Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
9

---

a 
b
3-rasm . O‘simlikning avtotrof (a) va hayvonning geterotrof (b)
oziqlanishi.
4. A y iris h - organizm uchun zararli bo ‘ lgan mahsulotlarni tash- 
qariga chiqarish. Masalan, karbonat angidrid, mochevina, ortiqcha 
tuzlar organizmdan chiqarib yuboriladi.
5. T a ’ s irla n is h - tirik organizmga biror narsa bilan ta ’sir 
o ‘tkazilsa, qochish, qisqarish bilan javob qaytaradi. Masalan, tip- 
ratikanga q o ‘ l tekkizilsa, yumaloqlanib oladi. Uyatchan mimoza 
barglariga q o ‘ l tekkizilganda, barglari yumiladi (4-rasm).
6. H a ra k a tla n is h - ko‘ pchilik hayvonlar faol b o ‘ lib, tez yugurish 
(yoki yurish, uchish) orqali dushmandan qochadi yoki ozuqa ko‘ p
a 
b
4 -ra sm . Qo‘ l tekkizilganda tipratikanning (a) va uyatchan 
mimozaning (b) ta’sirlanishi.
10

---

a 
b
5 -ra sm . Hayvonlarning aktiv (a), o‘simliklarning passiv (b)
harakatlari.
joyga boradi (5-rasm, a); o ‘ simliklarda passiv, barglarini yo rug ‘ lik- 
ka intilishi, kungaboqar gulining quyoshga burilishi ko‘ rinishida 
namoyon bo ‘ ladi (5-rasm, b).
7. 
K o 'p a y is h - tirik organizmning o ‘zidan nasl qoldirishi bo‘ lib, 
jinssiz va jinsiy usulda amalga oshadi. Jinssiz ko‘ payish bitta or­
ganizm ishtirokida boradi va ikkiga b o ‘ linish, kurtaklanish yoki 
sporalar yordamida ko‘ payish hamda boshqa usullar yordamida 
amalga oshadi. Jinsiy ko‘ payishda ikkita organizm ishtirok etadi, 
irsiy axborot almas hinadi. Jinsiy ko‘ payishda ishtirok etuvchi hu­
jayralar gametalar deyiladi.
6 -ra sm . O‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi.
8. 
O ‘ sish va riv o jla n is h . Har qanday tirik organizm o ‘sadi va 
rivojlanadi (6-rasm). O‘sish - bu tuzilishini saqlagan holda miqdor
11

---

jihatdan ortish, rivojlanish esa sifat jihatdan o ‘zgarishdir. Masa­
lan, urug‘dan ekilgan o ‘simlik kattalashib boradi, ya’ ni o ‘sadi. Shu 
bilan birga o ‘zgarib poyasi yo‘g ‘onlashadi, barglari yoziladi va gul- 
lab meva beradi, ya’ ni rivojlanadi.
Yuqorida keltirilgan belgilarga ega organizmlar