Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
hərfləri ilə başlamasıdır. َ◌
َنيِذﱠلا ُلَثَم َنيِذﱠلا ا َ◌ َنيِذﱠلا اوُعيِطُت 2-ci Qət həmzəsi:Həm yazıda, həm də oxunuşda olan, kəlmə-nin istər vəsl, istərsə də vəqf halında dəyişməyən həmzəyə deyilir. Bildiyimiz kimi hərfin hərəkətsiz halına sakın deyilir. Deməli, əlif-həmzə sukunlu və təşdidli (sakın) hərflərdən biri ilə birləşərsə, saiti olan əlif (həmzə əlif) özü oxunar, həmçinin də özündən əvvəlki hərf üçün məd rolunu oynayar. Yəni, həmzə-əlif özündən əvvəl gələn məd hərflərinin daha artıq uzadılmasına səbəb olar ki, buna da “səbəb məd” deyilir. Məsələn: ﱠنِا (innə) kəlməsində həmzə-əlif oxunur. Əgər əvvəlinə و “vav” hərfi əlavə edilsə, oxunuş zamanı həmzə-əlif yenə də tələffüz edilər. َو ّنِا (və innə) kəlməsindəki kimi. َكاَّيِإ َو اَذِإَو ةَراَجِحْلاَو Vəsl həmzəsi” hərf, isim, və felın başlancığında gəlir. 1.Hərflərdə: Vəsliyyə həmzəsi üzərində olan müəyyənlik bildirən “əlif-ləm”ın həmzəsi həmişə fəthəli olur. Məsələn: ِباَتِكْلا ِنيِبُمْلا 2.İsimlərdə:Əvvəlində heç bir hərəkəsi olmayan, isimlə başlayan sözlərdə “əlif-ləm”ın həmzəsi həmişə kəsrəli oxunur. ِنْبِإ َأَرْمِإ ِمْسِإ ِنْيَنْثِإ 3.Fellər:Əvvəlində heç bir işarəsi olmayan, fellə başlanan kəlmələr həmzədən sonra gələn ikinci hərflə oxunur.Yəni, fellə başlanan sözlərdə hərəkəsiz əlifdən sonra gələn 35 hərfin hərəkəsi fəthəli olsa fəthə, kəsrəli olsa kəsrə, zəmməli olsa, zəmmə ilə oxunur.Təşdidli hərflərdə təşdid iki hərf hesablanır. 4. Məd hərfləri “vəsl həmzə”sinə çatdıqda,onlarla “vəsl həmzə”si arasında “iltiqayi sakineyn” yaranır(iki sakın hərf yanaşı gəlir). Çünki məd hərflərinin özləri sakındırlar (üstündə sait olmadığından) və bildiyimiz kimi vəsl həmzə-sindən sonra gələn hərfdə həmişə sakın və ya təçdidli olur. Belə halda “iltiqayi sakineyni” aradan qaldırmaq üçün”məd hərf”ləri oxunmur. Tənvinli kəlmədən sonra əvvəli sakın və ya təşdidli hərflə başlayan digər bir kəlmə gələrsə, iki sakın hərf tələffüzdə bir-birinin yanında qərar tutacaq ki, buna da“iltiqayi sakıneyn” deyilir.” İltiqayi sakıneyn”i aradan qaldırmaq üçün birinci kəlmənin tənvini “nun” hərfini kəsrəli (ni) ilə oxuyurlar Bu qayda o vaxt qarşıya çıxır ki, iki kəlmə arasında “vəsl həmzəsi” olsun. Bu birləşməyə “kiçik nun” deyirlər. ُهاَرَتْفا ٌكْفِإ ﱠ اِنُدَحَا ٌدَحَا 6.Vəslin lazım olduğu yerdə bir-birini təqib edən hərf- lərdən hər ikisi də hərəkəli olsa hər hərf öz hərəkəsi ilə oxunar. ٌل ْوَق ٌفوُرْعم Əgər vəsl lazım olan yerdə kəlmələri bir-birinə birləş- dirən hərflərdən birincisi