Membranani 3 xil ti’dagi li’idlar tashkil etadi: fosfoli’idlar, xolesterin va glikoli’idlar. Asosiy ti’dagi li’idlar fosfoli’idlar bo’lib hisoblanib, ular fosfatidilxolin (letsitin), fosfatidiletanolamin, fosfatidilserin, fosfatidilinozit va sfingomielinni saqlaydi.
Hayvon hujayraichi membranalarida xolesterin uchraydi ( mitoxondriyaning ichki membranasidan tashqari). Glikoli’idlar ko’’gina membrana tarkibini (mas-n, ‘lazmatik membrananing tashqi qavatini) tashkil etadi. Glikoli’idlarning tarkibini uglevodli funktsional guruhlar tashkil etadi, yahni ular suv fazasiga yo’nalgan bo’ladilar.
Membrana li’idlari amfifil molekulalarini (ko’k rangda)qutbli gidrofil boshcha va (sariq rangda) esa qutbsiz li’ofil dum qismini tarzidaifodalaydilar. Suvli muhitda ular gidrofob tahsirlashishlar va vandervaalg’s kuchlari orqali agregatlashadi.
Suvli fazada qo’shqavatli li’id fosfoli’idlar va sfingomielinli amfifilg’ molekulalarni hosil qiladilar. Amfifil mlekulalar deb atalishiga sabab, ular ikki qismdan, yahni suvda tekislanishiga qarab, suvda eruvchanligi yuqori bo’lgan qutbli “boshcha” va suvda tekislanishi ‘astroq bo’lgan “dum” “gidrofob” qismdan iborat.
Fosfoli’id molekulasining kimyoviy strukturasi Fosfoli’idlar boshqa li’idlar singari, fosfatidiletanolamin, 3 atomli s’irt glitsirin ikkita yog’li kislotadan tashkil to’gan. 3atomli s’irt –glitsirin ikki yog’ kislatasi va fosfor kislotasini murakkab efir bog’i orqali bog’laydi. Glitsirin- fosfoli’idlar molekulasida asosiy bog’lovchi zveno bo’lib hisoblanadi. Qoraytirilgan qismi-glitsirindir.
16-slayd
Fosfatilxolin molekulasining strukturasi S-sariq, azot-ko’k, qizil-kislorod, yashil-fosfor.
Membrana oqsillari ‘roteinlar membrana orqali turli yo’llar bilan bog’lanishadi:
* Integral membrana oqsillari- transmembrana s’irallashgan (domen) qismlaridan tashkil to’gan, yahni ular li’id qo’shqatlamini bir necha marta kesib o’tadi. Bunday oqsillar li’idlar qurshovi bilan mustahkam bog’langan bo’ladi.
