Bank-moliya xizmatlari

1. Pul aylanishi va uning mohiyati 
Naqd pulsiz va naqd pul o‘tqazish yo‘li bilan amalga oshiriladigan
to‘lovlarning yig‘indisi pul aylanishni tashkil qiladi. 
Xalq xo‘jaligi tarmoqlarida yaratilgan tovarlarning barchasi pul yordamida 
ayirbosh qilinadi. Pul aylanishiga tovar aylanishning pul shaklidagi ko‘rinishi deb
qarab bo‘lmaydi. Chunki pul aylanishi tovar aylanishidan kengroq bo‘lib, u 
tovarning sotilishi va sotib olinishidan tashqari, har xil sohalarda mehnatga haq
to‘lash jarayonini ham o‘z ichiga oladi. 
Pul aylanishining sodda chizmasida faqat aholi va korxona, tashkilotlar 
o‘rtasidagi pul harakati tasvirlanadi (1 – chizma). Bunda pul aylanishining asosiy
ikki omili: bir tomondan – tovar va resurslar harakati bilan; - ikkinchi tomondan – 
pul harakati ko‘rsatilgan. Bunda davlat tashkilotlari, moliyaviy bozor, pul
bozorlari, eksport va import va boshqa iqtisodiy munosabatlar aks etmagan. Aholi 
va korxonalar hech kanday vositalarsiz, to‘g‘ridan – to‘g‘ri iqtisodiy munosabatda
bo‘ladilar.

1 – chizma 


Iqtisodiy tizimda tovar pul aylanishining 

sodda ko‘rinishi 
Aholi 


tashkilotlari 


Aholi
Tovar va mahsulotlarnu sotib
olish uchun qilinadigan 
harajatlar
Resurslar uchun to`lovlar
Tovarlarning ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan resurslar

Tovarlar va mahsulotlar 

---

Ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan resurslari va tovarlar harakati soat 

millari harakati buyichadir. Bu ko‘rinishda rusurslarning barchasi faqatgina
axolining o‘ziga tegishli deb qaralgan va bu resurslar korxonalarning tovar va 
boshqa mahsulotlariga ayirbosh qilinadi. Bu jarayonning amalga oshishida pul kabi
vositachi ishtirok qilmaydi. Ayirboshlash jarayoni pulsiz muvozanat tariqasida 
namoyon buladi. Ayirboshlashning oddiy shakli, mazmun jihatidan sodda bo‘lsa –
da, amalga oshirish jarayonida ma’lum qiyinchiliklar mavjud. 
Shuning uchun tomonlar o‘rtisidagi oldi – sotdi jarayonini tezroq va 
samaraliroq amalga oshiruvchi vositachi zarur. Bu jarayonning kechishi, ishlab
chiqarish uchun zarur bo‘lgan moddiy va mehnat resurslari shu resurslar uchun 
to‘lovlar – ish haqi, renta to‘lovlari, foiz daromadlari bilan bog‘langan holda tovar
va pul massasini tenglashtiruvchi mustaqil aylanishni yuzaga keltiradi. 
Tovar bozori va resurslar bozorining yuzaga kelishi, mahsulot va milliy