Bank ishi fakulteti sbia 80

Bankning jami kredit qo‘yilmalarining tarmoqlar bo‘yicha tuzilmasi (01.01.2022y. holatiga)

• 
  www.qqb.uz ma’lumoti
  

Tijorat Banklarida Naqd Pul Boshqarish Innovatsiyalari:

Internet Bank Xizmatlari: Mijozlar o'zlarining hisob-kitoblari va operatsiyalari orqali internet orqali boshqarishlari mumkin. Internet bank xizmatlari arqivlangan ma'lumotlarga tez kirish va xavfsizlikni ta'minlash imkonini beradi.
QR-kod va Near Field Communication (NFC) Teknologiyalari: Bu texnologiyalar orqali mijozlar omonatlarni yechib olish, pullarni o'tkazish va boshqa amalga oshirishlari qulaylik bilan amalga oshirishlari mumkin.
Biometrik Xavfsizlik: Banklar o'z mijozlarini biometrik identifikatsiya texnologiyalari, masalan, qo'l izi skanerlari yordamida identifikatsiya qilish uchun yangi vositalar bilan ta'minlashadi.
3. Tijorat banklarida valyutani audit qilish amaliyoti, bankning valyuta operatsiyalarini, mablag'larini, valyuta risklarini va boshqa moliyaviy jarayonlarni tekshirib chiqishni o'z ichiga oladi. Audit, moliyaviy hisobotlar, xisobotlar, va moliyaviy operatsiyalar orasidagi hisobotlar ko'rsatmalari asosida amalga oshiriladi.
Valyuta Operatsiyalarni Tekshirish: Auditorlar valyuta operatsiyalarni, shu jumladan, valyuta almashish, sotish, almashtirish, transaktsiyalarni boshqarishni, mablag'larini to'g'ri ishlashni va bankning shartnomalariga muvofiq boshqarilishini tekshirib chiqadi.
Valyuta Mablag'larini Hisoblash: Bankning valyuta mablag'larini hisoblab chiqish uchun auditorlar valyuta omborlarini, shu jumladan, o'zaro biriktirilgan valyuta mablag'larini, valyuta omonatlari va qaytariladigan mablag'lar, valyuta almashish va sotish operatsiyalari bo'yicha hisob-kitoblarni tekshirib chiqishadi.
Moliyaviy Hisobotlar va Xisobotlar: Audit jarayoni moliyaviy hisobotlar va xisobotlar ko'rsatmalari orasidagi valyuta operatsiyalarini tekshirib chiqadi. Moliyaviy hisobotlar bankning moliyaviy holatini umumiy ko'rsatkichlar, yig'ilgan mablag'lar, valyuta tijoratining to'g'ri boshqarilishi va boshqalar orasidagi solishtirishlarni o'z ichiga oladi.
Shartnomaviy Moliyaviy Hisobotlar: Shartnomaviy moliyaviy hisobotlar orasidagi valyuta operatsiyalarini tahlil qilishda foydalaniladi. Shartnomaviy hisobotlar bankning xizmatlarini qaysi shartlarda taklif etishiga, valyuta qo'llab-quvvatlash bo'yicha berilgan shartlarga va boshqa solishtirishlarga aloqador bo'ladi.
Xavfsizlik va Huquqiy Asoslar: Auditning bir qismi ham xavfsizlik va huquqiy asoslar bo'yicha o'tadi. Valyuta operatsiyalari shaffoflik va islohatchilik prinsiplariga asoslanishi, moliyaviy huquqiy normativlar va boshqalar bilan mos tushib ketishi tekshirilib chiqiladi. Tijorat banklarida valyutani audit qilish jarayonlariga hisobotlash va islohatchilikning oshirilishi kelajakda banklar uchun juda muhim bo'ladi. Bu, banklar uchun valyuta risklarini minimalizatsiya qilish, moliyaviy hisobotlarni islohatchi va to'liq boshqarish uchun katta ahamiyatga ega.
Tijorat Banklarida Valyutaning Audit Maqsadi:
Tijorat banklarida valyutani audit qilish, moliyaviy operatsiyalarni boshqarish, mablag'lar to'plamini saqlash va amaliyotlarni islohatchi ko'rib chiqishni o'z ichiga oladi. Bu jarayon bankning valyuta risklarini tahlil qilish, moliyaviy hisobotlarni tekshirib chiqish, xavfsizlik va huquqiy parametrlarni nazorat qilish uchun amalga oshiriladi. Valyuta Operatsiyalari Tahlili: Auditorlar valyuta almashish, sotish, almashtirish va boshqa valyuta operatsiyalarini tahlil qiladi. Ular qaytariladigan mablag'lar, o'zaro biriktirilgan mablag'lar, valyuta almashish va sotish kurslari va boshqa parametrlar bo'yicha hisobotlarni tekshirib chiqadi. Valyuta Omborlarini Tahlil Qilish: Banking valyuta omborlarini tekshirish jarayonida, auditorlar o'zaro biriktirilgan valyuta mablag'larini, omonatlarni, qaytariladigan mablag'lar va boshqa valyuta omborlarini tahlil qiladi. Bu holatda, omborlar orasidagi valyuta mablag'larini islohatchi saqlash va bankning qonuniy yukuni qo'lda tutish tekshiriladi.
