Baholash ishi va investitsiyalar

Ko’chmas mulk obyektlari
Tarmoqlari va sertorlari
bo’yicha taqsimlanishi
Yo’nalishlar bo’yicha
taqsimlanishi
Yer uchastkalari, yer osti
boyliklari va ko’p yillik daraxtlar
Bino va imoratlar
Inshootlari
Shahar, aholi punktlari va
qishloq xo’jaligi yer
uchastkalari
Uy-joylar va madanoy
yo’nalishdagi bonolar va
imoratlar
Sanoat va turli
kommunikatsiyalar
2-rasm. Ko’chmas mulkning turlari
10
Ko’chmas mulkning bir ko’rinishi sifatida uy-joylarga nisbatan mulk huquqi
dastlabki va hosila asoslarda vujudga keladi. O’zbekiston Respublikasi Uy-joy
kodeksining 22-moddasida uy-joyga nisbatan mulk huquqining vujudga kelish
asoslari sanab o’tilgan. Ushbu moddaga binoan uy-joyga nisbatan mulk
huquqining dastlabki asoslari quyidagilardir:
- yakka tartibda uy-joy qurish;
- yakka tartibda quruvchilarning shirkatlari tomonidan uy-joy qurish;
- uy-joy obligatsiyalarini olish;
- uy-joy qurish va uy-joy kooperativlarida ishtirok etish.
Yuqoridagi holatlar o’zining xususiyati va huquqiy jihatdan tartibga
solinishi bilan bir-biridan farqlanadi. Mulkka nisbatan egalik huquqini vujudga
keltiruvchi hosila usuli deganda esa, muayyan shaxs tomonidan mulk huquqining
olinishi bilan dastlabki mulk egasining huquqiga bog’liq bo’lgan usul nazarda
10
To‘ychiyev N.J., Mirhoshimov A.M., Plaxtiy K.A. Ko‘chmas mulkni baholash asoslari. O‘quv qo‘llanma. – T.:
“Adolat”, 2000, 48-b.

---

13
1 2 3 4 5 6
7
Boshlang’ich
bosqich
Iqtisodiy bosqich (8)
Utilizatsiya bosqichi
tutiladi. Bu usul mulk huquqining ma’lum ashyoga nisbatan paydo bo’lishi yoki bu
ashyoga nisbatan mulk huquqining ilgari ma’lum shaxsga tegishli bo’lishi bilan
bog’liqdir
.
11
Ko’chmas mulkning belgilarini tavsiflashda uning hayotiylik siklini ko’rish
muhim o’rin tutadi. Quyidagi rasmda ko’chmas mulk obyektining hayotiylik sikli
tasvirlangan. Rasmdan ko’rinib turibdiki, ko’chmas mulk obyektining hayotiylik
siklida ikkita katta bosqichdan iborat hisoblanadi.
1-bosqich boshlang’ich bosqich hisoblanib, bu davrda obyekt loyihalash, uni
muayyan xarajtlar asosida qurishni nazarda tutadi.
2-bosqchi esa iqtisodiy bosqich bo’lib, bu bosqchida ko’chmas mulk
obyektidan foydalanish natijasida qandaydir moddiy va ma’naviy ehtiyojlar
qondiriladi, ko’chmas mulkdan bevosita foydalaniladi va u moddiy ko’rinishda
daromad olib keladi.
Yuqoridagi ikki bosqichdan so’ng ko’chmas mulk obyekti yaroqsiz holga
keladi va utilizatsiya qilinadi.