Colan Türkmanlarının mətbəxi yazısı aşağıdakı sayt əsasında hazırlandı: http://halapturkmen.blogcu.com/-/11247082
COLAN TÜRKMANCASINDA İŞLƏNMİŞ ƏSKİ SÖZLƏRDƏN SEÇMƏLƏR
Colan Türkmancası ilə
|
Azərbaycan Türkçəsi ilə
|
|
|
İNSAN GÖGDƏSİ ÖGƏLƏRİ
|
İNSANIN BƏDƏN
ÜZVLƏRİ
|
ağız
|
ağız
|
axrıq
|
bəlğəm
|
alın, annı
|
alın
|
am
|
am, amcıq
|
arqa
|
arxa
|
avuç
|
ovuc
|
ayak, eylek
|
ayaq
|
ayrık
|
iki bığın arası
|
azı
|
azı
|
bacak
|
bacaq
|
bağ
|
çatma (qasları bir-birinə bağlanmış. Çatma qaş)
|
bağır
|
bağır (qara çiyər)
|
bağırsak, bağırsalıq
|
bağırsaq
|
bahla
|
gözü böyük
|
baldır
|
baldır
|
barmak
|
barmaq
|
barmakizi
|
barmaq izi
|
baş
|
baş
|
bél
|
bel
|
beng
|
xal, bənəg
|
béyrək
|
böyrək
|
bıyık
|
bığ
|
bilək
|
bilək
|
boğaz
|
boğaz
|
bommaq
|
Qırmızı yanaq
|
boyun
|
boyun
|
bögri, bögür
|
böyür, yan
|
burru
|
burun
|
büzzük
|
büzdüm
|
qasıq
|
qasıq
|
can
|
can
|
ciger
|
ciyər
|
çaplak
|
şapalaq
|
çatal
|
iki qıçın arası
|
çatal
|
iki barmağın arası
|
çəñə, çenge
|
çənə
|
çiñ, çing
|
çiyin
|
çizgilər
|
çizgilər (üz və bədəndəki xətlər)
|
çopur
|
çopur
|
damar
|
damar
|
dəpə
|
təpə (başın ən yüksək hissəsi)
|
dəri
|
dəri
|
dırnak
|
dırnaq
|
dil
|
dil
|
dirsək
|
dirsək
|
diş
|
diş
|
diz
|
diz
|
dölyatağı
|
uşaqlıq
|
döş
|
döş
|
dudak
|
dodaq
|
düşükdiş
|
mırıq (düşən diş)
|
əmzik
|
əmzik
|
ən
|
əl
|
gəbəlik
|
hamiləlik
|
göbək
|
köbək
|
gögdə
|
gövdə, bədən
|
gögis
|
köks
|
göt
|
göt
|
göz
|
göz
|
gözbébegi
|
göz bəbəyi
|
gözğabağı
|
göz qapağı
|
ğafa
|
baş
|
kalça
|
qılça
|
ğan
|
qan
|
ğanat
|
qanat
|
ğarrın
|
qarın
|
ğaş
|
qaş
|
ğıç
|
qıç, ayaq
|
ğıl
|
qıl
|
ğocak
|
qoçaq
|
ğol
|
qol
|
ğoltuk
|
qoltuq
|
ğoltukaltı
|
qoltuqaltı
|
ğovık
|
qovuq, sidik kisəsi
|
ğoyın
|
qoyun (qucaq)
|
ğulak
|
qulaq
|
ğursak
|
qursaq, mədə, kəklik
|
kəkil
|
kəkil
|
kelle
|
kəllə
|
kiprik
|
kirpik
|
kök
|
kök
|
memek
|
məmə
|
omırğa
|
onurğa
|
osrık
|
osduraq
|
ökçe
|
daban
|
saç
|
saç
|
saya
|
aya, əlin içi, ovuc
|
semizlik
|
kök
|
sırt
|
sırt, arxa
|
sik
|
sik
|
sigil
|
ziyil
|
siñir
|
sinir
|
solık
|
soluq, nəfəs
|
sumsuk
|
təpik, dümsük
|
südük
|
sidik
|
sümük
|
sümük
|
süt
|
süd
|
ter
|
tər
|
tommak
|
toppuş
|
tommuk
|
toppuş
|
topık
|
topuq
|
tormık
|
buxov
|
tüfrik
|
tüpürcək
|
tükrik
|
bəlğəm, tüpürcək
|
uc
|
uç (barmaqların uçu)
|
us
|
ağıl, huş
|
xappaz
|
qapaz
|
yağ
|
yağ
|
yaka
|
yaxa
|
yaş
|
yaş (göz yaşı)
|
yég
|
|
yumrık
|
yumruq
|
yüklilik
|
hamiləliyin başlangıcı
|
yürək
|
ürək
|
zülüf
|
saç, tük
|
TABİƏT
|
TƏBİƏT
|
akanyıldız
|
axan ulduz, meteor
|
arık
|
arx
|
ay
|
ay
|
aytutulumu
|
ay tutulması
|
bulut
|
bulud
|
çağlayan
|
çağlayan, şəlalə
|
çamır
|
palçıq, çamır
|
çay
|
çay
|
dağ
|
dağ
|
daş
|
daş
|
dəñiz
|
dəniz
|
dəpə
|
təpə
|
dərə
|
dərə
|
gög
|
göy
|
gögerti
|
göyərti, yaşıllıq
|
göl
|
göl
|
gölək
|
gölməçə
|
gün
|
gün
|
Gün, Günəş
|
Gün, Günəş
|
güntutulumu
|
gün tutulması
|
kaya
|
qaya
|
kayır
|
çınqıl (kiçik daşlar)
|
ğum
|
qum
|
ırmak
|
irmaq, nəhr, böyük çay
|
şimşək
|
şimşək
|
yağmır
|
yağış, yağmur
|
yér
|
yer
|
yıldırım
|
ildırım
|
yıldız
|
ulduz
|
yol
|
yol
|
HACATLAR
|
GEYİMLƏR
|
Erkekler için
|
Kişi geyimləri
|
ayakğabı
