Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sinaptik təmas
- Sadə təmas
- Aralıq təmasda
|
Ötürücü təmas – bu təmas tipində iki hüceyrə
membranı təxminən 3 nm məsafəyə qədər bir-birinə yaxınlaşırlar. Bu zaman hüceyrələr arasında müəyyən kiçik molekullu birləşmələrin (aminturşuları, şəkər, ATF, nukleotidlər və s.) sərbəst mübadiləsi gedə bilir. Beləliklə bu tip təmasda hüceyrələr arasında təkcə mexaniki yox, həm də kimyəvi əlaqə yaranır. Belə təmas saya əzələ toxması hüceyrələri və ürək əzələ hüceyrələləri arasında ola bilər. Ötürücü təmasa həm də sinir hüceyrələri arasında olan – sinapsları misal göstərmək olar. Sinaptik təmas sinir toxuması üçün xas olub, iki neyron arasında eləcədə neyronla reseptor və ya effektor arasında rast gəlinir. Sinapslar iki hüceyrənin təmas sahəsi olub, qıcığı və ya tormozlanmanı bir istiqamətdə bir elementdən digərinə ötürür. Sinapslar sinir hüceyrələrinin çıxıntılarında yaranan dendrit və aksonların terminal sahələridir. Neyronlar arası sinapslar sinir hüceyrəsinin çıxıntısı ucunda armudvari genişlənmə şəklində olur. Bir sinir 44 hüceyrəsinin bu cür genişlənmiş terminal çıxıntısı sinir hüceyrəsi ilə sinaptik əlaqə yaratmaqla bərabər onun çıxıntıları ilə də əlaqədə ola bilər. Sinir hüceyrəsinin periferik çıxıntısı – aksonlar effektor və reseptor hüceyrələrlə spesifik təmas yaradırlar. Bu hüceyrələrin membranları arasında 20-30 nm sahə sinaptik deşik yaradır. Bu deşiyin boşluğunda bəzən çox nazik sapvari struktura müşahidə edilir ki, bu saplar membran səthinə perpendikulyar yerləşir. İmpulsu ötürən hüceyrənin sinaptik təmasının membranı presinaptik, impulsu qəbul edən hüceyrənin sinaptik təmasına isə postsinaptik təmas deyilir. Elektron mikroskopunda presinaptik membranda çox miqdar kiçik vakuolla sinaptik genişlənmələr müşahidə edilir. Sinir impulsları ötürülən zaman sinaptik genişlənmələr öz möhtəviyyatını sinaptik deşiyə tökürlər. Məlum olmuşdur ki, sinapslar sinir qıcıqlanmalarını ötürməklə yanaşı, həm də iki qarşılıqlı əlaqədə olan hüceyrələrin birləşməsi vəzifəsini yerinə yetirir. Sadə təmas forması bir-birinə yaxın yerlərdə bir çox hüceyrələrdə xüsusilə epiteli toxuması hüceyrələrində rast gəlir. Bu tip təmas zamanı qonşu hüceyrələr arasında 15-20 mm məsafə qalır. Bu cür təmas formasında sitoplazma tərəfdən membrana heç bir əlavə quruluş vahidləri birləşmir. Aralıq təmasda membranlar arası sahə bir qədər geniş olur (20-30 mm) və sadə təmasdan fərqli olaraq həmin sahə sıx zülal təbiətli maddə ilə dolmuş olur. Sitoplazma tərəfdən nazik mikrofibrillər (4-7 mm) tor 45 şəklində yerləşir. Bu təmasın elə forması var ki, hüceyrə ətrafında lent və ya qurşaq şəklində yapışma zonası yaranır, desmosom təmas ən çox örtük epitelisi hüceyrələrində rast gəlir. Bu zaman hüceyrənin müəyyən sahəsində 0,5 nm diametri qalınlaşma olur ki, çox vaxt bu qalınlaşma elektron sıx maddədən ibarət olub, bəzən çox qatlı olur. Bəzən sitoplazma tərəfdən bu zonada elektron sıx maddə yerləşir ki, bu da membranın daxili səthinin qalınlaşmasına səbəb olur. Qonşu hüceyrələrin desmosomları simmetrik yerləşir və hüceyrələrin mexaniki əlaqəsini təmin edir. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|