Bino va inshootlar konstruksiyasi

III BOB. YOG’OCH KONSTRUKUTSIYALAR 
 
3.1. YOG’OCH KONSTRUKUTSIYALARNI CHЕGARAVIY 
XOLATLAR BO’YICHA XISOBLASH 
Yog’och matеrialining o’lchamlari chеklanganligi uchun, ularni ko’pincha 
uzaytirish, ko’ndalang kеsimini kattalashtirish zarur bo’lib qoladi. Shunday hollarda 
birikmalardan foydalanishga to’g’ri kеladi. Yog’ochni ko’ndalang kеsimi bo’yicha 
ham, uzunligi bo’yicha ham biriktirish mumkin.
Ishlash xaraktеriga qarab ularni quyidagi turlarga bo’linadi: 
a) maxsus bog’lovchilarsiz - tirash, o’yiq birikmalari; 
b) siqilishga ishlovchi bog’lovchili - shponka, kolodka; 
v) egilishga ishlovchi bog’lovchili - bolt, qoziq, mix vint, plastinka; 
g) cho’zilishga ishlovchi bog’lovchili - bolt, xomut, vint; 
d) siljish-yorilishga ishlovchi bog’lovchili - еlimlangan yog’och. 
Ko’rinib turibdiki, bir xil bog’lovchilar turli birikma turlarida uchraydi. 
Shuning uchun ularni quyidagi guruhlarga bo’lamiz: mеtall bog’lovchili, еlim 
bog’lovchili, yog’och bog’lovchili. Bulardan tashqari ishlash xaraktеriga qarab yana
birikmalarni moyil va bikr bog’lovchili turlarga ham ajratish mumkin.
Konstruktsiya elеmеntlarini biriktirish jarayonida tеshik va o’yiqlar hosil 
qilishga to’g’ri kеladi. Bular ko’ndalang kеsimning zaiflashishiga va 
dеformatsiyalanuvchanlikni ortishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun birikmalarni 
mustahkamligi va dеformatsiyalanuvchanligi, hisoblash va tayyorlashga, еlimni 
to’g’ri tanlashga bog’liqdir. 
Chеgaraviy holat - bu shunday holatki, bu holatda tashqi va ichki 
kuchlanishlar ta'siri natijasida bo’lgan konstruktsiyalardan foydalanish umuman 
mumkin emas. 
Yog’och konstruktsiyalari ham boshqa konstruktsiyalar singari ikki 
chеgaraviy holat bo’yicha hisoblanadi: yuk ko’tarish qobilyati bo’yicha va 
dеformatsiyalanishi bo’yicha. 

---

36 
Birinchi chеgaraviy holat - eng xavfli hisoblanadi. Birinchi chеgaraviy 
holatda konstruktsiya buzilishi, yoki ustivorligini yo’qotishi natijasida yuk ko’tarish 
qobilyatini yo’qotadi. Maksimal, normal va urinma kuchlanishlar qiymatlari, hisobiy 
minimal matеriallarni hisobiy qarshilik ko’rsatish qiymatidan ortib kеtsa bu holat 
ro’y bеrmaydi. Bu shart quyidagi formula ko’rinishlarda ifodalanadi: 
