„bilish va tadqiqot yo ‘li“, „nazariya“, „ta’limot“

1. Ta’limiy talab. 2. Tarbiyaviy talab. 3. Didaktik talablar. 4. Psixologik talablar. 5. Gigiyenik talab

Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida qo‘llaniladigan metodlar:

Bayon qilish metodi, Suhbat metodi, mustaqil ish metodi, Analiz-sintez metodi, Induksiya metodi, Deduksiya metodi

Jufti bor jarangli undoshlar: b, i\ g, d, z, j , j , g ‘-

Jufti bor jarangsiz undoshlar: p, f, k, t, s, ch, sh, x.

Jufti yo‘q jarangli undoshlar: I, m, n, r, ng, у

Jufti yo‘q jarangsiz undoshlar: q, h

Boshlang'ich sinflarda morfologiyadan ,,ot", „sifat", „son", „fe’l", „kishilik olmoshi" tushunchalarini; siktaksisdan „gap", „ega", ,,kesim", „ikkinchi darajali bo'lak", „uyushiq bo'lak", „undalma" kabi tushunchalarni; so'z yasalishidan „o'zak", „qo'shimcha", „o'zakdosh so'zlar” kabi tushunchalarni shakllantirish ustida ish olib boriladi.

Tilga oid tushunchalarni shakllantirish jarayoni shartli ravishda 4 bosqichga bo'linadi.

Morfema — so'zning eng kichik, bo'linmaydigan ma’noli qismi.

Morfema ikki turga bo'linadi:

1. O'zak morfema 2. Affiksal morfema

AfTikslar (qo'shimchalar) ikki turga bo'linadi:

1. So'z yasovchi qo'shimchalar 2. Shakl yasovchi qo'shimchalar

So‘z tarkibi 4 bosqichda o'rganiladi.

Boshlang'ich sinf o'quvchilari so'z turkumlari --ot, sifat, son, olmosh,fe’l o'rganiladi.

Boshlang'ich ta’limda son uch yo'nalishda o'rganiladi:

1. Sonlarning talaffuzi va ma’nosi ustida ishlash.
2. Sonning grammatik shakllari ustida ishlash.
3. Sonlarning imlosi ustida ishlash.

Fe’l.
1-sinfda fe ’l ustida ishlash. Fe’l ustida ishlashga tayyorgarlik savodga o'rgatish davrida boshlanadi. Bu davrda o'quvchilaming diqqati fe’ining leksik ma’nosiga qaratiladi; fe’l uchun tipik hisoblangan leksik ma’nosiga qaratiladi.

2—3-sinflarda fe’lni o'rganish. Bu bosqichning asosiy vazifasi „Fe’l — so'z turkumi" degan tushunchani shakllantirish, bo'lishli va bo'lishsiz fe’llarning ma’nosi va shakliga qarab farqlash ko'nikmasini hosil qilish, bo'lishsizlik qo'shimchasi (-ma) ning talaffuzi va imlosini o'rgatish hisoblanadi.

4-sinfda fe’lni o ‘rganish. Bu sinfda fe’lni o'rganishning vazifalari quyidagilar:

1. Fe’ining shaxs-son qo'shimchalari bilan tuslanishi, zamon qo'shimchasi bilan o'zgarishi haqidagi tushunchani berish va dastlabki ko'nikma hosil qilish; fe’ining leksik ma’nolari, bo'lishli va bo'lishsizligi, gapdagi vazifasi haqidagi bilimni chuqurlashtirish.
2. Nutqda fe’ldan ongli foydalanish malakasini rivojlantirish. Shu maqsadda nutqda ma’nodosh va zid ma’noli fe’llardan matn bilan bog'liq holda o'z va ko'chma ma’noda ishlatilgan fe’llar bilan tanishtirib borishga qaratilgan mashqlardan foydalanish.
3. Zamon qo'shimchalarining talaffuzi va yozilishi haqidagi ko'nikmani hosil qilish.
4. Qo'shma fe’llar va ularning doim alohida yozilishi haqidagi tushunchani berish va dastlabki ko'nikmani hosil qilish hisoblanadi.

