Badiiy san’atlar

Vazn qanday aniqlanadi. ?????
Xoxlagan hajmda yozilgan asarlardan bir bayt olanadi va quyidagi qat’iy tartib bilan vazn aniqlanadi:

1. 
   a) baytdagi mislalar bo’g’inlarga ayratib yoziladi.
   

b) misralar orasida 3 qator tashlansin
c) misralardagi bo’g’inlar tagma-tag turishi kerak.
2) Paradigma qo’yib chiqiladi.
3) rukn ajratiladi.
4) Paradigmadan ruk nomi aniqlanadi. (qaysi rukn)
5) Ruknlar takroridan bahri aniqlanadi.
6) baytda nechta rukn bo’lsa, sanab bahrning yonidan yoziladi.
7) misralardagi axirgi ruknlardan aruzning solim, maqsur, mahzuf ekanligi aniqlanadi.

A-gar o-shiq/–li–g’im ayt–sam,/ ku–yub jo–nu/ ja–hon o’r–tar

V — — — V — — — V — — — V — — —
Ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun
Bu–ishq sir–rin/ ba–yon et–sam,/ ta–qi ul xo–/nu–mon o’r–tar.
V — — — V — — — V — — —V — — —
Mafoiylun mafoiylun mafoiylun mafoiylun
Hazaji musammani solim

Mu–ro–ding–ga/ ye–tay de–sang/ qa–lan–dar bo’l,/ qa–lan–dar bo’l,

V — — — V — — — V — — — V — — —
Ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun
Si–tam–ah–lin/ yu–tay de–sang/ qa–lan–dar bo’l,/ qa–lan–dar bo’l.
V — — — V — — — V — — — V — — —
Ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun
Hazaji musammani solim
Bahr
Arabcha so’z bo’lib, dengiz, ummon degan ma’nolarni anglatadi. Demak, 8 ta asliy ruknning baytlarida turli xil takroridan aruz vaznining 21 bahri hosil bo’ladi. Unutmangki! Fors-tojik arusshunosligida odatda 19 bahr keng qayd qilingan. Jumladan A.Navoiy ham “Me’zon ul-avzon”da aruzning 19 bahrini tilga oladi. Bobur esa “Muxtasar” asarida 19 bahrga yana 2 bahr qo’shib, 21 bahrni hosil qiladi. Bular ariz va amiqdir.
21 bahr ruknlarning qay holatda takrorlanishiga ko’ra 3 guruhga bo’linadi:
I. faqat bir rukning rakroridan hosil bo’ladigan bahrlar.
II. Bittadan olingan 2 ruknning takroridan hosil bo’lgan bahrlar.
III. Bitta bir xil 2 ta boshqa xil ruknning takroridan hosil bo’ladigan bahrlar.

9. 
   guruh: jadvalga 7 ta bahr hosil bo’ladi.
   

II. 10 ta bahr
III. 4 ta bahr. 2 ta bir xil, 1 ta boshqa xil.

1	Mustafilun, mustaf’ilun, maf’u(v)lotu	– – V – / – – V– / – – – V	Sare’
2	Foilotun, mafoiylun, mafoiylun	– V – – / V – – – / V – – –	Mushokil
3	Foilotun, foilotun, mustaf’ilun	– V – – / – V – – / – – V –	Xarib
4	Mafoiylun, mafoiylun, foilotun	V – – – / V – – – / – V – –	qarib

II – guruh jadvali

№	Rukn nomi	Paradigma	Bahr
1	Fau(v)lun, mafoiylun	V– – / V – – –	Tavil
2	Mafoiylun, fau(v)lun	V – – – / V – –	Ariz (maktubi tavil)
3	Foilotun, foilun	– V – – / – V –	Madid
4	Foilun, foilotun	– V – / – V – –	Amiq
5	Mustaf’ilun, foilotun	– – V – / – V – –	Mujtass
6	Foilotun, mustaf’ilun	– V – – / – – V –	Hafif
7	Mustaf’ilun, maf’u(v)lotu	– – V – / – – – V	Munsareh
8	Maf’u(v)lotu, mustaf’ilotu	– – – V / – – V –	Muqtazod
9	Mafoiylun, foilotun	V – – – / – V – –	Muzore’
10	Mustaf’ilun, foilun	– – V – / – V –	Basit