Fяxrяddиn mustafayev

 
Şəkil 1.  Heyvani  mənşəli  hüceyrənin 
ultramikroskopik  quruluş  sxemi:  I-sitozol;  2-
plazmatik  membran;  3-mitoxondri;  4-sentriol;  5-
endositoz qovuqcuq; 6-lizosom; 7-pereksisoma; 8-
nüvə;  9-ribosom;  10-Holci  kompleksi;  11-
mikrofilament;  12-mikroborucuq;  13-eksositioz 
qovuqcuq; 14-dənəvər endoplazmatik şəbəkə; 15-
hamar  endoplazmatik  şəbəkə  (C.Nəcəfov  və  b., 
2010) 
 
 
 
 
 
 
 
Ribosomlar – sitoplazmada səpələnmiş formada  yerləşən iki qeyri-bərabər, 
bəzən  isə  dəstə  halında  poliribosom  olan  kiçik  hissəciklərdən  ibarət  olub 
hüceyrədə  zülalların  biosintez  prosesində  çox  mühüm  rol  oynayır  və  zülal 
«fabriki» adlanır. Ribosomların ümumi ölçüləri 150-350 A
0
 (anqstrem) olmaqla 
əsas funksiyası nüvənin nəzarəti altında zülal sintez etməkdən ibarətdir. Onların 
tərkibində  hüceyrənin  80-90%  rRNT-si  (ribosomal)  və  zülal  olur.  Zülal  sintezi 
zamanı  mRNT  (məlumat)  ilə  birləşmiş  bir  neçə  ribosomdan  təşkil  olunan 
polisom yaranır (Ģəkil 2). 
 
 
 

---

 
105 
Şəkil  2.  Ribosomlar:  1-sitosel;  2-endoplazmatik  şəbəkə;  3-sərbəst  ribosom;  4-
endoplazmatik  şəbəkə  üzərində  olan  ribosom;  5-ribosomun  böyük  subvahidi;  6-riboso-
mun kiçik subvahidi (C.Nəcəfov və b., 2010).  
Mitoxondrilər 
–  hüceyrələrdə  energetik  prosesləri  tənzimləyən 
adenozintrifosfat  turşusunun  (ATF)  sintezini  yerinə  yetirməklə  müxtəlif  forma 
(sap  şəkilli,  girdə,  uzunsov)  və  ölçüdə  (0,5-5  mkm)  olur  və  hüceyrənin  enerji 
mənbəyi-«stansiyası»  adlanır.  Onların  üzəri  ikiqat  membran  (xarici  hamar  və 
daxili  daraqşəkilli  qat-krist)  ilə  örtülü  olmaqla  onların  arasında  xüsusi  maye-
matriks toplanır.  Matriksdə  olan çoxlu  sayda  fermentlərin  təsirindən  hüceyrədə 
metobolizm  prosesi  zamanı  yaranan  enerji  bioloji  enerjiyə  çevrilir  və 
adenozintrifosfat  (ATF)  sintez  olunur.  ATF  tərkibindəki  fosfat  turşusu 
molekulunu  itirərək  adenozindifosfata  (ADF)  və  adenozinmonofosfata  (AMF) 
çevrilir  və  hüceyrənin  bütün  energetik  funksiyaları  təmin  edilir.  Mitoxondrilər 
yağ  turşuları,  fosfolipidlər  və  zülalların  (az  miqdarda)  sintezində  də  iştirak 
etməklə, onların tərkibində 25-30% lipid, 65-70% zülal və cüzi formada DNT və 
RNT olur. 
Holçi kompleksi müxtəlif (çən, qabarcıq, vakuol) formalı orqanoid olmaqla, 
əsas  funksiyası  metabolizm  prosesinin  aralıq  məhsullarını  və  ətraf  mühitdən 
daxil olan kimyəvi  maddələri hüceyrələrdən təcrid və xaric etməkdən ibarətdir. 
Bu  kompleks  nüvənin  yanında  yerləşərək  hüceyrə  mərkəzini  əhatə  etməklə  ilk 
dəfə  olaraq  Nobel  Mükafatı  Laureatı  Kamillo  K.Holçi  (1898)  tərəfindən 
neyronlarda  müşahidə  edilməklə,  eritrositlər  və  yetişmiş  spermatozoidlərdən 
başqa  bütün  hüceyrələrdə  mövcuddur,  hüceyrənin  sekretor  və  ifrazat 
funksiyasını icra edir. 
Lizosomlar  –  kiçik  (0,4-08  mkm)  ölçüyə  malik  olan  və  hidrolitik 
fermentlərlə  dolu  kisəciklərdən  ibarətdir.  Onların  əsas  funksiyası  hüceyrələrin 
həzm  fəaliyyətini  təmin  etməkdir.  Onlar  heyvan  və  göbələklərin  hüceyrələrinin 
orqanoidi olmaqla Holçi kompleksində əmələ gəlir. Bitki hüceyrəsində mövcud 
deyil,  bir  qat  membrandan  ibarətdir,  tərkibindəki  fermentlər  hüceyrəyə  daxil 
olan  markomolekulyar  birləşmələri  hidrolizə  uğradır.  Lizosomlar  müdafiə 
funksiyasına  malik  olmaqla  hüceyrəyə  daxil  olan  DNT  genomalı  virusları  öz 
fermentləri ilə neytrallaşdıraraq onları parçalayır.