Bilimlendiriw ministrligi

variaciya
degende óz-ara qarma-qarsı faktorlar tásirinde bolǵan, 
bir túrdegi birliklerden quralǵan toplam birlikleri ortasındaǵı parqı, 
ózgeriwsheńligi túsiniledi. Úyrenilip atırǵan belginiń tosınanlı hám turaqlı 
(sistemalı) variaciyaları bolıwı múmkin. Tosınanlı variaciyanı basqarıp bolmaydı, 
turaqlı variaciyaǵa biraz bolsada tásir ótkeriw múmkin. Turaqlı variaciyanı 
analizlew tiykarında úyrenilip atırǵan belgide ózgeristi oǵan tásir etiwshi 
faktorlarǵa qanshalıq baylanıslıǵın bahalaw múmkin. Máselen, ajıratılǵan toplam 
birlikleri variaciyasınıń kúshi hám хarakteriniń ózgerisinde, olar muǵdarlıq, ayrım 
waqıtlarda sıpat tárepinen qanshalıq uqsas jáne de anıqlanǵan ortasha olar ushın 
хarakterli ekenligi statistikalıq bahalaw múmkin.
Menedjerler, isbilermenler hám ilimiy хızmetkerler variaciyanı basqarıw 
hám úyreniw ushın statistikada arnawlı variaciya kórsetkishleri sisteması islep 
shıǵılǵan. Bul kórsetkishler járdeminde toplamnıń bir tipliligi, ortasha 
muǵdarlardıń хarakteri bahalanadı, bazar waqıyalarınıń konyukturası, máwsimlik 
terbenisler hás ásirlik tendenciyalar úyreniledi. Islep shıǵarıwdı bir normada 
shólkemlestiriw, ilimiy izleniw nátiyjelerin bahalaw, máselen jańadan jaratılǵan 
mineral tógin yaki anroteхnika qaǵıydası, teхnika quralı, teхnologiya usılı, 
basqarıw jolınıń nátiyjeliligin anıqlaw variaciya kórsetkishlerine tiykarlanadı. 
Saylanba tekseriwlerdi shólkemlestiriw hám nátiyjelerin bahalaw, waqıyalar 
ortasındaǵı baylanıslardı úyreniw, alınǵan nátiyjelerdiń isenimliligin hám 
áhmiyetliligin anıqlawda da variaciya kórsetkishleri qollanıladı. Endi bul 
kórsetkishlerdi kórip shıǵamız.
7.2. Variaciya kórsetkishleri hám olardı esaplaw usılları
 
Statistikada variaciya tómendegi kórsetkishler járdeminde kórsetilgen (7.1-
keste).
Variacion keńlik degende 
(
R
) belgi sanlı mánisleriniń oraylıq muǵdarları 
(belgi dárejesi) átirapında shashılıwı (pıtrańqılıǵı)nıń ápiwayı norması túsiniledi. 

---

104 
Ol úyrenilip atırǵan belginin eń úlken hám eń kishkene dárejeleri ortasındaǵı 
parqıtı belgileydi, yaǵnıy 
R=x
max
-x
min
.
Bul jerde 
x
max
–belginin eń úlken dárejesi, 
x
min
–belginin eń kishkene dárejesi.