Fяxrяddиn mustafayev

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
101 
 
 
 
Sxem 2. Margelis və Şvarsa görə canlı orqanizmlərin təsnifatı (1982) 
 
Hüceyrənin  struktur  elementləri  (komponentləri)  çox  kiçik  olduğuna  görə 
onların  morfoloji  xüsusiyyətləri  öyrənilərkən  müxtəlif  ölçü  vahidlərindən 
istifadə  olunur  (cədvəl  1).  Hüceyrə  canlı  bioloji  vahid  kimi  müxtəlif  kimyəvi 
birləşmələr və elementlərdən təşkil olunur (cədvəl 2, 3). 

---

 
102 
Cədvəl 1.  
Hüceyrə komponentlərinin ölçü vahidləri 
 
Ölçü vahidi 
Hərfi mənası 
Metr hissələri 
Millimetr 
Mikrometr 
 
 
Nanometr 
 
Mikron 
 
 
 
 
 
Anqstrem  
Mm 
Mkm, həmçinin μm 
kimi də işarə olunur 
 
nm 
 
mk 
 
 
 
 
 
A
0 
Mində 
bir, 
10
-3
 
m,                  
yaxud milyonda bir, 10
-6
 m             
 
 
 
millimetrin  mində biri                                                                            
 
                
Miliyardda 
bir, 
10
-9 
m           
yaxud mikrometrin mində biri
 
 
 
1 mk=0,001 mm                    
1 A
0
=0,0001 mk və yaxud     
 0,0000001 mm 
1 nm=1000 mk 
1000 mk=10000000 A
0 
 
Cədvəl 2. 
 
Hüceyrədə kimyəvi birləĢmələrin miqdarı (Z.F.Qarayev və b. 2002) 
 
 
 
BirləĢmələr, %-lə 
 
Qeyri-üzvi 
Uzvi 
Su 
70-80 
Zülallar 
10-20 
 
 
 
 
Karbohidratlar 
0,2-2,0 
 
 
Yağlar 
1,0-5,0 
Qeyri-üzvi 
maddələr 
1,0-1,5 
Nuklein turşuları 
1,0-2,0 
 
 
 
 
ATF və digər kiçik 
molekullu maddələr 
0,1-0,5 
 
 
 
 

---

 
103 
Cədvəl 3. 
 
Hüceyrədə kimyəvi elementlərin miqdarı (Z.F.Qarayev və b. 2002) 
 
 
Elementlər 
Miqdarı,%-lə 
Elementlər 
Miqdarı,%-lə 
Oksigen 
65-75 
Kalsium 
0,04-2,00 
Karbon 
15-18 
Maqnezium 
0,02-0,03 
Hidrogen 
8-10 
Natrium 
0,02-0,03 
Azot 
1,5-3,00 
Dəmir 
0,01-0,015 
Fosfor 
0,2-1,00 
Sink 
0,0003 
Kalium 
0,15-0,4 
Mis 
0,0002 
Kükürd 
0,15-0,2 
Yod 
0,0001 
Xlor 
0,05-0,1 
Flüor 
0,0001 
 
2.2. Heyvan hüceyrəsinin quruluĢu və fknksiyaları 
 
Molekulyar  səviyyədə  aparılan  mikroskopik  müayinələrə  əsasən  ayrı-ayrı 
fərdlərin  həyat  fəaliyyətində  aparıcı  rol  oynayan  hüceyrələr  müəyyən 
komponentlərdən, xüsusilə orqanoidlərdən (ribosomlar, mitoxondrilər, lizosomlar, 
Holci  kompleksi,  endoplazmatik  -  tor-şəbəkə,  hüceyrə  mərkəzi-sentrosom), 
sitoplazma, nüvə və hüceyrə membranından ibarətdir (Ģəkil 1). Bu komponentlərin 
hamısı  hüceyrə  qişası,  təbəqəsi  –  membranı  (bioloji  qat)  ilə  əhatə  olunmaqla 
hüceyrənin  tamlığı,  ətraf  mühitlə,  eləcə  də  digər  hüceyrələrlə  qarşılıqlı  əlaqəsi 
təmin olunur. 
Hüceyrə membranı (sitoplazmatik membran)-onun bütün komponentlərini 
xaricdən  əhatə  edən,  formasının  sabit  saxlanmasına  zəmin  yaradan, 
zədələnməsinin  qarşısını  alan  xüsusi  qişa  olub  3  nazik  təbəqədən  (iki  zülal  və 
onların arasında yerləşən bir lipid qatından) ibarətdir. Membranın malik olduğu 
külli  miqdarda  fermentlər  müxtəlif  maddələrin  hüceyrəyə  mübadilə  olunmasını 
təmin  etməklə  çox  mühüm  funksiyanı  yerinə  yetirir.  Sitoplazmatik  membran 
yüksək seçicilik və keçiricilik xassəsinə malik olmaqla hər maddənin hüceyrəyə 
və  əksinə,  ondan  mühitə  keçməsinin  qarşısını  alır,  beləliklə  də  onun  normal 
funksiyasını təmin edir. 
Sitoplazma  –  hüceyrədaxili  maye  olmaqla,  onun  əsas  kütləsini  təşkil  edir, 
zülalların  biosintezini  və  hüceyrələrin  həyat  fəaliyyətinin  bütün  proseslərini 
yerinə  yetirir.  Onun  tərkibinin  85%-ni  su,  10%-ni  zülallar,  5%-ni  isə  başqa 
maddələr  təşkil  edir.  Heyvan  hüceyrələrinin  sitoplazması  kolloid  maddə  olub, 
qatılığına  görə  bir-birindən  fərqlənən  iki  təbəqədən-duru  endoplazma  və  qatı 
ektoplazmadan  ibarətdir.  Bütün  orqanoidlər  (piqmentlər,  qlikogen,  zülal 
kristalları,  hüceyrə  törəmələri,  yağ  damlaları)  də  sitoplazmada  yerləşir  və 
metabolizm prosesləri də burada icra olunur. 

---

 
104