Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

Ağacların səthi və həcmi qurumasının təyini. 

Rütubətin  azaldığı  yaxud  çoxaldığı  vaxt  ağacların  ölçüsü  kəskin  dəyişir,  bu 

zaman quruma  və ya da qabarma baş verir. Qurumanın  və ya qabarmanın  miqdarı 

liflərin  istiqamətlərindən  aslıdır.  Ağacların  lif  boyu  qısalması  nəzərə  carpacaq 

dərəcədə  olmur  (0,1%)  və  əməli  cəhətdən  əhəmiyyəti  olur.  Ağaclarda  sıxılma  ən 

çox  tangental  (6-12  %)  və  radial  (3-6  %)  istiqamçətlərdə  olur.  Xətti  və  həcmi 

quruluğu biri-birindən fərqləndirirlər. 

---

 

33

Ağacın  xətti  qurudulmasının  təyini  :  Bunu  düzbucaqlı  prizmalar  şəklində  en 

kəsiyi  üzrə  20x20mm  lif  boyu  hündürlüyü    30m  olan  nümunələrdə  təyin  edirlər. 

Nümunənin  səthində  karandaşla  qarşılıqlı  surətdə  iki  perpendikulyar  xətt  çəkərək 

səthi  dörd  bərabər  kvadrata  bölürlər.  Bu  xətlərin  tanğental  və  radial  istiqamətləri 

üzrə 0,01mm dəqiqliklə nümunənin ölçülərini təyin edirlər.  

Bundan  sonra  nümunəni  quruducu  şkafda  103

0

c-də  hərarətdə  sabit  çəkiyə 

qədər qurudurlar. Sonra nümunəni soyudurlar və qurudulmadan əvvəlki xətlər üzrə 

ölçürlər. Xətti qurumanı 0,15 dəqiqliklə aşağıdakı düsturlarla təyin edirlər: 

Tangental istiqamət üzrə       

100

1

1

a

a

a

y

t





     (3) 

Radial istiqamət üzrə             

100

1

b

b

b

Y

p





  (4) 

Burada       a və b qurumadan əvvəl nümunənin uyğun olaraq tangental və  

                  radial ölçüləri; 

                   a

1

 və b

1 

– quruduqdan sonra nümunənin həmin istiqamətlər üzrə 

                   ölçüləri. 

Bu  nümunədə  xətti  qurudulma  ilə  eyni  vaxtda  ağacın  rütubətliyini  də  təyin 

etmək  olar.  Rütubətin  və  xətti  qurumanın  miqdarını  bilərək,  qurudulma  əmsalını 

(%-lə) aşağıdakı düsturla təyin etmək olar: 

                     

W

y

K

t

t



             və       

w

y

K

p

p



 (5) 

Burada         Y

t

 və Y

p

 – tangental və radial istiqamətlərdə xətti quruma, % 

                     W           - nümunənin rütubətliliyi, %-lə. 

Xətti  qurudulmanın  miqdarı  ilə  taxta  –  şalban  və  qurudulma  üçün  ağac 

hissələrinin ölçüsü üzrə uzatma müəyyən etmək olar. 

Ağacın  həcmi  qurudulmasının  təyini:    eyni  vaxtda  həmin  nümunədə  həcmi 

qurudulmanın miqdarını da təyin edirlər. Buna görə nümunənin tangental və radial 

istiqamətlərdə  ölçüsündən  əlavə  uzununu  daölçürlər  və  onun  həcmini  aşağıdaklı 

düsturla təyin edirlər: 

                      

1000

.b

a

V 

sm

3

      və        

1000

1

ab

V 

sm

3    

(6) 

---

 

34

Burada            V – qurumadan əvvəl nümunənin həcmi, sm

3

; 

                        V

1

-  qurumadan sonra nümunənin həcmi, sm

3

. 

Həcmi qurumanı(%) aşağıdakı düsturlada təyin edirlər: 

100

1

1

0

V

V

V

Y





 (7) 

Ağacların  həcmi  quruması  və  rütubətinin  miqdarı  üzrə  0,01%  dəqiqliklə 

həcmi qurumanın əmsalını aşağıdakı düsturla təyin edirlər: 

W

Y

K

0

0



 (8) 

Burada              K

0

 – həcmi qurumanın  

əmsalı,%-lə; 

                          Y

0

 – həcmi quruma, %-lə; 

                           W – ağacın rütubəti, %-lə. 

Üçdən  az  olmayaraq  sınaq  apararaq,  bunların  nəticəsindən  orta  kəmiyyət 

çıxarılır. Həcmi qurumanın əmsalı şam ağacı üçün – 0,5; küknar üçün – 0,55; palıd 

üçün – 0,45; enliyarpaqlı ağac üçün – 0,65 bərabərdir.