Bajardi: ismoilov sh hujjatlashtirish va invertarizasiya

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITRTI

FAN:BUXGALTERIYA

BAJARDI:ISMOILOV SH

HUJJATLASHTIRISH VA INVERTARIZASIYA

Buxgalteriya hisobining xususiyatlaridan biri shundaki, u xo'jalik operatsiyalarini qamrab olmaydi va ularni doimiy ravishda aks ettiradi. Ushbu dastlabki hisob-kitob ma'lumot manbai bo'lgan hujjatlar yordamida amalga oshiriladi. Barcha xo'jalik operatsiyalari uchun hujjatlar to'plami hujjatlar deb ataladi. Ulardagi ma'lumotlar xo'jalik operatsiyalarini joriy buxgalteriya hisobida aks Hujjatlashtirish ettirish uchun yagona asos bo'ladi.
Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi usulining ajralmas qismi bo'lib, xo'jalik operatsiyalari ustidan nazoratni amalga oshirishni ta'minlaydi va, albatta, ularni schyotlarda aks ettirish sharti hisoblanadi.
To'g'ri tuzilgan va rasmiylashtirilgan hujjat bo'lmasa, hatto bitta iqtisodiy bitim ham hisobga olinmaydi. Shuning uchun har bir hujjat foydalanishga topshirish yoki bitimni rasmiylashtirishda ishtirok etgan shaxslarning imzolari bilan, shuningdek, muayyan talablarni hisobga olgan holda korxonada tegishli jarayonlar sodir bo'lganligi bilan tasdiqlanadi.
Buxgalteriya hisobi uchun asos bo'lgan hujjatlarda sodir bo'lgan biznes jarayonlari to'g'risidagi ma'lumotlar mavjud. Ularning ko‘pchiligida tegishli mansabdor shaxslarga u yoki bu bitimni amalga oshirish imkonini beruvchi ma’lumotlar ham mavjud. Bu shuni anglatadiki, buxgalteriya hujjati bitimning haqiqatda amalga oshirilganligi va uni amalga oshirish huquqini tasdiqlovchi yozma guvohnomadir.
Hujjat lotincha “documentum” soʻzidan olingan boʻlib, isbot, guvohnoma maʼnolarini bildiradi. Hujjatlashtirish - hujjatlar to'plamini, hujjatlashtirish - tegishli hujjatlar shakllari (shakllari) bo'yicha xo'jalik operatsiyalarini ro'yxatga olishni anglatadi.
Korxona ishida hujjatlarning ahamiyati faqat buxgalteriya hisobi uchun asos bo'lib xizmat qilishi bilan cheklanmaydi. Bundan tashqari, u katta tahliliy ahamiyatga ega. Buxgalteriya hujjatlari buyruqlarni komandirlardan ijrochilarga o'tkazish, ya'ni tadbirkorlik faoliyatini boshqarish uchun ishlatiladi.
Hujjatlar bitimlarning to'g'riligini nazorat qiladi, bajarilgan ishlarning joyida tahlilini o'tkazadi yoki xulq-atvor qoidalarining boshqa buzilishini aniqlaydi. Bu shuni anglatadiki, hujjatlar nazorati analitik funktsiyalarni bajaradi.
Mulkni himoya qilish hujjatlari alohida ahamiyatga ega. Hujjatlar yordamida moliyaviy javobgar shaxslarning harakatlarining to'g'riligi nazorat qilinadi (ular boyliklarni olish va topshirish, xo'jalik operatsiyalarini amalga oshirish bo'yicha qonun hujjatlariga rioya etilishini tekshiradi). Hujjatlar o'g'irlik va turli xil suiiste'mollik holatlarini aniqlaydi, ba'zi hollarda esa ularning oldini oladi.
Hujjatlarning huquqiy ahamiyati juda yuqori. Hisobotda qayd etilgan voqealarning to'g'riligini tasdiqlash bilan bir vaqtda, hujjatlar kompaniya va boshqa tashkilotlar va shaxslar o'rtasidagi nizolarda inkor etilmaydigan harakatdir. Ulardan sud va prokuratura organlari tomonidan turli da’volar bo‘yicha nizolarni hal etish, shartnomalar va boshqa majburiyatlarni bajarishda huquqbuzarlik holatlarini tekshirish uchun foydalaniladi. Biroq, hujjatlar ular uchun barcha talablarga rioya qilgan holda tuzilgan va rasmiylashtirilgan taqdirdagina yuridik kuchga ega bo'ladi.
Boshqaruv hisobi tizimida ishlab chiqarishning normal holatida materiallar, mehnat va boshqalarni ishlab chiqarish xarajatlarining belgilangan me'yorlaridan (standartlaridan) chetga chiqishni rasmiylashtirishga mo'ljallangan bildirishnoma (signal) hujjatlari alohida ahamiyatga ega.
Buxgalteriya hisobi usullaridan biri hujjatlashtirish bo‘lib,ahamiyati xo‘jalikni yuritishda, boshqaruvni oqilona tashkil etishda, shuningdek, hisob ishlarini yuritish oldiga qo‘yilgan vazifa hamda talablarga javob berishda zaruriydir.Buxgalteriya hisobida sodir bo‘layotgan jarayonlar o‘sha vaqtning o‘zidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgalteriya hisobi hujjatlari deb ataladi. Buxgalteriya hisobining eng muhim xususiyatlaridan biri unda barcha xo‘jalik operatsiyalari yoppasiga qayd qilinadi. Bu narsa barcha xo‘jalik jarayonlarinmg to‘la tavsifini olish uchun zarur.
Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati unda xo‘jalik jarayonlarining hujjatlashtirilishidir. Buxgalteriya hisobi tizimidaqayd qilinadigan har bir operatsiya dastlab hujjatlashtirishi kerak.Hujjat buxgalteriya hisobi m a’lumotlarining yagona manbai hisoblanadi. Shu sababli buxgalteriya hisobida hujjatsiz malumotlar axborot sifatida tan olinmaydi. Buxgalteriya hisobi hujjatlari bo‘lib o‘tgan voqea-hodisalar to‘g ‘risidagi yozma guvohdir, ya’ni hujjatlar o‘tgan davr to‘g‘risida m a’lumot beradi.Barcha operatsiyalami qamrab oladigan hujjatlaming mavjudligi buxgalteriya hisobi m a’lumotlaridan moddiy javobgar shaxslar faoliyati ustidan nazorat qilish uchun foydalanish va boshqarish uchun asoslangan m a’lumotlar olish imkonini beradi.
Buxgalteriya hisobida yig‘ma yakunlangan ko‘rsatkichlarni olish uchun yig‘ilgan malumotlami ilmiy ishlashning maxsus usullaridan foydalaniladi. Bu usuliaming muhim xususiyatlari shundan iboratki, ular alohida ajratib olingan korxona, tashkilot va muassasalarning butun xo‘jalik faoliyatini uzluksiz va o‘zaro boglangan holda aks ettirilishini ta’minlaydi.
Buxgalteriya hisobining malumotlari ayrim korxona, tashkilot va muassasalar hamda m a’lum bir kompaniya tarkibiga kiradigan korxonalar guruhi bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish va ularning ishini audit qilish uchun audit manbai sifatida xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobining qator hisob ko‘rsatkichlari umumlashtirilgan ko‘rinishda korxonaning moliyaviy holatini baholashda ishlatiladi.
Umumlashgan ko‘rsatkichlaming bir guruhi faoliyatni baholashda buxgalteriya hisobining m a’lumotlariga asoslanadigan statistik hisob yordamida olinadi. Hisobi hujjatiari 0‘zbekiston Respublikasi Statistika Qo‘mitasi ishlab chiqqan va tasdiqlagan maxsusblankalarga ro‘y bergan yoki sodir etilishi kerak bolgan xo‘jalik
jarayonlarining hamma rekvizitlarini aks ettirilgan holda tuziladi.
Bundan tashqari, korxona maxsuslashtirib ishlab chiqqan blanka shakllari ham qo‘llaniladi, ushbu hollarda ishlab chiqilgan blankalar shakli moliya tashkilotlari tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Rekvizitlar - bu hujjat nomi, mazmuni, to‘ldirish sanasi, tasdiqlovchi belgilar kabi ko‘rsatkichlami ifodalovchi yozuvlar. Rekvizitlarni noto‘g‘ri yoki buzib ko‘rsatish ham buxgalteriya hisobi tartib va tamoyillarinmg buzilishiga olib keladi. Shuning uchun buxgalteriya hisobida hujjatlaming rekvizitlarini aniq va to‘g‘ri rasmiylashtirish talab qilinali. Blankalaming eskirganlarini va andozaga javob bermaydigan shakllarini ishlatish ta’qiqlanadi. Hozirgi davrda korxonalar o‘z buxgalteriya hisobini yuritishda zamonaviy texnika vositalaridan keng foydalanmoqdalar. Bunda korxonalarga birlamchi hujjatlami hamma standartlar talabiga rioya etgan holda, hisoblash texnikalari orqali ishlab chiqarishga
ruxsat etilgan.
O ‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hollarda ba’zi hujjatlar qat’iy hisobda olib boriladi. Bunday blankalardan foydalanish va ular asosida hisob yuritish tartibi hamda ulardan fbydalanuvchi korxonalar doirasi moliya vazirligi va tegishli boshqarmalar tomonidan belgilanadi.Qat’iy hisobda turgan blankalar o‘matilgan tartibda tartib raqami bilan belgilanadi, albatta korxona muhri, mas’ul xodimning arizasi bilan ham tasdiqlanishi zarur. Blankalarda m a’lumotlar aks
ettirilishining ahamiyati shundaki, almashgan bor xo'jalik jarayoni ro'y berganligining isbotini bersa, ikkinchidan mulkchilik saqlanishini ta’minlaydi va yana korxona ichki boshqaruvi uchun hamda yuqori boshqaruvi, audit nazorati, tekshiruvi uchun ham xizmat qiladi. Hujjatdagi m a’lumotlardan foydalanib korxona, muassasa,tashkilotlar faoliyati o‘rganiladi, tahlil qilinadi, baho beriladi va tegishli xulosalar chiqarilib, ular asosida chora-tadbirlar belgilanadi, tegishli qonun qoidalar qabul qilinadi va hayotga tatbiq etiladi.


ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT