar: Rubin baøûnû aøaüû salaraq, Soloqdin isÿ þzönö øax tutaraq. ßgÿr ÿvvÿllÿr Soloqdin tÿrÿddöd edÿ bilÿrdisÿ, indi lÿz zÿtlÿ bu it sörösönÿ zÿrbÿ endirÿrdi: øifrlÿyicini onlara ver mÿmÿli! Vermÿmÿli! Sÿn bunlarûn lÿnÿtÿ gÿl miø dþyöø ara ba sûnû itÿlÿyÿsi deyilsÿn ki! Onlarûn necÿ aciz vÿ rÿzil olduq la rûnû sonra söbut edÿ bilmÿzsÿn! Hay-köy, qaraqûø qû- rûq sala caq lar ki, bunlarûn hamûsû qanuna uyüunluqdandûr, baøqa cör ola bilmÿzdi. Onlar þz tarixlÿrini yazûrlar, he÷ nÿdÿn ÷ÿkin mirlÿr! Tarixin bötön i÷alatûnû ÷ÿkib ÷evirirlÿr. Rubin köncÿ qûsûlûb ÿli ilÿ aürûdan partlayan baøûnû tutdu. Soloqdinÿ vÿ bötön bu kþpÿk sörösönÿ vura bilÿcÿyi þldö röcö zÿrbÿ aydûn oldu. Onlara, bu qanmazlara ayrû he÷ nÿ ilÿ tÿsir etmÿk mömkön deyildi! Onlarûn qarøûsûnda he÷ bir faktiki dÿlillÿrlÿ, tarixi hÿqi- qÿtlÿrlÿ þzönÿ haqq qazandûra bilmÿzsÿn! Atom bombasû! – Bax, bunu baøa döøÿrlÿr. Xÿstÿliyinÿ, zÿifliyinÿ, hÿvÿssizliyinÿ östön gÿlmÿli – sabah sÿhÿr tezdÿn anonim yaramazûn izinÿ döømÿli, Ènqi- lab ö÷ön atom bombasûnû xilas etmÿli. Petrov! – Syaqovitûy! – Volodin! – Øevronok!– Zavarzin! Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|