|
ayaqqabı
|
babuç
|
papış
|
béz
|
bez
|
demir
|
dəmir
|
çıb
|
cib
|
çorab
|
corab
|
edik
|
çəkmə
|
əllik
|
əlçək
|
ém, şalcar
|
şalvar
|
göncüklük
|
cibli geyim
|
göynek
|
köynək
|
ğayış
|
qayış , kəmər
|
ğurşak
|
qurşaq
|
işlik
|
içlik, alt geyim
|
kəmər
|
kəmər
|
köncük
|
cib
|
kuşak
|
qurşaq
|
lekəlik
|
corab
|
ros - tağlık
|
|
sekö
|
palto
|
talık
|
|
terrik
|
tərrik, şap-şap, çəkələk
|
AVRAT İÇİN
|
QADIN GEYİMLƏRİ
|
ansalıp
|
üz boyası, makyaj (ansalıp = kökü yandırılıb bibər və paxla ilə qarışdırılaraq üz boyası hazırlanan bir bitki)
|
ayakğabı
|
ayaqqabı
|
dəmir
|
dəmir
|
don
|
don
|
dögin
|
döymə
|
gezi
|
boyunbağı
|
gümüşbiləzzik
|
gümüş bilərzik
|
ğına
|
xına
|
kapkap
|
taxtadan düzəldilən tərlik,
şap-şap
|
midəs
|
tərlik
|
poşu/puşu
|
bəzək üçün geyimə taxılan qumaş
|
sürmə
|
sürmə
|
təntən
|
bəzək üçün geyimə taxılan qumaş
|
ünek
|
önlük
|
yağlık
|
yaylıq
|
yüzzik
|
üzük
|
GENÇTEN ÖTRÜ
|
GƏNÇ ÜÇÜN
|
bılağı
|
qolçaq, bilərzik
|
déynək
|
|
fasğır
|
|
ğemmez
|
alt paltarı
|
işligi
|
köynək, qısa çəpkən
|
pafta göynek
|
bafta göynək
|
şerval, şalvar
|
şalvar
|
xancar
|
xənçər
|
yəmənî
|
yəməni, xəncərin, qəmənin qını
|
DİNÎ SÖZLER
|
DİNÎ SÖZLƏR
|
aptaz almak
|
abdəst almak
|
camı
|
məscid
|
gög
|
göy, səma
|
kenise
|
kilisə
|
musurman
|
Müsəlman
|
namaz ğılmak
|
namaz qılmaq
|
oruc tutmak
|
oruç tutmaq
|
péyxəmbər
|
peyğəmbər
|
tañrı
|
Tanrı - Allah
|
ulak
|
rəsul, elçi
|
xırıstyan
|
xristian
|
yıldız
|
ulduz
|
gögçək
|
göyçək, mələk
|
gögçə
|
mələk
|
gögçen
|
mələk
|
YÉMEKLER
|
YEMƏKLƏR
|
ağız
|
ağuz
|
buğda aşı
|
buğda aşı
|
çelem
|
turşu
|
çökelek (yoğrut kuruması)
|
qurud
|
doğramaç
|
doğramac
|
eşkili çörək
|
xəmrəli çörək
|
ğurut
|
qurud
|
ğuru uzum
|
kişmiş, mövüz
|
mərcimək çorbası
|
mərcimək şorbası
|
sütli pirinç
|
südaşı
|
şorma
|
şorba
|
tarmız
|
|
tarxana
|
tarxana
|
uymaç
|
umac
|
yoğurt çorbası
|
qatıq aşı
|
zabarık
|
|
MELZEMELER
|
MATERİALLAR
|
basbus
|
qəndil
|
çıra
|
çıraq
|
mum
|
şam, mum
|
SAVINMA
|
QORUNMA MATERİALLARI
|
bıçak
|
bıçaq
|
ğama
|
qəmə
|
ğarğı
|
nizə, qarğı
|
ğılınç
|
qılınç
|
ğurşun
|
qurğuşun
|
mızrak
|
mızraq
|
ok
|
ox
|
palta
|
balta
|
süñü
|
süngü
|
tüfəñ
|
tüfəng
|
yay
|
yay
|
EKİM MALZEMELERİ
|
ƏKİN MATERİALLARI
|
çapır daşı
|
nov daşı
|
çatal
|
yaba, şana
|
çekiş
|
çəkiç
|
çüt
|
çüt
|
gəm
|
gəm, vəl
|
gəm daşı
|
gəm daşı
|
ğazma
|
külüng, qazma
|
kürək
|
kürək
|
luğluğu
|
|
mekmer
|
|
orak
|
oraq
|
saban
|
kotan
|
tarla
|
tarla
|
tokmak
|
toxmaq
|
torpan
|
dəryaz, kərənti
|
ÇÜT PARÇALARI
|
ÇÜT PARÇALARI
|
bilezzik
|
|
bonduruk
|
boyunduruq
|
bülke
|
|
çivi
|
çiv
|
ğılınç
|
qılınc
|
kepse
|
|
saban
|
kotan
|
sambı
|
samı
|
sürme demiri
|
sürmə dəmiri
|
ulak
|
xışın qolu, ulama
|
DOKIMA MALZEMELERİ
|
TOXUMA
MATERİALLARI
|
ağırşak
|
ağırşaq (ip əyirilən iyə ağırlıq üçün taxılan yarımkürə biçimli sümük və ya ağac parçası)
|
biz
|
biz
|
çarpana
|
çarpana (toxuma dəzgahındakı 4 deşikli kvadrat taxta parçası)
|
ğıyık
|
qıyıq
|
ig
|
iy
|
kirmen
|
kirmən, əyirmən (əldə yun əyirmək üçün alət)
|
tantazı
|
|
yüñ tarağı
|
yun darağı
|
ŞÜNE
|
MƏTBƏX
|
ataş (od)
|
od
|
çakmak
|
çaxmaq
|
çanak
|
çanaq
|
