Badiiy san’atlar

Hazaj bahrining maqsur vazni
Mafoiylun asliy rukni bayt misralarining oxirida (aruz va zarbda) mafoiylun - - mafoiyl tarzida zihofga uchrab kelsam hazaj bahrining maqsur tarmog’I hosilk bo’ladi.

Qoshingda saj/da qildim mis/li lihrob

V — — — V — — — V — ~
Qaro zulfing/ga qo’ydim jon/ni chirmob.
V— — — V — — — V — ~
Hazaji musaddasi maqsur.

Agarchi sen/sizin sabr ay/lamak ey yor/ mushkuldur.

V— — — V — — — V — — — V — — ~
Sening birla/ chiqishmoqlik/ dag’i bisyor/ mushkuldur.
V— — — V — — — V — — — V — — ~
Hazaji musammani maqsur.


Hazajning mahzuf tarmog’i
Mafoiylun asliy rukni bayt misralarining oxirida zihofga uchrab fau(v)lun shaklida kelib hazaj bahrining mahzuf van tarmog’ini hosil qiladi.

Bo’ying sarvu/ sanobardek/ beling qil

V — — — V— — — V — —
Vafo qilgan/ kishilarga/ vafo qil.
V— — — V— — — V— —
Hazaji musaddasi mahzuf.

Mening men is/tagan o’z suhba - ti - ga ar/juman etmas

V — — — V — — — V — — —V — — —
Mani istar/ kishining suh/batin ko’nglun/ pisand etmas.
V — — — V— — — V — — — V — — —
Hazaji musammani solim.

Meni devo/na qilg’on bir/ paridur,

V — — — V — — — V — ~
Ki in so nu/ malikning dil/ baridur.
V — — — V — — — V — ~
Hazaji musaddasi mahzuf.


Hazajning musabbag’ tarmog’i
Mafoiylun asliy rukni bayt misralarining oxirida zihofga uchrab mafoiylon
(V – – ~~ ) tarzida kelsa, hazajning musabbag’ vazni keladi.

Qaro zulfing/fi-ro-qi-da/ parishon ro’/z(i) gorim bor,

V — — — V— — — V — — — V — — ~
Yuzingdin in/tiyoqinda/ ne sabr-u ne/ qarorim bor
V — — —V— — — V — — — V — — ~
Hazaji musammani musabbag’.


Rajaz bahri
Rajaz bahri hayajon, iztirob degan ma’nolarni ifodalaydi. Rajaz bahri mustaf’ilun asliy ruknining takroridan hosil bo’ladi. Navoiyning “Mezon ul-avzon” asarida rajaz bahrining 13 vaznini keltirib tahlil qilib kelib beradi.
Boburning “Muxtasar”da 63 ta vazninin borligini isbotlaydi.
Yodda tuting! O’zbek mumtoz she’riyatida mutaqorib bahrida Yusuf Xos Hojib “Qutadg’u bilig”ni ijod qilgan bo’lsa, ramal bahrida birinchi bo’lib, “Qissai Rabg’uzi” da Rabg’uzi ayrim g’azallarni yozgan.
Rajazning solim vazn tarmog’i.
Zoti yorig’/ bek to’q bug’a,
— — V — — — V —
Ul nosirid/din kun ya tiy.
— — V — — — V —
Rajazi murabbai solim.

Ey ko’nglum olgan/ dilrabo jonim fido/ bo’lsun sanga

— — V — — — V — — — V — — — V —

Obi’ hayo/ti xizr ila/ umre vafo/ bo’lsun sanga.

— — V — — — V — — — V — — — V —
Ramali musammani solim

Qolmay shahar/da toqatim

— — V — — — V —
Qishloq chiqor/dim odatim.
— — V — — — V —
Rajazi murabbai solim
Yodda tuting! Muqimiyning “Sayohatnma”si rajazi murabbai solimda yozilgan.