Biokimyo pmd
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
30-rasm.
Oqsil sintezi elongatsiya bosqichi 103 Oqsil molekulasining yoki uning subbirligining yetilish jarayonida oqsilning birlamchi strukturasida o‘zgarishlar sodir bo‘lishi mumkin. Bunda polipeptid zanjiri parchalanishi va qisqarishi mumkin. Ba’zi polipeptid zanjirlarning translyatsiyadan so‘ng bo‘ladigan o‘zgarishi qator aminokislota qoldiqlarining fosforlanish va atsetillanishidan iboratdir. Ba’zi fermentlar, xususan hujayra yuzasida joylashganlar, polisaxaridlar bilan membranada joylashganlari lipidlar bilan birikishi mumkin. 31-rasm. Translokatsiya bosqichi 104 Translyatsiyadan so‘ng polipeptidlarning parchalanishi u yoki bu holatda ko‘pgina oqsillarga xosdir. Oqsilning translyatsiyadan so‘ng o‘zgarishi har xil translyatsiya mahsulotlarining parchalanishidan iborat. Bu jarayonlar juda keng tarqalgan. Misol uchun, oshqozon-ichak kanalida fermentlarning aktivlanishi oqsilning parchalanish natijasidir. Ma’lumki, 2 polipeptid zanjirdan iborat insulin bir polipeptid zanjirdan iborat proinsulinning parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi. Ba’zi translyatsiya mahsulotlarining yetilishi bir necha ularni proteolitik fermentlar ta’sirida, bosqichlarda parchalanishidan iboratdir. Kollagen subbirliklari prokollagenning parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi. Ko‘p zanjirli oqsillar konformatsiyasining hosil bo‘lishi uchun ham maxsus genetik faktorlar ta’sir etmaydi, balki ularning hosil bo‘lishida polipeptid zanjiridagi aminokislotalarni ketma-ket joylashishi, ya’ni birlamchi strukturasi asosiy vazifani bajaradi (masalan: gemoglobin, aldolaza, GDG va boshqalar). Shunday qilib, genlarning muhim xususiyati aminokislotalar ketma- ketligini kodlashtirishdir, ikkilamchi va uchlamchi struktura esa genetik determinantga bog‘liq bo‘lmasdan, o‘z-o‘zidan sodir bo‘ladi. Oqsil molekulasiga oqsil bo‘lmagan komponentlarning birikishi genetik nazoratsiz bo‘ladi. Misol: gemoglobinning hosil bo‘lishi, gemning globin bilan o‘z-o‘zidan rekombinatsiyalanishi natijasida hosil bo‘lib, bunda genetik kontrol rol o‘ynamaydi. Shu tarzda ko‘pgina prostetik guruhlar, kofaktorlar (masalan: flavinlar, gem, piridoksalfosfat, NAD, NADF yoki metall ionlari) apofermentlar bilan birikib faol ferment hosil qiladilar. Polipeptid zanjirdagi oqsillarning fosforillanishi, metillanishi va hokazolar polipeptid zanjir sintezlanayotganda yoki sintezlanish tamom bo‘lgandan keyin bo‘ladi. Bu modifikatsiyalarni katalizlovchi fermentlarning sintezi, spetsifikligi genetik nazorat asosida bo‘ladi. Fermentlarning modifikatsiyasi ular aktivligini boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan: fosforilaza, glutamilsintetaza. Shunday qilib, oqsilning ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi strukturasining hosil bo‘lishi maxsus genetik nazorat omillarini talab etmaydi va oqsilning birlamchi strukturasi tomonidan belgilanib termodinamik erkin jarayon hisoblanib, o‘z-o‘zidan sodir bo‘ladi. Ribosomasiz peptidlar sintez mexanizmi bo‘yicha to‘plangan ma’lumotlar, albatta, barcha tirik organlarda oqsil biosintezi asosida matritsa mexanizmini yotishini ko‘rsatadi. Lekin, biologik sistemalarda past molekulali qator peptidlarni sintezi nafaqat nuklein kislotalar, 105 xususan m-RNK, ishtirokisiz, balki ribosomalarsiz ham amalga oshishi mumkin. 1976-yilda Gamburgda o‘tkazilgan X Xalqaro biokimyog‘arlar kongressida F. Lipman (AQSH) va K.Kuraxasi (Yaponiya) 2 ta tabiiy siklik peptid antibiotiklar – gramitsidin S va tirotsidinni Bacillus brevis dan ajratilgan ekstrakt, hamda ekstraktdan ajratilgan oqsil fraksiyalarda sintezlanishining isbotini taqdim etganlar. Xususan, Bacillus brevis ekstraktidan ajratilgan va tozalangan 2 ta oqsil preparati 10 aminokislota qoldiqlaridan hosil bo‘lgan siklik polipeptid gramitsidin Sning hosil bo‘lishini ta’minlaganlar. Tozalangan oqsil fraksiyalari (molyar og‘irligi 100000 va 180000) bu siklik dekapeptidni (D – fenilala- nilprolilvalilornitilleytsin) hosil bo‘lishi uchun faqat aminokislotalar, ATF va Mg +2 ionlarini bo‘lishini talab etgan: Yengil oqsil fraksiya (molyar og‘irligi 100000) birligi polipeptid zanjirga D-fenilalanin – kiritilishi va ratsemirlanishini, og‘ir fraksiya esa (molyar og‘irligi 180000) – qolgan 4ta a- aminokislotalar birikishini boshqaradi, ikkala ferment, shuningdek, peptid bog‘larini hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Yonida joylashgan multiferment kompleksida xuddi shunday pentapeptid sintezlanadi, keyin ikkala pentapeptid «bosh» va «dum» turida birikib, zanjirni yopib, siklik dekapeptid hosil qiladi. Birinchi ferment tarkibida kovalent bog‘langan fosfopantein qoldig‘i topilgan. Shuning uchun uni o‘sayotgan peptid zanjiriga ferment bir qismidan ikkinchi qismiga tiol guruhi ishtirok etadi deb taxmin qilingan. Xuddi shunday sintez mexanizmi tirotsidin (dekapeptid) va 13ta aminokislota qoldig‘i saqlovchi peptid-mikobatsellin antibiotiki uchun ham isbot qilingan. Yüklə 2,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|