hərəkəli, ikincisi sakın olsa, vəsl əsnasında birinci hərfin hərəkəsi özündən sonra gələcək olan sakın hərf ilə birləşdirilərək oxunur. ِنيِبُمْلا ِباَتِكْلا ُتاَيَا َكْلِت Vəqfin hökmləri Vəqf‐durmaq deməkdir. Quranı oxuduğumuz zaman vəqf etmək üçün işarələr olmadıqda, lakin səsin çatmaması səbəbindən kəlmələri vəqfetmək məcburiyyətində qaldıqda, kəlmənin son hərfi sakın edilir. Beləliklə vəqf münasibətilə iki sakın hərf bir araya gələ bilər. 36 Təcvid elmində Quranı oxuyarkən hər hansı bir kəlmə üzərində nəfəsin təzələnməsi və qiraətin davan etdirilməsi məqsədi ilə nitqin dayandırılmasına “vəqf” deyilir. Vəqf”vəqf-ibdal” və “vəqv iskan” olmaqla iki şəkildədir. V qf-iskan: İskan, sakın etmək deməkdir.Yəni, kəlmənin sonunda olan axırıncı hərfin hərəkəsi tənvin kəsrə və ya tənvin zəmmə olarsa, vəqf zamanı tənvin düşər və kəlmənin sonu sakın edilər. Vəqf-iskan: Vəqf ediləcək, yəni durulacaq kəlmənin son hərfində fəthə, kəsrə, zəmmə olarsa hərəkət dayandırılır və axırıncı hərf sankı sukunlanır. ْ نوُمَلْعَي نوُمَلْعَي َنيِقﱠتُمْلِل نيِقﱠتُمْلِل َ◌ ْ◌ َني ِقِداَص ْ◌ َنيِقِداَص vəqfetdikdə “ə” saiti düşür və sukunla oxunur. Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son həri tənvin- fəthə, tənvin-kəsrə və tənvin-zəmmə olarsa, tənvinlər qaldırılaraq axırıncı hərf sukunla oxunur. ٌميِحَر ٌروُفَغ ميِحَر ٌروُفَغ ْ◌ ريِدَق ْ◌ ٌريِدَق ميِظَع ٌباَذَع ٌميِظَع ٌباَذَع Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfi əgər təşdidli- şəddəli olsa, təşdidin hərəkəsi qaldırılır və son hərif şəddələnərək durulur. ﱢيَحْلا َنِم اًّقَح İbdal‐vəqf : İbdal sözü lüğətdə çevirmək mənasını daşıyır.Burada kəlmənin axırında gələn bir hərf və ya işarənin digər bir hərf və ya əlamətə çevrilməsinə deyilir. İbdal‐vəqf iki şəkildə olur. Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfi fəthəli tənvin ilə həmzə birlikdə olarsa, yenə də tənvin götürülərək, tək fəthə ilə, həmzədə də sanki məd hərfi kimi uzadılaraq oxunur . ٍء ْيَش ﱠلُك ُءوﱡسلا َيِنﱠسَم ُءاَشَي ْنَم Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfi fəthə tənvinli olub, ondan sonra isə uzun-əlif gələrsə, tənvin qaldırılır və hərf yanındakı uzun saitlə birlikdə oxunur. 37 روُفُن َ◌ ا اًروُفُن اتاَقيِم اًتاَقيِم Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfi hərəkəli məd hərfi olarsa hərəkə qaldırılır və “təbii məd” kimi uzadılaraq durulur. ٰىَعْسَت ٌةﱠيَح ﱠي َح ىَعْسَت ٌة
