Bilimlendiriw ministrligi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
102 7-TEMA. VARIACIYA KÓRSETKISHLERI 7.1. Variaciya túsinigi hám onıń statistikadaǵı áhimiyeti Joqarıda aytıp ótkenimizdey ortasha muǵdarlar abstrakt muǵdarlar bolıp, olar úyrenilip atırǵan toplamǵa tek ǵana ulıwmalastırılǵan halda baha beredi. Ortasha muǵdar onıń birlikleriniń, dúzilisin, bir-birinen parqın kórsetpeydi, kerisinshe bul jaǵday ortashalarda jabılıp ketedi. Toplam birlikleriniń ortasha átirapında ayrım topar yaki kishi toparlarǵa bóliniwin, olar ortashadan qansha ózgeriste ekenligi, ol ózgeristiń qansha úlken yamasa kishiligin kórsetip bere almaydı. Ortashanıń real mániske iye bolıwı tikkeley bólek muǵdarlar ortasındaǵı ózgeriske baylanıslı. Eger bólek muǵdarlar ortasındaǵı ózgeris qansha kishi bolsa, olar tiykarında esaplanǵan ortasha muǵdar sonsha real boladı hám kerisinshe olar ortasındaǵı ózgeris qansha úlken bolsa, olar tiykarında esaplanǵan ortasha muǵdar sonsha isenimsizrek, haqıyqattan uzaǵıraq boladı. Mısalı, ortasha muǵdar 𝑥̅ 1 = 30 sanı 1 sanına 59 sanın qosıp, nátiyjeni ekige bólgende shıǵıwı múmkin. Kórinip turıptı, bul ortasha tipik hám real ortasha bola almaydı, sebebi 1 menen 59 ortasındaǵı ózgeris júdá úlken bolıp esaplanadı. Sol ortasha, jáne 𝑥̅ 2 = 30 sanı 29 sanına 31 sanın qosıp, onı ekige bóliw nátiyjesinde de alınıwı múmkin. Álbette, bul ortasha aldınǵı ortashaǵa qaraǵanda haqıyqatqa jaqınıraq, sebebi ol bólek muǵdarǵa jaqın. Birinshi ortasha ( 𝑥̅ 1 ) arqalı biz ortasha muǵdarlar waqıyanıń ishki dúzilisin haqıyqattanda jasırıwına gúwaqı bolamız. Statistikanıń áhmiyetli wazıypalarınan biri tek ǵana ulıwmalastırıwshı kórsetkishlerdi (ortashalardı) esaplaw menen sheklenbesten, al toplam birlikleriniń ortashadan qansha ózgeriste, parqın, shetleniwin de úyreniw bolıp tabıladı. Demek, sociallıq hádiyselerdi analizlewde tek ǵana ulıwmalastırıwshı kórsetkish – ortasha muǵdardı esaplaw menen sheklenbesten, bálki sol ortashadan bólek muǵdarlardıń qanshama ózgeriste ekenligin de analizlep kóriw kerek. Bul wazıypanı statistikada variaciya kórsetkishlerin esaplaw arqalı ámelge asırıladı. 103 Variaciya sózi latınsha «variatio» sózinen kelip shıqqan bolıp, ózgeris, parq, terbenis degen mánislerdi bildiredi. Biraq hár qanday parq variaciya bola bermeydi. Statistikada Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|