Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

temperament
adlanır. Temperament insanın emosional həyacanında və onun ümumi çevikliyində 
(aktivliyində) əks olunur. 
Xarakter
–insanın hərəkətlərində əks olunan nisbətən 
dayanıqlı psixi xüsusiyətlərin məcmusudur. Xarakter tərbiyə və tədris prosesində 
yaranır. 
Sürücülərin peşəkar fəaliyyətlərinin müvəffəqiyyəti mürəkkəb iş şəraitlərində 
onların psixofizioloжi və şəxsi keyfiyyətlərinin inteqral ifadəsi ilə müəyyən edilir. 
Ona görə də bu keyfiyyətlərin öyrənilməsi sürücülərin psixofizioloжi etibarlılığının 
proqnozlaşdırılmasında və hərəkətin təhlükəsizliyinin yüksəldilməsində böyük 
əhəmiyyət kəsb edir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SÜRÜCÜ ƏMƏYİNİN ETIBARLILIĞI
Etibarlılıq
dedikdə, verilən şərait və müddətdə imtinasız iş ehtimalı nəzərdə 
tutulur. Yol hərəkətinin təhlükəsizliyi nəinki, SAYM sisteminin, həmçinin onun hər 
bir elementinin etibarlılığından asılıdır. Hal-hazırda, sürücünün keyfiyyətini 
xarakterizə etdikdə etibarlılıq anlayışı daha geniş surətdə istifadə olunur. Bəzi 
hallarda sürücünün etibarlığı dedikdə onun “biliyi” başa düşülür. Bununla bərabər, 
bəzən sürücünün biliyi və vərdişləri ilə əlaqədar olmayan səhvlər buraxılır. 
Sürücünün etibarlığı dedikdə onun avtomobili səhvsiz idarə etmək 
qabiliyyəti başa düşülür.
Sürücü fəaliyyətindəki səhvlər aşağıdakılar ola bilər: piyadalar yolu təhlükəli 
yerdən keçdikdə surəti azaltmamaq, tormozlamaq əvəzinə piyadanı yandan keçmək 
istəyi və s.

---

Sürücünün səhvini sistemin fəaliyyətində onun əsas elementinin və 
bütövlükdə sistemin imtinası kimi başa düşmək olar.
Sürücünün etibarlılıq dərəcəsini müəyyən edən əsas amillər isə 
aşağıdakılardır: 
-sürücünün avtomobili idarə etməyə yararlığı; 
-sürücünün hazırlığı; 
-sürücünün işləmək qabiliyyəti. 
Bu amillər 12.1 saylı şəkildə göstərilmişdir. 
Hal-hazırda, sürücünün yararlığı, səhiyyə nazirliyinin müəyyən etdiyi 
qaydaya, əsasən, tibbi müayinə ilə müəyyən edilir. Bu tibbi müayinə nəticəsində 
psixofizioloжi qabiliyyətlərinə görə sürücünün yararlığı tamamilə müəyyən edilə 
bilmir. Bu isə sürücü kadrlarının seçilməsi işinə əngəl törədir. 
Bundan başqa, sürücülərin bütün fərdi psixofizioloжi xüsusiyyətləri iş 
müddətində xüsusi məşqlər vasitəsilə təkmilləşdirilə bilmir. Məsələn, gecə vaxtı pis 
görmə qabiliyyəti, emosional dayanıqsızlıq və s. 
Avtomobili idarə etmək yüksək emosional gərginlik tələb edir. Sürücü, hətta, 
ətraf şəraitin dəyişməsinə diqqətli olur və lazım gəldikdə çox yüksək tempdə 
təsirlər yerinə yetirir. Adətən həyəcanlanmağını kəskin şəkildə biruzə verən 
adamlar sürücü işi üçün yararsız sayılır. Onlar qəza vəziyyətlərinin yaratdığı 
emosional gərginlik zamanı lazımi hərəkətləri tez və səhvsiz yerinə yetirə bilmirlər. 
Reaksiya sürəti sürücü üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Yüksək sürətlərdə, 
saniyənin onda biri belə, avtomobilin dayanma yolunun bir neçə metr artmasına 
səbəb ola bilər. Növbələşən qaranlığa və işığa uyğunlaşmayan sürücülər daha çox 
qəza vəziyyətləri yaradırlar. 