çatal
|
çəngəl
|
degirmen
|
dəyirman
|
dibek
|
dibək
|
dibekeli
|
|
ğap
|
qab
|
ğaşık
|
qaşıq
|
ğavurğa
|
qovurğa
|
ocak
|
ocaq
|
ocakbaşı
|
ocaqbaşı
|
odın
|
odun
|
oklağı
|
oxlov
|
süprigi
|
böyük süpürgə
|
süprik
|
kiçik süpürgə
|
şüne
|
mətbəx
|
tava
|
tava
|
taxta
|
taxta
|
tézzek
|
təzək
|
yarmaç
|
yarmaça
|
OTIRMA ODASI
|
OTURMA OTAĞI
|
döşək
|
döşək
|
kebe
|
gəbə
|
kilim
|
kilim
|
kürsi
|
stul, kürsü
|
sökenek
|
yasdıq növü, söykənəcək
|
xalı
|
xalı
|
YATMA ODASI
|
YATAQ OTAĞI
|
taxt
|
taxt
|
yastık
|
yasdıq
|
yorğan
|
yorğan
|
yüklik
|
yük yeri, farmaş
|
AVRAT MALZEMELERİ
|
QADIN ƏŞYALARI
|
güzüñü
|
güzgü
|
tarak
|
daraq
|
ÇOCUK MALZEMELERİ
|
UŞAQ ƏŞYALARI
|
bélək
|
bələk
|
béşik
|
beşik
|
sallangaç (çocok için)
|
yelləncək
|
MALZEMELER
|
MATERİALLAR
|
béşek/başak
|
başaq
|
bişek
|
nehrə çalxalamada
işlədilən ağac
|
bişeksapı
|
nehrə çalxalamada
işlədilən ağacın sapı
|
çekberi
|
dırmıq növü
|
kertik
|
kərtik, çərtik, nişan
|
sapan
|
sapand
|
timbil
|
avtomobil
|
tulık (tulığ)
|
tuluq
|
uyan
|
yüyən
|
yayık/yanlık
|
nehrə
|
BİTKİLER
|
BİTKİLƏR
|
ağı
|
ağı, zəhərli ot
|
ansalıp
|
|
çaşır
|
çaşır
|
çaşır sapı
|
çaşır sapı
|
çaşır siki
|
|
çayır
|
çayır
|
çigdem
|
çiğdem
|
çiriş
|
çiriş
|
göbelek
|
köbələk
|
ğamış
|
qamış
|
ğañal
|
qanqal
|
ğaramık
|
|
ğarğut
|
|
ğasal
|
|
ğaşak
|
|
ğazağı
|
|
ğınnap
|
alça
|
ğoz
|
qoz
|
hayyıt
|
|
ıspatan
|
su tərəsi
|
igirtme
|
|
keñer
|
|
kömeç
|
köməç (mayasız çörək)
|
murt
|
Mersin ağacı və meyvəsi
|
|
|
orşat
|
|
ot
|
ot
|
pancar
|
çuğundur, pazı
|
pekmez çiçegi
|
bəhməz çiçəyi
|
salıp çiçegi
|
|
sızağan
|
|
sulu ğañal
|
|
sütlügen
|
süddüyan
|
şeker tikeni
|
|
MEYVELER
|
MEYVƏLƏR
|
alma
|
alma
|
ərik
|
ərik
|
eşki léymin
|
limon
|
ğarpız
|
qarpız
|
ğavın
|
qovun
|
harpuş
|
|
iki dünya
|
yapon əzgili
|
incir
|
incir
|
léymin
|
limon
|
mısır inciri
|
meyvəsi yeyilən kaktüs
|
nar
|
nar
|
üzzim
|
üzüm
|
ĞUŞLAR
|
QUŞLAR
|
altın cücügü
|
|
culuk
|
|
cücük
|
cücə
|
gavurcan
|
göyərçin
|
ğarağuş
|
qaraquş
|
ğarğa
|
qarğa
|
ğartal
|
qartal
|
kəklik
|
kəklik
|
şahin
|
şahin
|
tavık
|
toyuq
|
tıbıt
|
hindquşu, həştərxan toyuğu
|
yarasa
|
yarasa
|
zerzir
|
|
HAYVANLAR
|
HEYVANLAR
|
arslan
|
aslan, şir
|
at
|
at
|
ayğır
|
ayğır
|
ayyı
|
ayı
|
buğa
|
buğa
|
buzağı
|
buzov
|
celen
|
ceyran
|
çakal
|
çaqqal
|
dana
|
dana
|
davşan
|
dovşan
|
dəvə
|
Dəvə
|
dilki
|
tülkü
|
énək
|
İnək
|
ənik
|
ənik
|
eşşək
|
eşşək
|
geçi
|
keçi
|
ğaplan
|
qaplan
|
ğatır
|
qatır
|
ğısrak
|
qısraq
|
ğoyın
|
qoyun
|
ğurt
|
qurd
|
ğuzı
|
quzu
|
it
|
it
|
kedi
|
pişik
|
köpək
|
köpək
|
oğlak
|
oğlaq
|
oklu kipri
|
oxlu kirpi
|
ökiz
|
öküz
|
pars
|
bəbir, bars
|
püssük
|
pişik balası, mavrı
|
sıçan
|
sıçan
|
sırtlan
|
kaftar
|
sülük
|
zəli
|
tay
|
day, daylaq, dayça
|
tazı
|
tazı
|
udrum
|
dəvə balası
|
yılan
|
ilan
|
yumma kipri
|
kiçik və yumru kipri
|
zıpa
|
sıpa
|
HAYVANLARA İLGİLİ
|
HEYVANDARLIQLA BAĞLI SÖZLƏR
|
ağıl
|
ağıl, tövlə, kom
|
axır
|
axır
|
bıkağı
|
buxov
|
cüli
|
yəhərin ön qısmı
|
eger
|
yəhər
|
körtün
|
tərlik, yəhərin altına
qoyulan keçə
|
nal
|
nal
|
üzəñi
|
üzəngi
|
yaxır
|
qoyunlar üçün axur
|
yural
|
yüyən
|
BÖCİLER
