Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 480,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
19 Sual 3. Maliyyə nəzarətinin prinsipi və metodları. Maliyyə nəzarəti çox geniş iqtisadi əhəmiyyət kəsb etməklə, iqtisadiyyatın bütün sahələrində öz funksiyalarını yerinə yetirir. Bu funksiyaları yerinə yetirərkən maliyyə nəzarəti aşağıdakı prisiplərə əsaslanır. 1. Maliyyə nəzarətinin tam aşkarlıq şəraitində həyata keçirilməsi. prinsipi Bazar münasibətləri müəssisələrə və biznesə tam müstəqillik verdiyi və dövlət tərəfindən nəzarətin həyata keçirilməsi xeyli çətinləşdiyi üçün bu prinsip müəssisələrin fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsinə kömək edir. Bu zaman kommersiya sirrlərinin qorunması çox vacibdir. 2. Gələcəkdə baş verə biləcək hadisələrin (və ya hüquq pozuntusunun) qarşısının alınması tədbirlərinin nəzərə alınması prinsipi. İqtisadi müstəqillik şəraitində müəssisələr hər zaman gözənilməz hadisələrlə qarşılaşa bilərlər. Ona görə də maliyyə nəzarəti həyata keçirilərkən müəssisələrin belə hadisələrdən müdafiə tədbirləri hökmən nəzərə alınmalıdır. 3. Nəzarətin hərtərəfliliyi prinsipi. Bildiyimiz kimi maliyyə nəzarəti müəssisələrin, təşkilatların həmçinin, dövlət və yerli özünüidarəçilik orqanlarının təsərrüfat–maliyyə fəaliyyətinin izlənilməsi formasında həyata keçirilir. Təftiş zamanı əsasən fəaliyyətin nəticələri yoxlanılır və təhlil edilir. Buna görə də təftiş maliyyə nəzarəti obyektinin bütün tərəflərinin və bütün nəticələrinin ciddi qaydada yoxlanılmasını təmin edir. 4. Nəzarətin demokratik əsaslarla həyata keçirilməsi pinsipi. Maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsində demokratik prinsiplərin qorunması dedikdə, nəzarətin tam qanunuvericilik əsasında reallaşdırılması başa düşülməlidir. Maliyyə nəzarətinin təşkili və həyata keçirilməsində bir sıra metodlardan istifadə olunur. Ümumiyyətlə, maliyyə nəzarətinin həyata keçirilmə metodu dedikdə-maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsinin üsulları və vasitələrinin məcmusu başa düşülməlidir. Məsələn, balans yoxlamaları, tematik yoxlama, iqtisadi təhlili, məruzələrin dinlənilməsi, vəzifəli şəxslərdən məlumat alınması, 20 maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti haqqında maliyyə planlarının layihəsinə baxılması və s. Hər hansı bir metodun seçilməsi aşağıdakı amillərdən asılıdır: - nəzarəti həyata keçirən orqanının hüquqi vəziyyətindən və fəaliyyət formasından; - nəzarətin obyektindən; - nəzarətin məqsədindən; - nəzarət hüqüq münasibətlərinin yaranma əsaslarından və s. Maliyyə nəzarətinin ən vacib metodlarından biri təftişdiir. Təftiş müəssisələrin və təşkilatların hesabat dövrünə uyğun olaraq, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin yoxlanılmasını əhatə edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində xüsusi maliyyə nəzarətinin təşkilində təftiş yaxud audit (ingilis dilində təftiş etmək, yoxlamaq deməkdir) ən geniş istifadə olunan nəzarət metodur. Təftiş-idarənin, müəssisənin təşkilatın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin qanunauyğunluğunu tamamilə və dərindən tədqiq edib yoxamadır. Təftiş əsasən maliyyə nəzarət orqanları tərəfindən aparılır. Lakin. Dövlət idarəçilik orqanları da öz tabeliklərində olan idarələrdə bü məqsədlə təftiş apara bilər. Yoxlama subyektindən asılı olaraq təftişin aşağıdakı növləri vardır: 1) sənədli təftiş; 2) faktiki təftiş; 3) tam təftiş; 4) seçmə təftiş. Təşkilati əlamətlərinə görə isə təftişin üç növü vardır: 1) plan üzrə nəzərdə tutulmuş təftiş (müvafiq orqanın iş planında nəzərdə tutulur). 