“ V qf–ibdal “ “tə” ةـ təmərbuta Ərəb dilində İki qraqmatik cins, müzəkkər(kişi) müənnəs (qadın)cinsi vardır. Müzəkkər(kişi) isimlərin xüsusi şəkli əlamətləri olmadığı halda, müənnəs qramatık cins bildirən bir sıra şəkilçılər vardır ki, bunlardan ən çoxu təmərnutadır. Vəqfediləcək‐ durulacaq kəlmənin son hərfi yuvarlaq, təmərbuta adlanan “tə” ةـ hərfi olarsa, bu zaman kəlmə sukunlu “hə ه hərfinə çevrilərək sukunla durulur. Buna“vəqf–ibdal “ deyilir. Yəni, bir hərfin başqa bir hərflə əvəz ediməsinə deyilir. ةَراَجِحْلاَو ُ◌ ه َراَجِحْلاَو ًةَتْغَب ﱠلاِإ َتْغَب ﱠلاِإ هـ ِةَماَيِقْلا
َماَيِقْلا هـ ِ◌ Dəyişilməyən vəqf: Kəlmənin axırında sakın və ya mədd hərflərindən biri olarsa, vəqf zamanı onda heç bir dəyişiklik aparılmır və olduğu kimi saxlanılır. ْمِھِسُفْنَ ِلأ ْمُھَل ﱞرَش Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfində məd hərfi varsa oxunuşda dəyişiklik edilməz, olduğu kimi mədlə oxunaraq, durulur. وُعَمْسَي ٰىَرَي Vəqfediləcək, durulacaq kəlmənin son hərfi uzun sait olub, özündən əvvəl gələn hərf şəddəli olarsa, hərf şəddələnib uzadılaraq oxunur ت ٰىﱠلَو َ◌ ﱠفَو ٰى ٰىﱠشَغ İşba hərfi “ hə ” هـ Ərəb dilində təcvidlə oxunma zamanı kəlmə sonlarında olan yuvarlaq “ hə” هـ hərfinə zamir deyilir. Zamir “ hə” هـ hərfinin zəmməli uzun “vav” hərfi ilə kəsrəli uzun “yə” hərfinə çevrilməsinə işba deyilir. 38 Zamir “ hə” ه ismin yerini tutan kəlməyə, yəni, üşüncü şəxsin təkini bildirən (O) əvəzliyinə deyilir. Sözün axırında yazılan əvəzlik “hə” ه hərfinin işba ilə (dolğun) oxunma-sının bir neçə şərti vardır. Qurani-Kərimdə bəzi kəlmələr uzun saitlə (işba ilə) yazil-masına baxmayaraq qisa saitlə (işbasız), həmçinin qısa saitlə (işbasız) yazılmasına baxmayaraq uzun saitlə (işba ilə) oxunur. Zamir “ hə” ه üç yerdə işba olunmaz: 1. Zamir “ hə” ه dən əvvəl sakın hərfləri gələrsə ه hərfi işbasız oxunur. ِهْيَلَع ُهْنَع 2. Zamir “hə” ه dən əvvəl məd hərfləri gələrsə ه işbasız oxunur:
اَھيِف ۛ ِهيِف ۛ◌ ُهوُذُخ 3. Zamir “ hə” ه dən sonra bu işarə َأ (əlifin üzərində vəslə işarəsi) gələrsə. اَھﱠنِإ
ُه َلاَتْبا اَم Zamir “ hə” ه üç yerdə işba ilə oxunur. 1. Kəlmələrin axırıncı hərfi fəthəli َو ُ◌ ondan əvvəlki ه hərfi zəmməli olarsa, vəqf edilən zaman həmin َو hərf sakın (hərəkəsiz) olar və işba olunaraq uzun “vav məddi” şəklində oxunar. ُهُلاَم وُھُلاَم , ُهﱡلُك وُھﱡلُك , َوُھ وُھ 2.Kəlmənin axırıncı hərfi fəthəli, ondan əvvəl gələn هـ ه “hə” hərfi kəsrəli olarsa vəqf edilən zaman, axırıncı hərf sakın olar (hərəkəsiz) və “yə” məddi ilə işba olunaraq oxunar. َىِھ ىِھ يِھب يِھﱠبَر ِهِسْفَن يِھِسْفَن ٰىﱠھَلَت 3.Kəlmənin sonunda هـ ه “hə” hərfindən əvvəl gələn hərf hərəkəli (fəthəli, kəsrəli, zəmməli) olarsa işba olunar.
