Bajardi: Mirzayeva Go’zal Qabul qildi: Shoyimov S. S toshkent – 2023

O‘zbekistondagi Inson huquqlari bo‘yicha vakil Ombudsman faoliyati

Oliy Majlisning Inson huquqlari buyicha vakili (Ombudsman) instituti 1995-yilda tashkil etilgan. Ushbu institut MDH hududida birinchilardan bo‘lib O‘zbekistonda taʼsis etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman) lavozimiga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati tomonidan saylangan Ombudsmanlar:
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997-yil 24-aprelda bo‘lib o‘tgan sakkizinchi sessiyasiida „Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman) to‘g‘risida“gi Qonun qabul qilindi. Shu kunga qadar ushbu hujjat Ombudsman vazifalari va vakolatlarini kengaytirish zaruriyati nuqtayi nazaridan takomillashtirilib borilmoqda.
„Oliy Majlisning Inson huquqlari vakili (ombudsman) to‘g‘risida“ O‘zbekiston Respublikasining qonuniga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman) (bundan buyon matnda Vakil deb yuritiladi) mansabdor shaxs bo‘lib, unga davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar (bundan buyon matnda tashkilotlar va mansabdor shaxslar deb yuritiladi) tomonidan inson huquqlari hamda erkinliklari to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya etilishi ustidan parlament nazoratini taʼminlash vakolatlari berilgan.
Ombudsman o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari, boshqa qonun hujjatlariga, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shart-nomalariga, shuningdek, xalqaro huquqning umum eʼtirof etgan prinsiplari va normalariga asoslanadi. Vakil o‘z vakolatlarini mustaqil hamda davlat organlari va mansabdor shaxslarga tobe bo‘lmagan tarzda amalga oshiradi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga hisob beradi.
Ombudsman O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining hamda O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning o‘z huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini buzayotgan tashkilotlar yoki mansabdor shaxslarning harakatlari yoxud harakatsizligi ustidan bergan shikoyatlarini ko‘rib chiqadi va u o‘z tekshiruvini o‘tkazish huquqiga ega.
Ombudsman tashkilotlarga va mansabdor shaxslar huzuriga moneliksiz kirish, ulardan hujjatlar, materiallar va boshqa maʼlumotlarni so‘rash hamda olish, mansabdor shaxslardan tushuntirishlar olish, aniqlanishi lozim bo‘lgan masalalar yuzasidan tashkilotlar va mutaxassislarga xulosalar tayyorlashni topshirish, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi ko‘rib chiqishi uchun qonunga muvofiq masalalar kiritish, uning majlislarida ishtirok etishi va sud tomonidan ko‘rib chiqilayotgan barcha masalalar yuzasidan o‘z nuqtayi nazarini bayon etish, fuqarolar manfaatlarini ko‘zlab arizalar va daʼvolar bilan sudlarga davlat boji to‘lamasdan murojaat etish, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari vakillarining axborotini eshitish masalasini ko‘rib chiqish to‘g‘risidagi taklif bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo‘mitalariga murojaat qilish, inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi qonun hujjatlarida aniqlangan buzilishlarni, ularga imkon beruvchi sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf etish to‘g‘risida davlat organlari va boshqa tashkilotlar rahbarlariga belgilangan muddatlarda ko‘rib chiqilishi majburiy bo‘lgan taqdimnomalar kiritish, harakatlanish erkinligi cheklangan yopiq muassasalarga monitoring tashriflarini o‘tkazish, ushlab turilgan va qamoqda saqlanayotgan shaxslar bilan holi tarzda uchrashish va boshqa huquqlarga ega^[7][8].
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 10-sentyabrdagi „O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman) faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida“gi Farmonida Parlament Ombudsmanga qonunchilik tashabbusi huquqi berilishi belgilangan^[9].