B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

 agrar inqirozlar 
deb ataladi. 
Agrar inqirozlar quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi: 1) Qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarining nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishi, uning sotilmay qolgan juda 
katta zahiralarining to‘planishi; 2) narxlarning pasayishi, daromadlar va 
foydalarning kamayishi; 3) fermerlarning ommaviy ravishda xonavayron bo‘lgan, 
ularning karpitalining ortishi; 4) qishloq aholisi o‘rtasida ishsizlarning ko‘payishi. 
Qishloq xo‘jaligida takror ishlab chiqarish o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lganligi sababli, agrar inqirozlar o‘ziga xos tavsif kasb etadi. Agrar inqirozlar 
sanoat sikllariga qaraganda odatda ancha uzoqroqqa cho‘zilib boradi. Birinchi 
agrar inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil shakllarda 90-yillar 
o‘rtasigacha davom etgan edi. 
Birinchi jahon urushidan keyin, aholining xarid qobiliyati juda pasayib 
ketgan sharoitda, 1920 yil bahorida keskin agrar inqiroz boshlanib ketdi va 
ikkinchi jahon urushining boshlanishiga qadar davom etdi. Uchinchi agrar inqiroz 
1948 yildan boshlanib, 80-yillargacha davom etdi. 
Agrar inqirozlarning cho‘zilib ketishining asosiy sabablari quyidagilar:
a) yerga xususiy mulk monopoliyasi sharoitida, u qishloq xo‘jalik ishlab 
chiqarishining rivojlanishida sanoatga nisbatan orqada qolishni taqozo etadi; 
b) yer rentasining mavjud bo‘lishi va uning uzluksiz sur‘atda o‘sib borishi. 
Yer rentasining, avvalo absolyut rentaning ko‘payishi qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini qimmatlashtirib yuboradi, buning natijasida uni sotish qiyinlashadi; 
v) ko‘plab mayda dehqon xo‘jaliklarining mavjud bo‘lishi. Mayda ishlab 
chiqaruvchilar xo‘jalikni asosan o‘zi va oilasi uchun zarur tirikchilik vositalarini 
topish maqsadida yuritadi. Inqiroz sharoitida ham ular ishlab chiqarishni qishartira 
olmaydilar. Tirikchiliklarini o‘tkazish va ijara xaqini to‘lash uchun ishlab 
chiqarishni ilgarigi miqyoslarda olib boraveradi. Bu hol qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini ortiqcha ishlab chiqarishni yana ham ko‘paytirib yuboradi. 

---

34 
2. Iqtisodiyotda muvozanatning buzilishini