Berdaq atindag’i Qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti “Biologiya” fakulteti “Uliwma biologiya ha’m fiziologiya” kafedrasi “Biotexnologiya” pa’ninen slayd jumisi. Tema: Biogaz aliw texnologiyasi Topar: 4 a biologiya Tayarladi: Odekeev

Berdaq atindag’i Qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti “Biologiya” fakulteti “Uliwma biologiya ha’m fiziologiya” kafedrasi “Biotexnologiya” pa’ninen slayd jumisi. Tema: Biogaz aliw texnologiyasi Topar: 4 A Biologiya Tayarladi: Turganbaeva.G Qabul qildi: Jiyenbaeva.M No’kis 2021 jil

Kirisiw

• Ekologiyaliq mashqalalardin’ keskinlesiwi, qayta tiklenbeytugin energiya zapasinin’ kemeyip bariwi, olardin’ bahasinin’ ko’teriliwi, organik shigindilardi qayta islew, olardi issiliq ha’m basqa tu’rdegi energiyaga aylandiriw mashqalasini tezirek sheshiwdi biotexnologiyanin’ en’ a’hmiyetli ma’seleleri qatarina ko’terip qoydi. Belgili, haywanlar o’simlikler tiykarinda jaratilgan aziqliq energiyasini qiyin sin’iredi ha’m olardin’ yariminan ko’biregi organizmge sorilmastan daris sipatinda shigip ketedi. En’ birinshi haywanlardan shiqqan bul shigindidan organik mineral sipatinda paydalaniladi. Sonday – aq usi shigindilardan energiya deregi sipatinda paydalansa boladi.

ABEU – 60 – biogaz aparatinin’ texnik xarakteristikasi

• Ko’lemi: 60 m3 qayta islenetugin shigindi, mugdari: 6t/kun, shigindi igalligi: 90-93 %, ga’z shigimi: 120 m3/kun, issiliq almasiw qabilyeti; 22 000 – 24 000 kDj/m3, towar formasindagi biogaz shigiwi: 70-80 %, towar formasindagi biogaz ko’lemi: 84 – 96 m3/kun, payda etetugin elektroenergiya mugdari: 160 – 180 kVt saat/kun, payda etetugin issiliq energiyasi mugdari: 480 – 540 kVt saat/kun, organikaliq tog’in shigiwi: 6t/kun.

Uqsas aparatlar xarakteristikasi

• Biogaz islep shigariw tiykargi bolip, ashiytugin reaktor esaplanadi ha’m olardin’ tu’rlerine qarap, ha’r qiyli quramga ha’m tu’rge iye bolg’an daris anaerob sharayatta ashitiladi.
• Birinshi awlad dasturiy metantenklerdi ha’r qiyli konstruksiyaga iye ha’m texnologik sheshimge iye bolganlari bar.
• Bul metantenkler geyde eki yamasa ondan ko’birek seksiyaga bo’lingen boladi. Bul seksiyalarda anaerob ashiwdi basqishlarini qisman ajiratip turiw a’melge asiriladi. Metantenklerdin’ konstruksiyasi ha’r qiyli bolip, bir – birinen tiykarinan gidrawlik rejim (dawirlik yamasa agip tolatugin) yamasa juklew usillari (turaqli yamasa dawirlik) menen pariq qiladi.

Tiykargi aparat islew prinsipi

• Bul texnologiyaliq process to’mendegishe alip bariladi. Haywanlar saqlanatugin malxanalardan, daris toplanatugin idisqa jiberiledi, keyin nasos ja’rdeminde oni metantenk (daristin’ anaerob ashiwi ushin arnawli qurilma) ga jiberiledi. Ashiw processinde payda bolg’an biogaz, ga’zgolder ge kelip tu’sedi ha’m onnan keyin tutiniwshiga tarqatiladi. Suyiq daristi isitiw ushin ha’m issiliqti birdey uslap turiw ushin metanotenk ishinde issiliq almastirip turiwshi qabirgalar orgatilgan, olar arqali qazanxanadan kelgen issi suw aylanadi. Ashiw bolg’an daris, daris saqlanatugin shuqirliqqa tu’siriledi.