Valyuta Moliyaviy Hisobotlar Tahlili: Auditorlar moliyaviy hisobotlarni o'rganadi va valyuta operatsiyalari, moliyaviy shartlar, valyuta risklari va boshqa moliyaviy parametrlar bo'yicha tahlil qiladi. Moliyaviy hisobotlar bankning valyuta faoliyatini to'liq va to'g'ri boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Xavfsizlik va Huquqiy Asoslar: Valyuta operatsiyalarining xavfsizligi va huquqiy asoslarini tekshirish banking qo'llagan xavfsizlik tizimlari, to'g'ri huquqiy bazalar va muhofaza qilish jarayonlari orasidagi amaliyotlarni tekshirib chiqishda ahamiya tga ega. Moliyaviy Kontrollar va Berganda Qo'yilgan Cheklar: Bankda mavjud bo'lgan moliyaviy kontrol sistemalari va cheklar (checks) tahlil qilinadi. Ular valyuta operatsiyalari boshqarishda samarali bo'lishi va bankning xizmatlarini moliyaviy hisobotlar orqali amalga oshirishda muhimdir. Qonun va Boshqa Regulyativlarga Rioya Qilish: Auditorlar bankning valyuta operatsiyalarini qonun va boshqa moliyaviy regulyativlarga rioya qilishini tekshirib chiqadi. Shu bilan birga, valyuta operatsiyalaridan kelib chiqqan huquqiy risklar va shartlar hisobotlari bilan solishtiriladi. Valyuta auditining kelajagi, banklar uchun valyuta operatsiyalarini boshqarish va moliyaviy risklarni minimalizatsiya qilishda o'zaro aloqador bo'ladi.
Audit Jarayoni Kelib Chiqqan Tahlillar:
Valyuta Operatsiyalari Tahlili: Auditorlar valyuta almashish, sotish, almashtirish va boshqa valyuta operatsiyalarini tahlil qiladi. Ular qaytariladigan mablag'lar, o'zaro biriktirilgan mablag'lar, valyuta almashish va sotish kurslari va boshqa parametrlar bo'yicha hisobotlarni tekshirib chiqadi. Valyuta Omborlarini Tahlil Qilish: Banking valyuta omborlarini tekshirish jarayonida, auditorlar o'zaro biriktirilgan valyuta mablag'larini, omonatlarni, qaytariladigan mablag'lar va boshqa valyuta omborlarini tahlil qiladi. Bu holatda, omborlar orasidagi valyuta mablag'larini islohatchi saqlash va bankning qonuniy yukuni qo'lda tutish tekshiriladi. Valyuta Moliyaviy Hisobotlar Tahlili: Auditorlar moliyaviy hisobotlarni o'rganadi va valyuta operatsiyalari, moliyaviy shartlar, valyuta risklari va boshqa moliyaviy parametrlar bo'yicha tahlil qiladi. Moliyaviy hisobotlar bankning valyuta faoliyatini to'liq va to'g'ri boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Xavfsizlik va Huquqiy Asoslar: Valyuta operatsiyalarining xavfsizligi va huquqiy asoslarini tekshirish banking qo'llagan xavfsizlik tizimlari, to'g'ri huquqiy bazalar va muhofaza qilish jarayonlari orasidagi amaliyotlarni tekshirib chiqishda ahamiya tga ega.
Moliyaviy Kontrollar va Berganda Qo'yilgan Cheklar: Bankda mavjud bo'lgan moliyaviy kontrol sistemalari va cheklar (checks) tahlil qilinadi. Ular valyuta operatsiyalari boshqarishda samarali bo'lishi va bankning xizmatlarini moliyaviy hisobotlar orqali amalga oshirishda muhimdir. Qonun va Boshqa Regulyativlarga Rioya Qilish: Auditorlar bankning valyuta operatsiyalarini qonun va boshqa moliyaviy regulyativlarga rioya qilishini tekshirib chiqadi. Shu bilan birga, valyuta operatsiyalaridan kelib chiqqan huquqiy risklar va shartlar hisobotlari bilan solishtiriladi.
