Bilish jarayonlari patologiyasi

3. Bilish jarayonlarining potologiyasi
Sezgilarning buzilishi analizatorlar perifirik bo`limlarining faoliyati izdan chiqqanida hammadan ko`p ma`lum bo`ladi. Sezgilarning buzilishi juda xilma-xildir bular:
Giperesteziya (o`ta ta`sirchanlik), gipesteziya (kam ta`sirchanlik), anesteziya (sezuvchanlikning yo`qolishi), paresteziya (lovullash, sanchib og`rish, tortishish).
Bunday buzilishlar nerv tolalarining xususan tomir innervasiyasining organik va funksional buzilishlarida ro`y berishi mumkin. Sezgilar orasida eng ko`p azob beradigani og`riqdir. Og`riq shakllanishida qobiq, shuningdek qobiqosti xosilalari ishtirok etadi.
Og`riqning signal ahamiyati-xavf solayotgan kasallikni ogoxlantirishdir.
Ayrim patologik xolatlarda ayniqsa, psixik va asab kasalliklarida idrok qilish akti buzilishi mumkin.
Murakkab bilish jarayonlarining buzilishi agnoziyalar deb ataladi. Kurish, eshitish va taktik agnoziyalar farqlanadi. Ular tomir kasalliklari, travmalar, shish jarayoni va boshqa patologik xolatlarda bosh miya qobig`ining lokal shikastlanishida paydo bo`ladi.
Bosh miya organik shikastlanganda, kam xolllarda esa zaxarlanishlarda va somatik kasalliklarda derealizatsiya tipidagi idrok buzilish ro`y berishi mumkin.
Bu murakkab patologik xolat bo`lib, bunda ongning o`ziga xos buzilishi bilan boruvchi idrok buzilishi kuzatiladi. Turli kasalliklarda xotiraning ayrim jarayonlari; esda saqlash, esga tushirish buzilishi mumkin. Buzilishning eng ko`p uchraydigan turlari gipomneziya, amneziya va paramneziya.
Gipomneziya-xotiraning pasayishi bo`lib, charchash vaqtida og`ir kasallikdan so`ng paydo bo`ladi. Kishi sog`aygach xotira joyiga keladi.
To`liq amneziya (qandaydir vaqt orasida ro`y bergan voqealar esdan chiqib qoladi) Qarilikdagi psixozlarda, miyaning og`ir shikastlanishida, karbon oksidi bilan zaxarlanganda kuzatiladi.
Amneziyalarni-retrograd va anteregrad turlari bor.
Retrograd-kasallik, shikastlanishdan oldin bo`lgan voqealar esdan chiqib ketadi.
Anteregrad amneziya-kasallikdan keyin bo`lgan voqealar esda qolmaydi.
Paramneziya (esga tushurishning buzilishi).
Paramneziyaning konfabulyasiya va soxta reminissensiya turlari farqlanadi.
Konfabulyasiya-xaqiqatda bo`lmagan voqea va faktlar xotirada nomoyon bo`lib, bemorlar atrofidagilarni aldash istagisiz amalga oshiradilar. (alkogolizmli bemorlar, psixozlarga uchraydi).
Soxta reminissensiya (noto`g`ri xotiralar) konfabulyasiyadan
barqarorligi bilan farq qiladi.
Tafakkurning asosiy tasniflari quyidagilar:

1. 
   Sur`at, tezlik
   
2. 
   Izchillik (grammatik va mantiiqiy)
   
3. 
   Sobitqadamlik.
   
4. 
   Samaradorlik.
   

Tafakkurning buzilishi faqat bosh miyaning organik shikastlanishida va psixik bemorlarda emas balki bir qator samatik kasalliklarda ham uchraydi.
Aql buzilishining asosiy formalari oligofreniya (aqlning tug`ma o`smay qolganligi) va demensiya (ortirilgan aqliy zaiflik) dir.
Oligofreniya turli darajada ifodalanadi. U og`irlik darajasi jixatidan debillik, imbesillik, idiotiyaga bo`linadi.
Debillik- oligofreniyaning yengil darajasi. Debillikda maxsus maktabda ta`lim oluvchilarni ayrim qobliyatlari saqlanib qoladi.
Umumlashtirish va abstraksiyalash qobliyati pasaygan bo`ladi.
Debillar tashabbussiz bo`lib jismoniy mexnatga qobil bo`ladi.
Imbesillik-aqli zaiflikning o`rta darajasi. Imbesillning nutqi kambag`al va duduqlanib gapiradi. Amalda ularni o`qitib bo`lmaydi.
Idiotiya- Aqli zaiflikning og`ir darajasidir. Bunda bemorlar psixikasi va nutqi amalda butunlay yo`q bo`ladi.
Demensiya- orttirilgan aqli zaiflik, globar (yalpi, bir-biriga o`tgan) va uchoqli (lakunar) aqli zaiflikka bo`linadi.
Yalpi aqli zaiflikda aqLiy qobiliyat qo`pol ravishda buziladi Xotira keskin buziladi. Globar demensiya bosh miyaning og`ir shikastlanishi, insult, gipertoniya, keksa yoshda avj olishi mumkin.
Lakunar (qisman) aqli zaiflikda aql qisman izdan chiqadi, biroq fikriy jarayonlar sekinlashadi xotira pasayadi. Lakunar zaiflik qarilik oldidan og`ir somatik kasalliklarda uchraydi.