Ularni jinslashtirish kafolati sifatida maydonga chiqayotganini yaqqol ko’rib turamiz.
O’zbekistonda fuqarolar o’zini o’zi boshqaruvini amalga oshirishda mahalla o’rnak bo’ladi. Jamiyat taraqqiyotini yuksaltirish uchun yagona maqsad bilan yashab faoliyat ko’rsatish makoniga aylanga. U o’zbek xalqining turmish tarzi ruxiyati ijtimoiy hayotining o’ziga xos hususiyatlarini aks ettiruvchi milliy an’analarini urf odatlarini axloqiy-ma’naviy qadriyatlarini avloddan-avlodga yetkazuvchi muqaddas maskan bolib ketgan.
Maxalla insonlarni millati yoshi jinsi dini irqi tili etiqodi ijtimoy kelib chiqishi shahsiy va ijtimoiy mavqeyidan qatiy nazar ularni ezgulik yo’lida jipislashtiruvchi va birlashtiruvchi katta va muqaddas oila hisoblanadi. Mahalla sharqona an’analar uruf-odatlar va marosimlarini jamoatda amalga oshirib avloddan-avlodga yetkazib kelmoqda.
2015- yilning 1- yanvar holatiga ko’ra respublika hududida 9787 ta fuqarolar yig’ini faoliyat ko’rsatmoqda jumladan 189 shahar fuqarolar yig’ini 1295 ta qishloq 157 ta ovul va 8146 ta mahalla fuqarolar yig’inlaridir.
O’rta hisobda har bir fuqarolar yig’ini 3000 ga yaqin kishini qamrab oladi. Bugungi kunda fuqarolar yig’ini raisi lavozimida 1255 nafar ayol faoliyat yurutib umumiy raislar soninig 12.8 % taskil etadi. Aksariyat fuqarolar yig’ini raislari ( 54.6% ) ni oliy malumotga ega bolib hududlar miqiyosida eng yuqori ko’rsatkich Qashqadaryo viloyatda – 72.3 % Qoraqalpog’iston Respublikasida 77.1% , Toshkent shahrida 77 % tashkil qiladi .
Fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlarining musraqilligi ularning mahalliy hokimyat organlari bilan munosabatida aks etadi. O’zbekiston Respublikasining “Fuqorolarning o’zini o’zi boshqarish o’rganlari to’g’risida” gi Qonuning 2133 moddasiga muofiq fuqoralarni o’zini o’zi boshqarishi fuqarolarning mahalliy ahamiyatga molik masalarini o’z manfatlaridan rivojlanishining tarixiy xususiyatlaridan biri.
2013 - yilning oktyabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari xodimlarining malakasini oshirish bo’yicha o’quv kursini tashkil etish to’g’risida” gi qarori amaliy choralardan biri boldi. Ushbu qarorga muvofiq har bir hududda tashkil qilingan fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlari hodimlarining malakasini oshirish bo’yicha o’quv kurslari o’zini o’zi boshqarish rivojlantirish bu borada mavjud muommolarni hal etishga katta ko’mak bo’ldi. 2014 yil mobaynida ushbu o’quv kurslarida jami o’zini o’zi boshqarsh organlari hodimlarinig 35% ni tashkil etuvchi 13 ming 983 nafar hodimlar
Malaka oshirib o’quv kurslarining sertifaqatlari qo’lga kiritildi. O’zbekistonda ham demokratik davlatlar kabi fuqarolar yig’inlarining ijtimoy siyosiy funksiyalari etiborga olinib ularning davlat va mahalliy boshqaruvudagi ishtiroki bu borada mahalliy hokimyat organlarining vazifalari aloxida etirof etildi. Masalan “Mahalliy davlat hokimyati to’g’risida “ gi qonunning 1- moddasida xalq deputatlar Kengashi va hokim O’zbekiston Respublikasi davlat hokimyati va boshqaruv organlari bilan fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
va shaharni boshqarishga jalb etishga taminlash belgilangan.
“Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish to’g’risida “ gi qonunning 11- moddasida esa yilning har choragida Qoraqalpog’iston Respublikasiga viloyatlar Toshkent shahar tumanlar va shaharlar ijro etuvchi hokimyat orginlar rahbarlarining fuqarolar yig’inlari
Faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar yuzasidan hisobotlarni eshitishi mustahkamlangan.
Bu boroda tuman ( shahar ) hokimlari tamonidan 2013- yilning 1- choragida fuqarolar yig’iniga 4757 marotaba , 2- choragida 6459 marotaba , 3- choragida 5407 marotaba hisobotlar tagdim etilgani qayd etish lozim.
3. Mustaqillikka erishilishi bilan O’zbekistonda mahalla inistitutiga mustahkam huquqiy poydevor yaratishning faol jarayono boshlandi. 1- huquqiy hujjat O’zbekiston Respublikasi Konustitutsiyasi bo’ldi, uning 105- moddasida quyidagich belgilab
qo’yilgan:”Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda fuqarolarning yig’inlari o’zini o’zi boshqarish organlari bo’lib ular 2 yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarni saylaydi”. Konstitutsiyaning ushbu qoidasi mahallaning huquqiy asoslarini yanada rivojlantirishuchun dasturulamal bo’lib xizmat qildi. 1993-yil 2-sentyabr kuni “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’g’risida” gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonun ilk marta qonunchilik darajasida mahalla faoliyatini tartibga soldi, ya’ni uning huquqiy maqomini belgiladi.