Muayyan tijorat bank bo’limini nazorat qilish uchun ichki audit xizmati tomonidan quyidagi dastlabki ishlar amalga oshiriladi: audit o’tkazish ish rejasi tuziladi; auditorlar ro’yxati va ular tomonidan bajariladigan ishlarning maqsadi va vazifalari belgilanadi; o’tgan davrdagi auditorlik xulosasi ko’rib chiqilib, ular bo’yicha belgilangan tadbirlarning bajarilishi ko’rib chiqiladi; audit o’tkazish bo’yicha buyruq va kassa qiymatliklarini tekshirish uchun guvohnoma tayyorlanadi.Tijorat banklarida ichki audit xizmatini tashkil qilish va uni amalga oshirish bo’yicha O’zbekiston Reslublikasi Markaziy bankining 2000 yil 25 noyabrdagi 405-sonli Tijorat banklarining ichki auditiga qo’yilgan talablar to’g’risidagi yo’riqnomasida ichki audit xizmati xodimlarining javobgarliklari belgilangan. Shuningdek, Markaziy bankning yuqorida aytib o’tilgan yo’riqnoma-siga muvofiq ichki audit xizmati xodimlari quyidagi talablarga javob berishlari shart: bajarayotgan vazifalari xarakteriga taalluqli oliy ma’lumotga hamda tegishli kasbiy ko’nikma va malakaga ega bo’lishlari; bank qonunchiligi hamda Markaziy bankning O’zbekiston Respublikasi hududida bank faoliyatini tartibga soluvchi meyoriy hujjatlarni bilishlari; umumiy qabul qilingan xalqaro buxgalteriya hisobi va audit andozalarini yaxshi bilishlari; o’z malakalarini doimiy ravishda oshirib borishlari; vazifalarini hal etish ko’lami va muddatiga doir auditorlik dasturlari rejalashtirilayotganda cheklovlarga ega bo’lmasliklari kerak. Ichki bank auditining ishi aniq rejalashtirilgan va u o’z dasturiga ega bo’lishi va bu auditorlik dasturi quyidagi talablarga javob berishi kerak, ya’ni: maqsadlarni o’z ichiga olishi; dastur qamrov doirasi auditorlik maqsadlariga erishish uchun etarli bo’lishi lozim; batafsil ish dasturi va ko’rilayotgan har bir soha uchun belgilangan zarur tartiblarni o’z ichiga olishi; har bir dastur talab qilinayotgan ishni aniq va qisqa 15 tarzda izohlab berishi va bank operatsiyalarining xususiyati va mukammalligiga qarab bir yoki bir nechta bo’limlar faoliyatini qamrab olishi; auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish doimiyligi audit o’tkazish lozim bo’lgan har bir sohaga bog’liq tavakkalchilik darajasini baholashga asoslangan bo’lishi (auditor bank operatsiyalari tavakkalchiligi darajasini aniqlashda bank operatsiyalarining xususiyatlari, bank aktivlari va majburiyatlari bilan bog’liq va ichki nazoratning tegishlisiyosati va andozalarining mavjudligi hamda boshqaruv va ichki nazoratning samaradorligi kabi omillarni e’tiborga olish kerak).
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklari ichki auditiga qo’yilgan talablar to’g’risida”gi yo’riqnomasida auditorlar qo’mitasi bank kengashi tomonidan tuzilib, uning tarkibiga bank boshqaruvi a’zolaridan hech kim kiritilmasligi ko’rsatilgan.Bank tizimini rivojlantirish, banklar o’rtasidagi raqobatni kuchaytirish, hissadorlar, ta’sischilar, mijozlarning manfaatini himoyalash va banklarimizni xalqaro miqyosiga olib chiqishda bank auditining, jumladan bank ichki auditining ahamiyati kattadir.
Xorijiy davlatlar tajribasi bank ichki auditi bozor iqtisodiyotining muhim elementi ekanligini tasdiqlagan. Aktsiyadorlik jamiyati shaklidagi banklar faoliyatini bank kengashi va bank boshqaruvi orqali bank aktsiyadorlari boshqarishadi hamda asosiy ma’suliyat bank kengashi zimmasiga tushadi. Chunki bank kengashi aktsiyadorlar manfaatini himoya qiluvchi boshqaruv organi hisoblanadi. Bank kengashi a’zolari aktsiyadorlarning ishonchli vakili sifatida bank aktivlarini himoya qilish, o’z manfaatlaridan ko’ra aktsiyadorlar va omonatchilar manfaatlarini ustun qo’yishga 16 majburdirlar. Bank kengashi bank faoliyati to’g’risidagi ma’lumotni ichki audit xizmatidan oladi va olingan ma’lumotlar asosida tegishli qarorlar qabul qiladi.
