Fяxrяddиn mustafayev

oduncaq məhsulu verən evkalipt ağacı növünün, yüksək məhsuldar qaramal, camış, 
qoyun,  keçi,  donuz,  quş,  arı  cinslərinin  yaradılması  genetika  mühəndisləiyinin 
mütərəqqi  nailiyyəti  hesab  olunur.  Genetika  mühəndisliyinin  biotexnoloji 
proseslərdə  geniş  istifadə  edilməsi  nəticəsində  ərzaq  və  yeyinti  məhsulları 
sənayesinin  inkişafına  çox  mühüm  zəmin  yaradılmışdır.  Yüksək  texnologiyalar 
tətbiq olunmaqla Escherichia coli bakteriyasının 1– treonin amin turşusu və vitamin 
B
2
–  riboflavin  sintez  edən  sənaye  ştammları, o  cümlədən  lizin,  somatotropin  (boy 
hormonu), sellülazalitik və s. bakteriya  növləri alınmışdır. Hazırda artıq çörək emalı 
üçün yeni mayalar,  yeyinti sənayesində işlədilən müxtəlif zülallar (yumurta zülalı-
ovalbumin,  əzələ  zülalı–  miozin  və  s.),  həmçinin  biotexnoloji  üsulla  heyvan  və 
quşların infeksion xəstəliklərinin spesifik prfilaktikası üçün yeni, müasir standartlara 
uğyun, yüksək immunegenliyə malik, orqanizm üçün tamamilə təhlükəsiz vaksin və 
immun  serumlar  sintez  olunur.  Genetikanın  üsullarından  baytarlıq  təbabəti  və 
heyvandarlıq təcrübəsində aşağıdakı məqsədlər üçün daha çox istifadə edilir: 
 – xəstəliklərə davamlı və yüksək rezistentliyə malik olan heyvan, quş və arı 
cinslərinin və xətlərinin yetişdirilməsində;  
– Heyvan, quş və arıların mənşəyinin təyin olunmasında; 
– Dölün keyfiyyətinə görə törədicilərin qiymətləndirilməsində; 
– Törədicilərin sitogenetik attestasiyası zamanı; 
– Vəhşi xəzdərili heyvanların genetik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində. 
Müasir  baytarlıq  təbabəti  genetikası  və  biotexnologiyaelmi  aşağıdakı  əsas 
problemlərin öyrənilməsi ilə məşğuldur: 

---

 
93 
– Kifayət qədər insulin, interferon, antibiotiklər, viatminlər, əvəz olunmayan 
amin  turşuları,  yem  və  qida  zülalları,  əlavələri,  bitkilərin  mühafizəsi  üçün 
preparatlar və s istehsalı; 
– Ontogenezdə genlərin tənzimlənməsi, informasiyası və idarə edilməsi; 
– Genlərə təsir etməklə onun idarə olunmasını və tənzimlənməsini nəzarətə almaqla 
heyvanların,  quşların  və  balıqların  məhsuldarlığının  və  xəstəliklərə  davamlılığının 
artırılması, arzuolunmayan (anomal) əlamətlərin qarşısının alınması; 
– Mutasiya prosesinin idarə edilməsi texnologiyasının işlənib hazırlanması 
yolu  ilə  mütərəqqi,  əlverişli,  səmərəli  irsi  dəyişkənliyə  nail  olmaqla  yeni 
mikroorqanizm  ştammlarının,  bitki  növlərinin,  heyvan,  quş  və  arı  cinslərinin   
yaradılması və onların xəstəliklərinin qarşısının alınması; 
–  Heyvanlarda  cinsiyyətin  tənzim  olunması  (bu  proses  hələlik  ipək  qur-
dunun cinsiyyətinin tənzimlənməsi üçün mümkün olmuşdur); 
– Heyvanlarda genlərin surətinin alınması üçün somatik hüceyrələrdən alı-
nan    xüsusi  genetik  materialın  yumurta  hüceyrəsinə  köçürülməsi  (bu  mani-
pulyasiya hələlik amfibiya, balıq və siçanlarda uğurlu nəticələr verib); 
–  Genetik  surətin  alınması  yolu  ilə  yüksək  məhsuldar-elit  və  xəstəliklərə 
davamlı heyvan, quş və arı cinslərinin yetişdirilməsi; 
–    Radiasiyanın, kimyəvi mutagenezin və ekoloji fəsadların mutagen təsirindən 
insan və heyvanların irsiyyətinin mühafizəsi problemleminin həll olunması; 
– Heyvanların və quşların irsi xəstəlikləri ilə kompleks mübarizə üsullarının 
öyrənilməsi və rasional mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması. 
Son  illər
 
nəzəri  və  eksperimental  tədqiqatların  təhlili  sübut  edir  ki,  canlı 
aləm  Günəş  sisteminin  inkişafının  başlanğıc  mərhələsində  qeyri-üzvi  birləş-
mələrlə  üzvi  birləşmələrin  sintezindən  yaranmış  və  kimyəvi  evolyusiya