َم هَيِباَتِك هَيِھاَم هيناَطْلُس هيِلا
ُهﱡبَر
ُهَمَرْكَأَف
Vəqfin növləri Quranı-Kərini düzgün oxumaq üçün “vəqf” və “ibtida” qaydalarına düzgün riayət etmək çox mühümdür. İbtida-vəqfdən sonra tilavətin başlanmasına deyilir. Əmirəl-möminin Həzrəti Əli(ə.s.) buyurur ki: “Vəqfi qorumaq Quranın tərtillə oxumağın yarısıdır”. 39 Vəqf, yəni dayanıb nəfəsi təzələmək və həmin kəlmənin son hərfini sukunlu etmək deməkdir. Vəqf,iztirari-tilavət və ixtiyari-tilavət olmaqla iki qismdir: 1.İztirari-tilavət zamanı müəyyən səbəblərdən kəlməni fəqf etmək. 2.İxtiyari-tilavət zamanı qari(Quran oxuyan) özü istədiyi kəlmədə vəqf etsin.Bu zaman vəqf edilən və ondan sonra gələn kəlmələr arasında gərək həm “ləfzi rabitə” həm də “mənəvi rabitə” olsun. Vəqf ləfzi və mənəvi rabitə olmaq baximında dörd növdür: 1.Tam vəqf:Vəqf edilən kəlmə və ondan sonra gələn kəlmə arasında nə ləfzi nə də ki mənəvi rabitə yoxdur və hər iki tərəf bitmiş, müstəqi bir fikri ifadə edir. 2.Kafi vəqf:Vəqf edilən kəlmə və ondan sonra gələn kəlmə arasında ləfzi rabitə yoxdur, lakin mənəvi rabitə vardır.Yəni, iki tərəf də ləfzi cəhərdən müstəqil olib, məna cəhətdən isə bir-biri ilə əlaqəlidir. 3.Həsən vəqf:Vəqf edilən kəlmə və ondan sonra gələn kəlmə arasında mənəvi rabitə var, lakin ləfzi rabitə yoxdur. Hər iki tərəf bitmiş bir fikri ifadə edir, lakin özündən sonra gələn birləşmələrin müstəqil mənaya malik olmayıb,özündən əvvəlkilərlə ləfzi rabitəsi olduğunu bildirir. 4.Qəbih vəqf:Vəqf edilən kəlmə və ondan sonra gələn kəlmə arasında həm ləfzi, həm də mənəvi rabitə vardır. Hər iki tərəfdə bitmiş bir fikri ifadə etmir, həm ləfzi həm də mənəvi cəhətdən bir-biri ilə əlaqədardır. Qeyd:”Tam” və “Kafi” vəqflər olunan yerdən düzgün ibtida etmək (oxumaq) olar.”Həsən” və “Qəbih” vəqflə düzgün deyildir və vəqf yerindən qabaq münasib bir yerdən ibtida olunmalıdiır. Bu çətin bir mərhələ olduğundan Qurani Kərimdə kəlmələrin üzərində xüsusi qeyd olunmuş “vəqf” işarələri vardır. 40 Suallar: Vəqf nədir və növləri hansılardır? “vəqf–ibdal “ hansı hərfdə və necə baş verir? İşba hərfi hansıdır və necə baş verir?Vəsil nədir və növləri hansılardır. Vəqfin işarələri Vəqf kəlməsi–durmaq demkədir.Təcvid elmində isə Quran oxuyarkən hər hansı bir kəlmə üzərində bir az durub nəfəs olmaq deməkdir. Vəqf işarələri aşağıdakılardır: - م Vəqf etmək lazımdır. ط - Vəqf edilir. ج – Vəqf daha yaxşıdır, keçılə də bilər. ص - Keçmək daha yaxşıdır,vəqf edilə də bilər. ز - Keçmək daha yaxşıdır ,vəqf edilə də bilər. لا -Vəqf etmək olmaz. ـق -Keçmək daha yaxşıdır,vəqf edilə bilər. Vəqf daha yaxşıdır, keçilə də bilir. ع -Namazda Quran oxuyarkən rukuyə gediləcək yeri göstərən işarədir. Bir-birinə yaxın iki kəlmə üzərində balaca üç nöqtə qoyularsa, bu zaman bu kəlmələrinin birinin üzərində durulur,digərindən isə keçilir. Vəqf ğufran Peyğəmbərimiz Muhəmməd (s.ə.s.) buyurmuşdur ki, Qurani-Kərimdə on yerdə Vəqf-ğufran vardır.Bu kəlmələrdə vəqf etmək bu dünyada Allahın məqfirətinə və Axirətdə isə əzabdan amanda qalmağa səbəb olar. 1.Maidə surəsi- ayə 51 ( uluyə) َاَيِل ْوَأ 2.Ənam surəsi ayə 36 (yəsməunə) َنوُعَمْسَي 3.Səcdə surəsi ayə 18 (fəsiqan) اًقِساَف 4. Səcdə surəsi ayə 18 (lə yəstəvunə) َنوُوَتْسَي لا 5.Yasin surəsi ayə 12 (əsərahum) ْمُھَراَثآَو 6. Yasin surəsi ayə 30 (əl-ıbəd) ِداَبِعْلا 7. Yasin surəsi ayə 52 (mərqədinə) اَنِدَق ْرَم 8. Yasin surəsi ayə 61 (ibuduni) يِنوُدُبْعا 9. Yasin surəsi ayə 81 (misləhum) Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|