Biosfera (yunoncha «bios»-hayot, «sfera»-shar)so’zlaridan olingan bo’lib, bu atamani fanga birinchi marta Avstriyalik geolog olim E.Zyuss tomonidan kiritilgan. U yer shari hayot qavatini birinchi bo’lib biosfera deb atagan bo’lsada, lekin biosfera haqidagi ta’limotni rus akademigi V.I.Vernadskiy yaratgan va rivojlantirgan.
Biosfera (yunoncha «bios»-hayot, «sfera»-shar)so’zlaridan olingan bo’lib, bu atamani fanga birinchi marta Avstriyalik geolog olim E.Zyuss tomonidan kiritilgan. U yer shari hayot qavatini birinchi bo’lib biosfera deb atagan bo’lsada, lekin biosfera haqidagi ta’limotni rus akademigi V.I.Vernadskiy yaratgan va rivojlantirgan.
Biosferada tirik organism eng muhim ahamiyatga ega bo’lib, akademik V.I.Vernadskiy ularning quyidagi funkstiyalarini belgilab beradi:
1. Gaz almashinishi.
2. Konstentirlash funkstiyasi.
3. Oksidlanish-qaytarilish funkstiyasi.
4. Biokimyoviy funkstiyalari.
Biosferaning o’zgarishi qonuniyatlarini yaxshi tushunib yetmaslikigi tashqi muhutning juda ayachli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Biosferaning o’zgarishi qonuniyatlarini yaxshi tushunib yetmaslikigi tashqi muhutning juda ayachli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Insonning biosferaga ta’siri tabora kuchayib borishi iqlim sharoitini o’zgarish lariga olib keladi.Ayniqsa keyingi yillarda atmosferada karbonat angidiridning esa kopayishiga sabab bolmoqda.
Biosferaning chegaralari
1. Atmosfera(gazsimon)
2. Gidrosfera (suyuq)
3. Litosfera (qattiq)
Atmosfera –Biosferaning yuqori chegarasi
Dengiz sathidan 15-25km balantlikda
atmosferaning quyi qatlamida troposferada
joylashgan. Bu chegarada quyosh nurlari
energiyasi ta’sirida kislorod ozonga aylanada
va ozon hosil bo’ladi.
Ozon ekrani tirik organizmning ko’p miqdorda
zararli ta’sir ko’rsatadi.
Gidrosfera chegarasi
Okenlar, dengizlar, ko’llar va daryolarning suvlari hosil qiladi.
Gidrosfera yer kurrasining 70%yaqin
qismini egallaydi.Hayot gidrosferani
hamma qismida hatto eng chuqur-
11 km bo’lgan joylarida uchraydi.
Litosfera chegaralari
Hayot uning eng yuqori qatlamida 3-4
km chuqurlikkacha masofada tarqalgan.
Shunday qilib biosfera yerning tirik organizmlar yashaydigan geologik qobiq
hisoblanadi. Sayyoramizdagi hayot chrgarasi biosferaning chegaralari bilan aniqlanadi.
Biogen migrastiyada qatnashuvchi organizmlarni 3 ta katta guruhga ajratish mumkin:
1 Produstentlar-Anorganik moddalardan tirik organik moddalarni hosil qiluvchilar. Bularga fotosintezlovchi barcha yashil o’simliklar kiradi.
2 Konsumentlar-Yoki iste’mol qiluvchilar. Produstentlar hosil qilgan organik moddalarni iste’mol qiladi. Ularga hayvonlar va parazit o’simliklar kiradi.
3 Redustentlar-Organik moddalarni parchalovchilar avvalgi holatiga qaytaruvchilar. Ularga bakteriyalar, zamburug’lar, saprofit o’simliklar kiradi.
Biosferaning evolyusiyasini 3 ta asosiy bosqichga ajratish mumkin.
Biotik bosqich- aylanishga ega bolgan birlamchi biosferaning hosil bo’lishi. Bu bosqich tahminan 3 mlrd. Yil ilgari boshlanib poleozoy erasining kembriy davrida o’z nihoyasiga yetadi.
Bu bosqichda ko’p hujayrali organizmlar hosil bo’lib rivojlanadi va biosferaninng evolyusiyasi yanada davom etadi. Bu davr 0,5 yillar oldin kembriy davridan boshlanib hozirgi davr odamlari paydo bo’lishi bilan tugallanadi.
Bu bosqida biosfera hoziri zamon odamlari ta’sirida rivojlanadi. Bundan 40-50 ming yillar oldin boshlanib hozirgi davrgacha davom etmoqda.