O’nim xarakteristikasi

• Metanli ashiw – ha’r qiyli mikroblar toplaniwi (assosiaciyasini) tasiri na’tiyjesidir. Bul processte organik material (lignin’ bundan basqa) shuqur o’zgeriske ushiraydi ha’m aqibette metan, karbonat angidridti ha’m basqa mikrob o’nimleri payda boladi. Sharayatqa qarap (termofil, mezofil, psixrofil) – bul ju’da uzaq dawam etetugin processtir. Bunda tiri bolmagan organik substansiyalar (o’simlik ha’m haywan biomassalari) apiwayi komponentlerge tarqaladilar.

Metanogenez din’ birinshi basqishinda, kletkadan sirttagi gidrolitik fermentlerdin’ tasiri esabinan, ashiwshi massanin’ derliq barligi (lignin’den basqa) qisman tarqaladi. Metanli ashiwdin’ bul basqishinda onsheli ko’p bolmagan mugdarda kislorod qatnasiwina ha’m ruxsat etiledi.

• Metanogenez din’ birinshi basqishinda, kletkadan sirttagi gidrolitik fermentlerdin’ tasiri esabinan, ashiwshi massanin’ derliq barligi (lignin’den basqa) qisman tarqaladi. Metanli ashiwdin’ bul basqishinda onsheli ko’p bolmagan mugdarda kislorod qatnasiwina ha’m ruxsat etiledi.

Tiykargi aparat esabi

• 1. 10 000 t – daris – biogaz.
• 2. Jilliq jumis kuni – 180 kun.
• 3. t/k.
• 4. 55 t/k o’nim ushin qansha qaramal kerek 1100 x 50 = 55 t/k.
• “Milk agro” OOO de 1100 den 1500 qaramal bar. Olardin’ ortasha jasi 3 jas.
• Demek, karxananin’ kunlik shigatugin o’nimi 1200 x 50 kg = 60 t/k 60 t – 85 % demek 7 t/k.
• Demek, bizge 92 % ke jetkeriw ushin 7 t/suw kerek boladi. Demek ku’ndelik 60 t sonda 5 % joytiwdin’ esabi.
• 60 000 + 7 000 = 67 000.
• 67 tonna
• Reaktor 0,65 %
• 67 x 0.65 % = 44
• 67 + 44 = 111 t
• Demek reaktorda 1 kunde 111 m3 o’nim islep shigilsa onnan 10-18 kunde biogaz payda bolsa, oni kunde jan’a o’nim menen almastirilip turiladi 10 %.
• 67 – 100 %
• X = t – 10 %
• Demek kunine 7 t suyiq daris shigadi.

Issiliq esabi

• ICH = F (t) aniqlaw ushin biogaz aparatini issiliq balansini esaplaw sxemasi jaratilgan, ogan tiykarinan biogaz qurilmasinin’ o’z talaplari ushin za’rur bolg’an energiya qori to’mendegishe aniqlaniwi mu’mkin:
• I – daristi temperaturasini ashiw tempereturasina shekem ko’teriw ushin za’rur bolg’an energiya qori,
• IN – barliq issiliq ha’m energiya qorlarini qollaw ushin bir sutkada sarplanatugin energiya.

Texnik qawipsizliq

• Fizik qa’siyetleri ha’m tabiyatinda ushirawi. Metan alkanlarinin’ a’piwayi wakili bolip, ren’siz, iyissiz, hawadan jen’il, suwda eriytugin ga’z zat. Metan tabiyiy gazdin’ 90 – 98 % tin quraydi. Tas komirdi qurgaq aydaw ha’mde neftti qayta islewden alinatugin ga’zler, joldas ga’zler quraminda ushiraydi. Metan ko’binshe batpaq yamasa ruda ga’zi depte ataladi. Batpaq sharayatinda o’simlikler hawasiz shirigende paydalaniladi.