|
BÖCƏKLƏR
|
bırıtğoca
|
|
ğarınça
|
qarışqa
|
hertiş
|
|
idin
|
balaça qırmızı qarışqa
|
sinek
|
milçək
|
sivri
|
ağcaqanad
|
uğur böcisi
|
parabüzən, uğur böcəyi
|
DARTILAR
|
ÖLÇÜ və ÇƏKİLƏR
|
arşın
|
arşın
|
batman
|
batman
|
mut
|
mut (ərəbcə: mudd “yaxlaşıq iki ovuc taxıl tutan ölçü”)
|
nügü
|
ağırlıq ölçüsü (1283 qramlıq okka və ya yarım okka)
|
tümünnegi
|
|
yarım mut
|
yarım mut
|
yarım tümünnegi
|
|
İÇECEKLER
|
İÇKİLƏR
|
ayran
|
ayran
|
çay
|
çay
|
ğımmız
|
qımız
|
süt
|
süd
|
TOXIMLAR
|
DƏNLİ BİTKİLƏR
|
arpa
|
arpa
|
bayazdarı
|
ağ qarğıdalı
|
buğda
|
buğda
|
darı
|
qarğıdalı
|
mərcimək
|
mərcimək
|
noxut
|
noxud
|
paxala
|
paxla
|
sarıdarı
|
sarı qarğıdalı
|
üfrük
|
|
BOYAKLAR
|
BOYALAR
|
ğara
|
qara
|
ğapğara
|
qapqara
|
siyah
|
qara
|
simsiyah
|
qapqara
|
ak
|
ağ
|
bayaz
|
ağ
|
bambayaz
|
dümağ
|
ğırmızı
|
qırmızı
|
ğıpğırmızı
|
qıpqırmızı
|
ğızıl
|
qızıl, qırmızı
|
ğıpğızıl
|
qıpqırmızı
|
ğır
|
boz
|
yéşil
|
yaşıl
|
yémyéşil
|
yamyaşıl
|
boz
|
boz
|
bomboz
|
bomboz
|
sarı
|
sarı
|
sapsarı
|
sapsarı
|
gög
|
göy
|
gömgög
|
gömgöy
|
mavı
|
mavi
|
masmavı
|
gömgöy, tünd mavi
|
YAŞAM SÖZLERİ
|
YAŞAM SÖZLƏRİ
|
akılğan
|
novdan
|
ala
|
ala (darı xəstəliyi)
|
aşıyérimek
|
yerikləmək
|
bağça
|
bağça
|
bahlak
|
güləş, güləş üzlü
|
bakça
|
|
başbak
|
baş örtüyü
|
başğabak
|
baş örtüyü
|
bayak
|
bayaq
|
bişmek
|
bişmək
|
bitmek
|
bitmək
|
buran-buran
|
burum-burum
|
cılız
|
cılız, sısqa,arıq
|
cırnak
|
cırnaq
|
cız
|
cız, cızza (uşaq dilində od)
|
cızmak
|
çızmaq
|
çapaq
|
göz çapağı (yatarkən axan və qatılaşıb kirpikləri bir-birinə yapışdıran göz seliyi, göz poxu)
|
çelem
|
turşu
|
çéynemek- çégnəmək
|
çeynəmək
|
çıkın
|
boğça
|
çillik
|
çox boyanmış yüngül xasiyyətli qadın
|
çillişmek
|
kök salmaq, cil atmaq
|
çirtik
|
kirtik
|
çölmek
|
çölmək
|
çollanmak
|
çullanmaq; üstünü örtmək
|
dəpik
|
təpik
|
debiklemek
|
təpikləmək
|
décik
|
|
dəpmək
|
təpmək, zorla bir yerə soxmaq
|
dik durmak
|
dik durmaq
|
dişi
|
dişi
|
ditmek
|
|
dörpi
|
törpü
|
dumağı
|
tumov, zökəm
|
dumağılık
|
tumovluq, zökəmlik
|
əgirmək
|
əyirmək
|
əglənmək
|
əylənmək
|
ém çéşmek
|
enli şalvar
|
fırıldamak
|
fırıldamaq
|
fırlatmak
|
fırlatmaq
|
firtik
|
kirtik
|
gəgirmək
|
gəyirmək
|
gem dögmek
|
fırlanmaq, durmadan dönmək
|
gərginləşmək
|
gərginləşmək
|
gərginmək
|
kərkinmək
|
gétmək
|
getmək
|
gidişmek
|
gicişmək
|
gişi
|
|
gögsu
|
qarasu
|
güləgən
|
güləyən
|
ğabizolmak
|
qəbiz olmaq
|
ğara saraltma
|
kor sarılıq
|
ğarasu
|
ağsu
|
ğaşımaq
|
qaşımaq
|
ğıraç
|
qırac yer, əkilməyən susuz yer
|
ğıraçlık
|
qıraçlıq
|
ğırañı
|
|
ğırkmak
|
qırxmaq
|
ğopık
|
pis adam
|
ğuftu
|
|
ğunt
|
varlı adam
|
ğursak
|
qursaq, kəklik, mədə
|
hacık
|
o yan
|
haflak
|
qorxaq
|
hacık
|
o yan
|
hicik
|
bu yan
|
hınçırıq
|
hıçqırıq
|
hopık
|
|
hösürmek
|
ösgürmək
|
hüce
|
uca
|
igrənmək
|
iyrənmək
|
içi getmek
|
ishal, ayağı işləmək
|
kebin ğıymak
|
kəbin kəsmək
|
kekim
|
|
kekmek
|
çaşmaq, yön dəyişmək
|
kemçik
|
kaftar qarı
|
kişi
|
kişi
|
kötü ağrı
|
vərəm
|
qancolmaq
|
şişmanlıq, köklük
|
nağdar
|
nə qədər
|
ne'çe
|
neçə
|
oymak
|
oymaq
|
ödəmək
|
ödəmək
|
ökenmek
|
yamsılamaq, yamsılayıb
ələ salmaq
|
önşermek
|
|
peşek
|
|
pürçik
|
|
sakırğa
|
|
saraltma
|
sarılıq
|
sayrı
|
xəstə
|
sayrılık
|
xəstəlik
|
sénik
|
solmuş, sönük
|
sénmek
|
solmaq, sönmək, səngimək
|
sıdıq
|
soyuqdəymə
|
sıtma
|
isitmə, qızdırma
|
sigimek
|
hıqqanmaq
|
siye
|
|
sokı
|
daş dibək
|
sornaşmak
|
açlıqdan ölmək üzrə olmaq
azca qurumaq, suyu çəkilmək
|
sökenmek
|
söykənmək
|
su çiçegi
|
su çiçəyi
|
süllü
|
|
sümrik
|
fırtılaq
|
sümsürük
|
fırtılaq, selik
|
sümük
|
fırtılaq
|
tarmantağık
|
darmadağın
|
tavıq ağrısı
|
quş qripi
|
tıskırmak
|
asqırmaq, asqırıb-tısqırmaq
|
tormık
|
|
tuzak
|
tələ
|
tökezlemek
|
səndələmək
|
ulak
|
ulaq
|
ulamak
|
ulamaq
|
umman
|
ümman, okean
|
üstü gelmek
|
aybaşı olmaq
|
üzə
|
o üz, o biri üz
|
xarman
|
xırman
|
xarmantağık
|
darmadağın
|
xışyéri
|
xış yeri
|
yağlıksız
|
yaylıqsız
|
yalak
|
yalaq, yaltaq
|
yalaklık
|
yalaqlıq
|
yaplaz
|
alçaq
|
yarma
|
yarma
|
yayık çukurı
|
nehrə çuxuru
|
yukaltmak
|
yuxaltmaq, incəltmək
|
yügitmək
|
üyütmək
|
zabarık
|
|
zetmek
|
etmək
|
zınğırdamaq
|
zırıldamaq
|
zügürt
|
pulsuz, kasıb
|
zügürtlige batmak
|
İflas etmək, müflis olmaq
|
zügürtlik
|
pulsuzluq, yoxsulluq
|
Fadi İsa və Hişam Şabaninin hazırlamış olduqları “Suriye Türkmenlerinin Güney bölümü – Golan Türkmenleri (Tarihsel, coğrafî, etnik ve dilsel Golan türkmenleri'ne dair yapılan ilk araştırma)” kitabındakı cədvəldə sözlər Colan Türkmancasında və Türkiyə Türkcəsində verilmişdi. Cədvəli hazırlayanlar Colan Türkmancasında olan bəzi sözlərin qarşılığını tapa bilmədiklərində qarşısını boş qoymuşlar. O sözlərin bir çoxu Azərbaycan Türkcəsində işlədildiyindən onları yazdıq. Bəzi sözlərin qarşılığını tapa bilmədiyimizdən biz də cədvəldə onların anlamını göstərmədik. Doğruluğundan quşqulandığımız sözlərinsə qarşısına sual işarəsi qoyduq.
Dr.Muhtar Fateh Muhammed və Fadi İsa və Hişam Şabaninin hazırladıgı cədvəli oxuyanda mənə yazdı ki, buradakı sözlərin demək olar hamısını Hələb və Bayır Bucaq Türkmanları da işlədir. Bizim Azərbaycan Türkcəsində qarşılığını verdiyimiz, Colan Türkmançasında olmayan sözləri də Suriya Türkmanlarını bəzi ləhçələrində bu gün də işləndiyini yazdı.
SURİYANIN XƏRİTƏSİ
SURİYANIN XƏRİTƏSİ. QIRMIZI NÖQTƏLƏR QOYULMUŞ YERLƏR TÜRKMANLARIN ƏHALİNİN ÇOXLUĞUNU TƏŞKİL EDİR
http://turkbilimi.com/wp-content/uploads/2011/11/suriyede-TГјrkmenlerin-yaЕџadД±ДџД±-yeler.jpg.....jpg
SURİYA, LÜBNAN VƏ İSRAİL ARASINDA QALMIŞ COLAN BÖLGƏSİNİN XƏRİTƏSİ
SURİYADA COLAN TÜRKMANLARININ
YAŞADIĞI KƏNDLƏR
SURİYANIN HƏLƏB BÖLGƏSİNDƏ
TÜRKMANLARININ
YAŞADIĞI KƏNDLƏR
SURİYADA SİLAHLI QRUPLARIN YERLƏŞDİYİ BÖLGƏLƏR
NUSAYRİLƏR
Nusayrilər (əl-Nusayriyyə), ya da Ərəb Ələviləri, (ərəbcə: النصيرية Al-Nusayrīyah ya da العلوية Al-Alawīya) İslam dinində bir təriqət ətrafında birləşənlərə verilmiş addır. Onları bəzi mənbələrdə Numeyrilər də adlanırlar. Əhl-i Beyt inanclı Nusayirilər “Kitâb əl-Mecmû” adındakı dua kitabını əsas mənbəə sayırlar.Batini xarakterli təriqət sayılır. Bunun səbəbi ikili (əslində, daha çox) inanc sisteminə malik olmaları ilə bağlıdır. Özlərini zahirən müsəlman adlandırsalar da, batində qarışıq bir inanc sahibidirlər.
