Bank hisobi, tahlil va audit

9. 2. Bankning moliyaviy natijalarini auditorlik tekshiruvidan 
o’tkazish tartibi. 
 
Tijorat banklari yillik hisobotlari auditorlik xulosasisiz Markaziy bank 
tomonidan qabul qilinmaydi va matbuotda chop qilishga ruxsat berilmaydi. 
Ma’lumki auditorlik hisoboti – tijorat banki rahbari, mulkdori, 
ishtirokchilari (aksiyadorlari) umumiy yig‘ilishiga taqdim etiladigan, auditorlik
tekshiruvining borishi, buxgalteriya hisobini yuritishning belgilangan tartibidan 
aniqlangan chetga chiqishlar, moliyaviy hisobotdagi huquq buzilishlari to‘g‘risida 
batafsil ma’lumotlar, shuningdek, auditorlik tekshiruvini o‘tkazish natijasida 
olingan va auditorlik xulosasini tuzish uchun asos hisoblanadigan boshqa 
axborotdan iborat bo‘lgan hujjatdir. Auditorlik xulosasi esa - moliyaviy 
hisobotning haqqoniyligi (to‘g‘riligi) va buxgalteriya hisobini yuritish tartibining 
qonun hujjatlari bilan belgilangan talablarga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik 
tashkilotining fikri yo’zma shaklda ifodalangan va xo‘jalik yurituvchi sub’ektning 
moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo‘lgan hujjat hisoblanadi. 
Auditorlik hisobotida quyidagilar bo‘ladi: 
a) nomi; 
b) adresatning nomi; 
v) kirish qismi; 
g) tahliliy qism; 
d) yakuniy qism. 
Auditorlik hisobotining har bir sahifasiga moliyaviy hisobotning auditorlik 
tekshiruvini amalga oshirgan auditor (auditorlar) imzo chekishi shart. 
Auditorlik hisobotining kirish qismida auditorlik tashkiloti rekvizitlari, shu 
jumladan auditorlik faoliyatini amalga oshirishga litsenziyaning raqami va sanasi, 
auditorlar va auditorlik tekshiruvida qatnashgan boshqa shaxslar to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar, shuningdek, auditorlik tekshiruvini o‘tkazish uchun asos va xo‘jalik 
yurituvchi sub’ekt faoliyatining umumiy tavsifi keltiriladi. 
Auditorlik hisobotining tahliliy qismida quyidagilar bo‘lishi shart: 

---

129 
- bank ichki nazorat holatini tekshirish natijalari (batafsil bayo’ni); 
- buxgalteriya hisobi holati va moliyaviy hisobotni tekshirish natijalari; 
- moliyaviy-xo‘jalik faoliyatиnи amalga oshиrиsh paytиda qonunchilik 
talablariga rioya etilishini tekshirish natijalari; 
- soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash hamda to‘lashning 
to‘g‘riligini tekshirish natijalari; 
- aktivlarning butligini tekshirish natijalari; 
Tijorat banki ichki nazoratining holatini tekshirish natijalari to‘g‘risidagi 
axborot quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 
- ichki nazorat tizimining bank faoliyatining miqyo’slari va xususiyatiga 
muvofiqligi umumiy bahosi; 
- auditorlik tekshiruvi mobaynida aniqlangan ichki nazorat tizimining bank 
faoliyatining miqyo’slari va xususiyatiga jiddiy nomuvofiqliklari bayo’ni. 
Banklarda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisoboti holatini tekshirish 
natijalari to‘g‘risidagi axborot quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 
- buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tuzishning belgilangan 
tartibiga rioya qilinishini baholash; 
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan buxgalteriya hisobini yuritish va 
moliyaviy hisobotni tayyo’rlashning belgilangan tartibini jiddiy buzishlar bayo’ni. 
Bank tomonidan moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarini amalga oshirish paytida 
qonunlarga rioya etishini tekshirish natijalari to‘g‘risidagi axborot quyidagilarni 
o‘z ichiga olishi kerak: 
- tijorat banki amalga oshirgan moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarining 
qonunchilikka muvofiqligini baholash; 
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan, bank amalga oshirgan 
moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarning qonunchilikka jiddiy nomuvofiqliklari 
bayo’ni. 
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblashi va to‘lashning to‘g‘riligini 
tekshirish natijalari to‘g‘risidagi axborot quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 

---

130 
- tuzilgan va tegishli organlarga taqdim etilgan soliqlar va boshqa majburiy 
to‘lovlar to‘g‘riligining bahosi; 
- soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash va to‘lashning belgilangan 
tartibini buzish faktlari, soliq solinadigan bazani belgilash paytidagi chetga 
chiqishlar bayo’ni. 
Aktivlar butligini tekshirish natijalari aktivlarni inventarlashga asoslanishi va 
o‘z ichiga ularning haqiqatda mavjudligi va butligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 
olishi kerak. 
Auditorlik hisobotining yakuniy qismi auditorlik tashkilotining aniqlangan 
chetga chiqishlar va huquq buzilishlarini bartaraf etishga doir tavsiyalarini, 
shuningdek xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy- xo‘jalik faoliyati 
samaradorligini oshirishga doir takliflari va maslahatlarini o‘zi ichiga olishi kerak. 
Auditorlik tashkiloti auditorlik hisobotini tuzganlik uchun qonun hujjatlariga 
muvofiq javobgar bo‘ladi. Auditorlik hisobotida keltirilgan axborot maxfiy 
hisoblanadi va oshkor etilmasligi kerak. Ammo qonunchilik hujjatlariga asosan 
tijorat banklari va auditorlik tashkilotlari o‘rtasidagi shartnomalarda auditorlik 
hisobotini Markaziy bankga taqdim qilishni cheklovchi moddalar bo‘lmasligi 
lozim. Axborotni oshkor etganlik uchun ushbu axborotdan foydalana oladigan 
shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortiladilar. 
Qayd etuvchi qismda auditorlik tekshiruvi moliyaviy hisobot va boshqa 
moliyaviy axborot qonun hujjatlariga, shuningdek, moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining 
haqiqiy holatiga muvofiqligi va haqqoniyligini baholashga asoslanishi ko‘rsatilishi 
kerak. Shuningdek auditorlik tekshiruvi fikrni ifodalash uchun etarlicha asoslar 
berishi xususida auditorlik tashkilotining tasdig‘i berilishi kerak. 
Auditorlik xulosasining yakuniy qismida auditorlik tashkilotining 
tekshirilgan moliyaviy-hisobot xo‘jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy- xo‘jalik 
faoliyatining haqiqiy holati to‘g‘risida haqqoniy tasavvur berish- bermasligi va 
moliyaviy hisobot qonun hujjatlariga muvofiqligi yo’ki muvofiq emasligi 
xususidagi fikri ravshan bayo’n etilishi kerak.

---

131