Banklarda bank kengashi va boshqaruvini bank faoliyati to’g’risidagi ma’lumot bilan ta’minlash maqsadida ichki audit xizmati to’g’risida nizom ishlab chiqiladi hamda ushbu nizom bank kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Bankda tashkil qilingan ichki bank audit xizmati asosan shu nizomga muvofiq faoliyat yuritadi. Ichki audit tomonidan barcha bank bo’linmalari bir yilda bir marta ichki auditdan o’tkazilishi lozim. Chunki bank kengashi barcha bank bo’limlari faoliyati bilan tanish bo’lishi kerak.
Bank ichki auditini tashkil etishning me’yoriy-huquqiy asoslari 17 Bugungi kunda respublika tijorat banklarida ichki audit faoliyati umum qabul qilingan me’yoriy xujjatlarga asoslangan bo’lib, ushbu jarayonning shakllanishida mas’ul davlat tashkilotlari bilan bir qatorda, nodavlat, notijorat tashkilotlari, O’zbekiston auditorlar palatasi, O’zbekiston professional buxgalterlar va auditorlar assotsiatsiyasi vakillarining faol ishtirok etishlari auditning jahon andozalari talablari asosida rivojlanishiga ijobiy turtki bo’lmokda.
Respublikamizda hozirgi davrda auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi idoralar huquq va majburiyatlarini belgilash, davlat va jamoat auditorlik tashkilotlarining roli va funktsiyalarini aniqlash jarayoni kechmoqda. Bu auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar tizimining yuzaga kelishiga omil bo’lmoqda. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida auditni rivojlantirish bosqichlari jahon amaliyoti tajribasidan kelib chiqqan holda amalga oshirilmokda. Ushbu bosqichlarning asosiy negizi tashqi auditning rivojlanish tarixi bilan bog’liq bo’lib, tijorat banklarida ichki audit tizimi tashkil topishi ham ushbu jarayonning yakuniy bo’g’inidir.
O’zbekistonda auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy xujjatlar tizimining ikkinchi pog’onasi hujjatlarida auditorlik faoliyatini tartibga solishning bozor sub’ektlari tomonidan bajarilishi majburiy bo’lgan umumiy masalalar nizom ko’rinishida belgilab berilgan. Auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish tizimining uchinchi pog’onasini auditorlik faoliyati andozalari tashkil etilib, ularning asosiy vazifalari moliya-xo’jalik faoliyatining barcha sub’ektlari va boshqa tashkilotlar tomonidan bir xil talqin qilinuvchi audit me’yorlari va ulardan foydalanish uslublarini qamrab olishdan iboratdir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, ayniqsa bugungi kunda iqtisodiyotni modernizatsiyalashda har qanday korxona yoki tashkilotning kuch-qudratini belgilab beruvchi eng asosiy omillardan biri bu – inson resurslaridir, aniqrog‘i o‘sha joyda faoliyat ko‘rsatuvchi personaldir. Personal – bu ingliz tilidagi “person”, ya’ni “shaxs” ma’nosini anglatib, biron bir joyda biror faoliyat bilan shug‘ullanuvchi ishchi-xodim ma’nosini anglatadi.
Yuqori intellektual potensialga ega personal, layoqatli personal korxona va tashkilotlarning “harakatga keltiruvchi kuch”i hisoblanadi. Bugungi kunda zamon talablariga javob beruvchi hamda malakali personalga bo‘lgan talab kattadir.
Mamlakatimiz prezidenti I.Karimov ham bu borada quyidagi fikrlarni bildirib o‘tganlar: “Allaqachon o‘z umrini o‘tab bo‘lgan, boshqaruvning sovet davriga xos eski va yaroqsiz rejali-taqsimot tizimi va lavozimlar nomenklaturasidan qat’iy voz kechishimiz, bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan tijorat direktori, moliya direktori, mijozlar bilan ishlash va xaridlar bo‘yicha loyiha menejeri va boshqa yangi lavozimlarni xalqaro amaliyotga mos ravishda, ularning mansab majburiyati va vazifalarini aniq belgilagan holda, keng joriy etishimiz lozim”.³
Zamonaviy korxonalar faoliyatini samarali ta’minlashda mehnat qurollari va predmetlaridan inson resurslari – xodimlar ham muhim ahamiyatga ega. Aynan xodimlar ishlab chiqarishni boshqarib, joriy va istiqboldagi rejalashtirishni amalga oshiradilar hamda ishlab chiqarish foydalanishni ta’minlaydilar. Xodimlarning kasbiy malakasi qanchalik yuqori bo‘lsa, korxonaning iqtisodiy va ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari shunchalik yaxshi bo‘ladi.