---

Ñöðöчö
Éàðàðëûëûüы
Ùàçûðëûüû
Èøëÿìÿ
габилиййяти
Тиб
би
бах
ы
ш:
ñ
àü
ëà
ìëû
ã
вя
зи
й
-
й
ят
и
н
и
н
вя
щи
сс
о
р
ганл
ар
ы
фу
н
к
-си
й
алар
ы
н
ы
н
й
о
х
л
ан
м
ас
ы
Гавр
ай
ы
ш,
ди
ггят
,
адап
т
ас
и
й
а,
р
еа
к
си
й
а
вя
ем
о
си
о
н
ал
дай
а-
н
ы
гл
ы
ьы
н
пси
х
о
л
о
жи
тя
дги
ги
Авт
о
м
о
би
л
и
и
дар
я
етм
я
вя
р
ди
ш-
л
яр
и
н
и
н
йар
ан
м
ас
ы
Йц
к
сяк
м
ян
яв
и
к
ей
фий
й
ят
-
л
яр
и
н
й
ар
ан
м
ас
ы
,
м
ц
р
як
к
яб
шяр
аи
т
л
яр
дя
ети
бар
л
ы
ьы
н
са
х
л
ан
м
ас
ы
Ор
гани
зм
и
н
вя
зи
й
й
ят
и
н
и
н
й
ах
-
шы
л
аш
дыр
ы
л
м
ас
ы
Sürücünün etibarlığını müəyyən edən əsas amillər. 
Hazırlıq-tədris və psixoloжi hazırlıq müddətində əldə olunmuş yüksək 
səviyyəli peşəkar vərdişlərlə müəyyən edilir. Bu cür hazırlıq sürücülərin peşəkarlıq 
keyfiyyətlərinin 
təkmilləşdirilməsinin 
və 
onların 
ustalıq 
səviyyəsinin 
yüksəldilməsinin əsasını təşkil edir.
Sürücü diqqətinin əsas keyfiyyətləri bunlardır: diqqətin həcmi, onun 
intensivliyi, sıxlığı, dayanıqlığı, paylanması və yerdəyişməsi. 
Sürücü üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən diqqət məşqlər vasitəsilə 
yaxşılaşdırıla bilər.
Hazırlıqdan danışdıqda sürücünün avtomobili böyük sürətlə sürmə 
qabiliyyətini nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bunun üçün xüsusi məşqlər aparılır. Böyük 
sürətlərdə görmə sahəsi kəskin surətdə azalır. Məsələn, 50 km/saat sürətində görmə 
sahəsi 120
0
-dən 105
0
-yə, 100 km/saat-da 50
0
-yə, 160 km/saat-da isə 5
0
-yə qədər 
azalır. Bu zaman görmə zolağı böyüyür: 50 km/saat-da o, 150 m-ə, 160 km/saat-da 
isə 700 m-ə çatır. 
Sürücünün işləmə qabiliyyəti onun aşağıdakı vəziyyətlərindən də asılıdır: 
xəstəliyi, yorğunluğu və ya ifrat yorğunluğu, tormozlanma vəziyyəti, sərxoşluğu, 
stress vəziyyəti. 
Yorğunluq dedikdə iş prosesində insan orqaniziminin işləmə qabiliyyətinin 
müvəqqəti olaraq azalması başa düşülür. Yorğunluq və istirahət arasındakı əlaqənin 
pozulması ifrat yorğunluğa səbəb olur. Yorğunluq nəticəsində reaksiya vaxtının 

---

latent periodu uzanır, hərəkət dəqiqliyi azalır, mürəkkəb vərdişlər pisləşir, 
hərəkətlərin əlaqələri pozulur. 
Stress
-orqanizmin 
bütün funksiyalarının maksimum surətdə gər-
ginləşməsidir. Avtomobili idəarə etdikdə sürücünün psixi gərginliyi kritik 
vəziyyətlərdə vaxt çatışmazlığı üzündən yaranır. Yüksək əsəb dayanıqlığına malik 
olan sürücülər stress vəziyyətlərinə də dayanıqlı olurlar.