Nusayrilərə görə, insanlar ilk dəfə səmavi varlıqlar olaraq yaradılmışlar. Tənasüh (ruhun bir bədəndən başqasına keçməsinə) və ruh köçünə inanırlar. Əliyə inanan Nusayrilərə görə ruhları, ulduzlara çevrilərək nurlar aləminə yüksələcək. Nusayri olmayanların ruhları isə, heyvan bədənlərinə girəcək. Qadınların ruhları yoxdur. Şeytanlar insanların günahlarından, qadınlar da şeytanların günahlarından yaradılmışlar. Bu baxımdan qadınlara məzhəblərinin sirlərini açıqlamazlar. Müaviyəni, Yezidi və Həcc ziyarətini şeytanın simvolları adlandırır və lənətləyirlər.
Əhl-i Beyt inanclı Nusayrilər “Kitâb əl-Mecmû” adındakı dua kitabını əsas mənbəə sayırlar. Nusayrikdə köhnə dinlər və inanışlardan tutmuş Sabiilikdən, Atəşpərəstlikdən, Yəhudilikdən, Xristianlıqdan və primitiv inanışlardan olduqca çox böyük təsirləri müşahidə edilir. Nusayriliyə giriş üç mərhələdə həyata keçirilir. Məzhəbə girmələrinin əsas şərti ata-ananın Nusayri olmasıdır. Diqqət çəkən əsas məqam ondan ibarətdir ki, məzhəbə ilk girəndən, ilk alınan söz, sirr saxlama xüsusiyyəti və bu qabiliyyətin yoxlanmasıdır. Təriqətə üzv qəbulu mərasiminin masonların üzvlüyə qəbul mərasimlərinə bənzədiyini yazırlar.
Nusayrilər də öz aralarında Haydariyye, Şimaliyyə (və ya Şəmsiyyə), Kilaziyyə (vəya Qəməriyyə), Qaybiyyə qollarına ayrılsalar da çoxu Şimaliyyə və Kilaziyyə ətrafında birləşir.
Nusayrilərdə, şeyxlərə böyük hörmət göstərilir və onlar dərəcələrinə görə dörd sinfə ayrılır: a) Böyük Şeyx. Əlinin yer üzündəki kölgəsi. Fövqəlbəşər gücünə inanılar. Vəzifəsi, şeyx və imamlığa namizədləri seçməkdir. b) Şeyx. Şeyxlərin sayları çoxdur və onların atalarının mələklər olduğuna inanılar. Mərasim və ziyarətləri idarə edib, xəstələrə dua edərlər, onlardan icazəsiz həkimə belə gedilməz. Şeyx ola bilmək üçün şeyx ailəsindən olmaq şərtdir. c) Nüvvab. Şeyx köməkçisi vəziyyətindədirlər, Şeyx ola bilmələri Böyük şeyxin qərarına bağlıdır, bunun üçün geniş bir təcrübədən keçməsi lazımlıdır. d) İmam. Aşağı təbəqəli din xadimləridirlər.
Fransız etnoloqu Louis Massiqnon(1883-1962) Nusayri sözünün 5 variantdan - Romalılar zamanında Suriyadakı bir əyalətin adından, Şiə şəhidlerindən biri olan Nuşayr adından, 7-ci yüzildə Sünni iqtidarının zülüm və təqibindən Nusrə deyilən dağa sığınanlardan, Kufədəki Nasuraya kəndinin adından və on birinci İmam Həsən əl Əsgərinin şagirdi Əbu Şuayb Muhammad ibn Nusayrdan (ö. 883) adından yarana biləcəyini araşdırır. Araşdırcıların çoxu təriqətin on birinci İmam Həsən əl Əsgərinin şagirdi Əbu Şuayb Muhammad ibn Nusayrdan (ö. 883) adından yarandığı fikrindədir.
Nuseyrilər 903-cü ildə Suriyada hakimiyyəti ələ keçirmişlər. Səlib yürüşləri zamanı xaçlı (xristian) ordularına yardım etdiklərinə görə Səlahəddin Əyyubi, Moğollara kömək etdiklərinə görə Məmluk Sultanı Baybarsdan onları cəzalandırmışdır. Səlahəddin Əyyubi, xristianlar, ismaililər və moğollar, sonra da Sultan Səlimin (1516-cı) tərəfindən sərt cəzalandırılmalarına, zaman-zaman Osmanlılara qarsı üsyan etmələrinə baxmayaraq II Əbdulhəmid onları rəsmi olaraq bir məzhəb kimi tanımışdır.
Əsasən Suriyanın Lazkiye, Baniyas və Tartus bölgələrində, Türkiyənin Hatay, Adana və Mersin illərində yaşayırlar. 3 milyona yaxındırlar. 2,5 milyondan çoxu Suriyada (ölkə əhalisinin 11-14 faizini təşkil edir), 350 mini Türkiyədə, 280-350 nini Lübananda, 118 mini İsraildə, 100 mini Avropada, az sayda isə Ürdün (İordaniya), ABŞ və Kanadada yaşadığını yazırlar.
