Babayeva d. R

gilari 
va ranglari, mehnatga munosabatni ifodalovchi tushunchalar, 
nom 
va so'zlar bilan boyitish zarur. Shuningdek, xalq og‘zaki ijo- 
di 
namunalarini o‘rganish; ona tilidagi antonim, sinonim, omonim 
So‘zlami 
tushunish va to‘g‘ri qo‘llashga doir tushunchalar, so‘zlar bi­
lan boyitishga erishish lozim. Bolalarni narsalaming nomlarini to‘g‘ri 
aytishga, 
ulaming o‘xshash va farqli tomonlarini tushunish, shakli, 
rangi, 
sifati, xossalarini, jinsi va turiga oid yo‘naltimvchi lug‘atini 
faollashtirish, nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish, nutq
67

---

madaniyatini shakllantirish, dialogik va monologik nutqini takomil- 
lashtirish va nihoyat savod o‘rgatishga tayyorlash muhim ahamiyat 
kasb etadi.
Maktabgacha tarbiya muassasasida olib borgan kuzatishlar shuni 
ko‘rsatdiki, ularning bog‘lanishli nutqi yoshiga ko‘ra orqada qolib, 
qator kamchiliklar mavjud. Shuning uchun biz ularning nutqini ku- 
zatishda odatdagi hayotiy faoliyatidan chetga chiqmaslikka harakat 
qildik. Bu jarayonda quyidagilarga e’tibor qaratildi:
1. Ona tili boyligidan unumli foydalanish.
2. Nutqni rivojlantiruvchi omillami to‘g‘ri belgilash.
3. Nutqni rivojlantirish jarayoni.
4. Nutqni rivojlantirishda uzviylik va uzluksizlik.
5. Nutqni rivojlantirish mazmuni.
6. Nutqni rivojlantirish shakllari.
7. Nutqda ijtimoiy-maishiy omillammg o‘zaro aloqasi.
8. Sayrlar,o‘yinva mehnat jarayoni- nutqni o‘stirishning muhim 
vositasi ekanligi.
. Bok laming nutqini rivojlantirish maxsus o‘rganilmaydi, natijalari ish­
lab chic ilib, mashg‘ulotlar tizimi belgilab olinmaydi, mashg‘ulotlar ma’lum 
maqsad 
ga.
yo‘naltirilgan holda muntazam va izchil olib borilmaydi.
Maktabgacha tarbiya muassasalarining katta guruhlarida bo- 
lalaming nutqi qay darajada shakllanganligi aniqlanib, maxsus top- 
shiriqbr ro‘yxatini ishlab chiqiladi, har bir bola bilan yakka tartibda 
mashg'ulotlar olib boriladi.
Misol. 
Bolaga tavsiya etilgan ertak yoki hikoyani qayta hikoya 
qilib bera olishini aniqlash. «Zumrad va Qimmab>, «Bo‘g‘irsoq», 
«Ikki echki», «Ur, to‘qmoq», «Echki bolalari», «Toshbaqa bilan chayon» 
kabi ertak va hikoyatlardan uchtasini taklif etiladi. Bola ertakni eslay 
olmasa, shu ertaklarga ishlangan rasmlar havola qilinadi.
Bolalar hikoyasi quyidagi ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilinadi:
- hikoyani mustaqil bayon qilish (kattalaming yordamisiz);
- matn mazmunining to‘liqligi;
- matnni bayon qilishda izchillik;
- ifoda vositalaridan foydalanish ko‘nikmasi;
- nutqning ravonligi.