2) planda nəzərdə tutulmamış təftiş (yəni daxil olunmuş siqnallar, vətəndaşların ərizə və şikayətləri, yoxlama aparılmasını zəruri etdikdə). 3) kompleks təftiş eyni zamanda bir neçə nəzarət orqanı tərəfindən birgə aparılır. 21 Sənədli təftiş zamanı təkcə hesabatlar, smeta və sair deyil, maliyyə – təsərrüfat əməliyyatlarını əks etdirən sənədlər, xüsusilə ilkin sənədlər (hesabatlar, əmək haqqı cədvəlləri, qəbzlər, orderlər və s.) yoxlanılır. Faktiki təftiş zamanı sənədlərlə bərabər maddi qiymətli şeylər və nəqd pul yoxlanılır. Tam təftiş zamanı müəssisənin, idarələrin və ya təşkilatın müəyyən bir dövr ərzindəki bütün fəaliyyəti yoxlanılır. Seçmə təftiş zamanı müəssisənin, təşkilatın maliyyə təsərrüfat f əaliyyətinin konkret olaraq hansısa bir sahəsi (tərəfi) seçilir və yoxlanılır ( məsələn, ezamiyyə xərclərinin yoxlanılması, vergi və sığorta haqlarının qəbulu və s. yoxlanılması). Təftişin keçirilmə müddəti 30 gündən artıq olmamalıdır. Maliyyə nəzarətinin təsir səviyyəsi onun təşkilindən çox asılıdır. Dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən maliyyə nəzarəti adətən əvvəlcədən təsdiq olunmuş plan əsasında, xüsusi audit nəzarəti isə sifarişlər əsasında həyata keçirilir. Dövlət orqanları tərəfindn keçirilən maliyyə nəzarəti zamanı müfəttişin adına vəsiqə yazılmalı, müfəttiş həmin vəsiqəni şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlə birlikdə yoxlanacaq müəssisənin rəhbərliyinə təqdim edir. Rəhbərlik yoxlamanın keçirilməsi haqqında qərar çıxarır və müəssisənin baş mühasibi və ya digər vəzifəli şəxslərin iştirakı ilə yoxlama başlanır Audit nəzarəti zamanı şifarişçı auditora və ya onun daxil olduğu təşkilata müraciət edir, onunula müqavilə bağlayır və lazımi vəsait köçürdükdən sonra yoxlama başlanır. Hər iki halda yoxlamanın nəticələri ümumiləşdirilmiş aktla rəsmiləşdirilir. Akt adətən üç hissədən ibarət olur. Aktın birinci hissəsində yoxlamanını xarakteri, vaxtı, yoxlamanı aparan şəxsin kimliyi, istifadə olunan metod göstərilir. Aktın ikinci hissəsində aşkar olunmuş pozuntular, nöqsanlar qeyd olunur. Ümumiyyətlə, yoxlama zamanı bütün faktlar, (pis və yaxşı cəhətdən) aktda əks olunmalıdır. Aktın üçüncü hissəsində yoxlamanı keçirən şəxslərin (müfəttişin, auditorun) aşkar olunmuş nöqsanların aradan qaldırılması və ümumiyyətlə müəssisənin işinin yaxşılaşdırılması barədə təklifləri əks olunur. 22 Tərtib olunmuş akt təftiş qrupunun rəhbəri, yoxlanılan təşkilatın rəhbəri və baş mühasibi tərəfindən imzalanır və möhürlənir. Yoxlanılan təşkilatın rəhbəri və baş mühasibi öz etirazlarını və iradlarını əsaslandırılmış şəkildə ayrıca arayışda göstərməklə imzalayırlar və akta əlavə edirlər. Təftiş edilmiş müəssisənin rəhbərliyi, yoxlamadan çıxarılmış qərarların həyata keçirilməsini təşkil etməyə borcludur. Bu qərarlar aşağıdakı məzmunda ola b ilər. - aşkar olunmuş maliyyə intizamının pozulması faktının aradan qaldırılması, dəymiş maddi zərərin ödənilməsi və s. Təftişin aparılması prosesində işdə cinayət tərkibi olduğu müəyyən olunarsa təftiş keçirən şəxslər akt (ara aktı) tərtib edirlər, təftiş materialları hüquq mühafizə orqanlarına göndərilir. Lakin, eyni zamanda təftiş davam etdirilərək sona çatdırılır. Yüklə 480,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|