Ali Tayyar Önder “Türkiyənin etnik yapısı” kitabında bu mövzudan geniş bəhs etmişdir. Onun yazdığına görə Nusayrilərin bir çoxu soyköklərinin Harun Rəşidin yerinə geçən oğlu Mutasımın Xorasanlı bir Türk olan anasının tayfasındanmış və miladi 700-cü illərdə Batıya köçərək gəlib bölgədə yerləşmişlər. Qaynaqların çoxu ilə Nusayirilərin Ərəb olduğunu yazır.
Türkiyəli alim, təriqətlər və təsəvvüf sahəsinin böyük alimi Abdürrahim Güzel yazır ki, məzhəb kimi görünməsinə baxmayaraq Nusayrilik, nə xristianlıqla, nə yəhudiliklə, nə də islam ilə əlaqəsi olmayan inanc və ibadət üsullarıyla ayrıca bir din kimi ortaya çıxmışdır. Onların kafir, müşrik, olmalarında bütün sünni və şiə üləmaları yekdil rəy vermişlər.
1971-ci ildən bəri ölkə rəhbərliyini Nusayrilər ələ keçirmişlər. 30 ildən artıqdır ki, bütün ölkə diktator Hafiz Əsəd və oğlu Bəşər Əsəd tərəfindən təzyiq altında saxlanmaqdadır.
DURUZLAR
Duruzlar (Druzlar və ya Dürzilər) adlandırılan təriqətin adı Ərəbçə درزي və ya موحدون دروز, İbranicə דרוזי yazıır. Araşdırıcılar onları Şiəliyin İsmaili qolundan hesab edirlər.Duruzilər isə özlə-rini Muvahhidun adlandırırlar. Duruzi inancı Musəvilik, Xristi-yanlıq və İslam inançlarına bənzər bir şəkildə monoteistikdir.
Əsası 11-ci yüzildə Fatimi Dövlətinin altıncı xalifəsi Əbu Əli əl-Mansur əl-Hakim bi-Əmr Allah bin əl Əziz billahın tərəfdarı Muhammed bin İsmail Neştekin əd-Derezi tərəfindən qoyulduğu yazılır. Duruzi inancının çox az qismi topluma açıqdır. Ona görə də araşdırıcılar onlar haqqında fərqli-fərqli fikirlər söyləyirlər. Əsas fikir odur ki, təktanrıçı, birləşdirici bir inanc sahibidirlər.
Duruzi inancına göre Allah, Yeddi İmamdan sonra Fatimi xəlifəsi Hakimi (996-1021) Biemrihi adıyla insan cilidində görün-müştür. Onun Allahın təcəssüm olunduğuna və ruhların ölməzli-yinə inanırlar. Xəlifənin vəziri Hamza ibn Əli isə peyğəmbəridir. Duruzin dörd şərti, Hakimin Allah olduğuna inanmaq, əmri tanı-maq, həddi, sərhəddi bilmək və nəsihətə uymaqdır. Hakim həm Allah, həm də insandır. Onun iki cür görünüşü vardır: Lahuti (Al-lah) və Nasuti (insan). Bu iki görünüş birbirinə bənzəməz. Onların inancına görə Tanrı insan şəkilində doqquz dəfə görünmüşdür. Hakim də bir neçə dəfə insan şəkilində görünmüş, insanlar fitnə fə-sada başladıqda gizlənmişdir. Yenidən ortaya çıxdığında Duruzi-ləri mükafatlandıracaq, ona inanmayanları da cəzalandıracaqdır. Hakim imamlığı vəziri Hamzaya həvalə etmişdir. Hamza yaradı-lanların ən şərəflisidir. Kainat ondan yaranmış, ilk yaradılan odur. Ruhlara hökm edən, günah və savabları hesablayan, dünya və axi-rət işlərini idarə edən odur. İlahi əmirləri öyrədən hududların başı yenə Hamzadır. Duruzilər ibadət yerlərini halavat adlandırırlar. Şəriəti də, Şiə-Batini inancını da qəbul etmirlər. Öz aralarında din işlərini bilənlər ukkal və bilməyənlər isə cuhhal adlandırırlar. Qurban və Ramazan bayramına bənzəyən iki bayramları vardır.
Orta əsrlərdən başlayaraq son dövrədək Duruzlar nəsli aristokrat, hakim və əmir olmuşlar. Duruz əmirlərinin Lübnanda (Livan) ən qüdrətli dövrü II Fəxr əd-din Məan (1590-1633) və II Bəşir Şihabın (1788/89-1840) hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Maroni kəndliləri və onların feodal ağaları olan Duruz zadəganları arasındakı sinfi ziddiyətlər nəticəsində XIX əsrin 40-60-cı illərində Lübnanda (Livan) Duruz və xristian maronilər arasında silahlı toqquşmalar baş vermişdir.
Sünni məzhəpləri tərəfındən dindən kənar elan edilən, Müsəlman sayılmayan Duruzilər özlərinii İslam dinindəki Şiə məzhəbinin bir qolu sayırlar. "Risalətül-Hikmət" (Hikmət Məktupları), Əl-Hikmətül-Şərifə adında açıq, Əl-Münfərid bi-Zatihi və Əl-Şəriatül-Ruhaniyyə adında gizli kitapları var.
Durzuiler Kaysilər və Yəmanilər deyə iki qola ayrıldılar. Yəmaniər Mercidabık Savaşında (1516) Osmanlıların, Kaysilər isə Məmlukluların tərəfdarı olmuş, onların ordularında savaşmışlar. Daha sonrakı illərdə tez-tez üsyanlar qaldırdırmış, Osmanlı İmparatorluğunda problemlər yaratmışlar. Fransızlar Duruzilərin yaşadıqları bölgədə 1921-ci ildə “Cebel-i Duruz Emirliyi” qumuşlar. Bu əmirlik 1936-cı ildə ləğv edilmiş, Dürzilərin bir qismi Suriyanın, bir qismi Lübnan dövlətinin tərkibinə qatılmışdır.