Boshlang'ich sinfda kishilik olmoshlarining ot bilan almashinib qo'llanishiga alohida to'xtab o'tilmaydi. Chunki men, sen olmoshlari hech qachon ot bilan almashinib qo'llanmaydi: „Men o‘qiyapman, sen o‘qiyapsan“ deyish mumkin, lekin „Salima chiqyapman, Salima o'qiyapsan, qiz tikyapman“ tarzida qo'llanmaydi. Lekin III shaxs kishilik olmoshi ot bilan almashinib qo'llanadi: „Qiz tikyapti — и tikyapti“.

Metodist olima T. G. Ramzayeva boshlang'ich sinflarda gap ustida ishlashni shartli ravishda besh yo'nalishga bo'ladi:

1. Gap haqidagi grammatik tushunchani shakllantirish (til birligi bo'lgan gapning muhim belgilarini o'rgatish).
2. Gap qurilishini o'rgatish (so'z birikmasida so'zlaming bog'lanishi ustida ishlash, gapning grammatik asosini, bosh va ikkinchi darajali bo'laklarning xususiyatlari, yoyiq va yig'iq gapiar ustida ishlash).
3. O'quvchilaming nutqida gapning maqsadga va ohangga ko'ra turlaridan foydalanish ko'nikmasini shakllantirish.
4. Gapda so'zlarni aniq qo'llash ko'nikmasini o'stirish.
5. Yozma nutqda gapni to'g'ri tuzib yozish (uni bosh harf bilan boshlash, tinish belgilarini qo'yish) ko'nikmasini shakllantirish.

1-sinf o'quvchilari savod o'rgatish davridayoq nuqta, so'roq va undov belgilari bilan amaliy tanishtiriladi.

2-sinfda „Gap" bo'limi mavzularini o'rganish jarayonida nuqta, so'roq va undov belgisi haqida nazariy tushunchalar oladilar.

3-sinfda esa tinish belgilari haqidagi nazariy tushunchalar chuqurlashtiriladi. Shu vaqtdan boshlab o'quvchilar gap oxiriga tinish belgilari sintaktik asosda qo'yilishini anglay boshlaydilar.

4-sinfda o'quvchilar „Gapning uyushiq bo'laklari" mavzusi

o'rganilganda sanash ohangi bilan bog'langan bo'laklarda vergulning
vazifasi bilan tanishadilar.

O'quvchilarda ko'chirib yozuv ko'nikmasini shakllantirishga oid asosiy qoidalarga quyidagilar kiradi:

1. Ko'chirib yozishdan oldin ko'chirib yozadiganingni yaxlit o'qib chiq.
2. Har bir gapdagi so'zlarni bo'g'inlarga ajrat va ichda bo'g'inlab aytib, yoz.
3. Ko'chirib yozganingni asliga solishtir va xatolaringni to'g'rila


Diktant eshitib idrok qilingan so'z, gap, matnni yozishdir.

Diktantlar maqsadiga ko'ra ikki xil bo'ladi:

1. Ta'limiy diktantlar — bilim berishga yo'naltirilgan diktantlar.
2. Tekshiruv diktantlari — o'quvchilaming bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilishga qaratilgan diktantlar.

Ta’limiy diktantlar tashkil etish va bajarilish usuliga ko'ra quyidagi turlarga bo'linadi:

1. Ta’kidiy diktant.
2. O'z diktant yoki yoddan yozuv diktanti.
3. Izohli diktant.
4. Saylanma diktant.
5. Erkin diktant.
6. Rasm diktant.
7. Lug'at diktant.
8. Ijodiy diktant.

Tekshiruv diktanti o'quv yili davomida 5—6 marta o'tkaziladi.

Lug'at ustida ishlashda quyidagi metodik usullardan foydalaniladi:

1. So'z m a ’nolarini taqqoslash va ularni sharhlash.
2. So'zlarni kuzatish usuli orqali ularning imlosini, ma’nosini va talaffuzini o'rgatish.
3. So'zlarni belgilariga ko'ra guruhlash usuli.

Nutq — kishi faoliyatining turi, til vositalari (so‘z, so‘z birikmasi,gap) asosida tafakkurni ishga solishdir.

Nutq o'stirishda uch yo'nalish aniq ajratiladi: 1) so'z ustida ishlash;

2) so'z birikmasi va gap ustida ishlash; 3) bog'lanishli nutq ustida ishlash.