Qaynaqlar Durzuilərin sayıları haqqında fərqli fərqli rəqəmlər göstərirlər. Onların sayları qaynaqlarda 1.000.000 ilə 2.500.000 arasında olduğu göstərilir.
Duruzilər özlərini Ərəb kökənli hesab edirlər və ana dilləri Ərəbcədir.
Duruzilərdə siqaret və alkoldan istifadə etməz, donuz əti yemək, Müsəlamanlarla, Xristiyanlarla, Yəhudilərlə və başqa dinlərdən olanlarla evlənmək qadağandır.
OF QOLAN TURKMEN
Ali Shamil Huseynoqlu
Scientific worker of Folklore Institute within
Azerbaijan National Academy of Sciences
Abstract: The 20th century was very traqic for Qolan Turkmen who were in qood terms with their neiqhbours and considered to be one of the most famous peoples in the area they lived. They were called Turkmen, Turks and Muslims in the statistics.
Later on the riqhts of Turkmen beqan to be let down. After World war I peoples livinq in Qolan lands were joined to Syrian Qovernment and they were forbidden to speak and write in their own lanquaqes. This situation became worse after the foundation of İsrail.In 1967 when İsrail soldiers attacked Qolan lands peoples became refuqees. For a little time the lands where Turkmen lived such as Kufur Nafak, Ayn Sumsun, Bobya, Kadiriyye, Ahmediyye, Kaziniyye, Kafar, Ayn Kurra, Murayyun, Ayn Ayishe, Cevize and other villaqes became empty. The Republic of Turkey opened its borders for a month but only few of Turkmen could settle in Turkey. Most of them had to qo to Syria. And thouqh 38 years have passed since that time Qolan peoples still can’t be back to their own lands. Only few of them can visit the qraves of their relatives. But it happens only once a year in april 14 with the accomplishment of Japanese soldiers from UN Piece Power. Qolan Turkmen who became refuqees by İsrail soldiers are beinq assimilated. Their children cannot speak in their mother tonque as they don’t have their own society. And their folklore and traditions are beinq forqotten day by day.
Əli Şamil.
Cоlan Türkmanları
(folklor və etnoqrafik örnəklər).
Bakı, “Elm və təhsil” nəşriyyatı, 2014.
Nəşriyyat direktoru:
Prof. Nadir Məmmədli
Kompüterdə yığdı:
Ruhəngiz Əlihüseynova
Korrektor:
Aynur Qəzənfərqızı
Kompüter tərtibçisi və
texniki redaktoru:
Aygün Balayeva
Kağız formatı: 84/1108 32/1
Mətbəə kağızı: №1
Həcmi: 154 səh.
Tiracı: 500
Kitab Folklor İnstitutunun Kompüter Mərkəzində
yığılmış, səhifələnmiş, “Elm və təhsil“ NPM-də hazır deopozitivlərdən ofset üsulu ilə çap edilmişdir.
ƏLİ ŞAMİL HÜSEYN OĞLU (ŞAMİLOV)
1948-ci ildə Göyçə mahalının İnəkdağ kəndində Doğulub. 1973-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. “Şərq qapısı“ (Naxçıvan) (1973-1992), “Azadlıq” (1990-1993) qəzetlərində, Azərbaycan Ensiklopediyasında (1993-2004) işləyib. 1998-ci ildən Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunda çalışır. 11 ölkədə keçirilən 80-dən çox elmi konfransda məruzə edib. 19 ölkədə isə elmi məqalələri, kitabları nəşr edilib. Nəşr edilən kitablarından nümunələr:
-
Tanıdığım insanlar. Birinci kitab, “Sumqayıt” nəşriyyatı, Bakı, 2000, 156 səh.
-
Dastanlaşmış ömürlər. “Səda” nəşriyyatı, Bakı, 2001, 96 səh.
-
Quzey Kıbrıs. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyyatı, Bakı, 2001, 152 səh.
-
Burulğandan çıxmaq mümkündürmü. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyyatı, Bakı, 2001,152 səh.
-
Aşıq İsgəndər Ağbabalı. (Əzizə Şamillə birgə). “Səda” nəşriyyatı, Bakı, 2006, 104 səh.
-
Uyğur, Qaqauz, Quzey Qafqaz Türklərinin folkloru və ədəbiyyatı, ”Nurlan” nəşriyyatı, Bakı, 2011, səh. 412.
-
Qırım sevgisi, QCİ “Qırımdevoquvpedneşir” neşriyyatı, Simferopol, 2012, 200 səh.
-
Axısqalı Xəstə Hasan (şeirləri və şeirlərinin yaranması haqqında söhbətlər). “Elm və təhsil” nəşriyyatı, Bakı, 2012, 248 səhifə.
-
Axısqalı Xəstə Hasan (şeirləri və şeirlərinin yaranması haqqında söhbətlər). “Elm və təhsil” nəşriyyatı, Almatı, 2013, 272 səhifə.
-
Türkçülüyün qurbanları (Qazaxıstan). “Elm və təhsil” nəşriyyatı, Bakı, 2013, 164 səhifə.
-
Gültekin-Əmin Abid. Buzlu cehennem. “Günəş” nəşriyyatı, Bakı, 1999, 96 səh.
-
B.E.Ağa oğlu. Solovkidə gördüklərim. “Günəş” nəşriyyatı, Bakı, 2004. 80 səh.
-
Koroğlu dastanı (Əli Kamali arxivindəki variantlar). “Nurlan” nəşriyyatı, 2009, səh.396.
Dostları ilə paylaş: |
