Bir adsız əsər var, onu məndən başqa heç kəs oxumayıb. O getdi, ətri otaqda qaldı

 

 24

 Dərya mənim idi, mən Dəryanın. Gecələr səhərədək bizim idi, biz sübhə kimi gecələrin...
Bəzən saatlarla dodaq-dodağa, sarmaş-dolaşa olurduq. Bir-birimizdən doymurduq. Ay aman, günlər nə gödəkmiş—əvvəllər bilməzdim. Toy axşamı çalınan musiqinin sədası hələ qulaqlarımdan getməmiş ər evinə gəldiyimin iki həftəsi tamamlandı. Bir aydan artıqdır Dəryanın nişan üzüyü barmağımdadır; işartısı hər dəfə gözümə sataşanda fərəhlənirəm. Elə bilirəm, onun üstündəki brilyant qaş deyil, mənim sevincimdir parlayır.

 25

 “...Əziz, hörmətli, mehriban dostlar, qonaqlar və qohumlar! Soruşsalar, biz bu geniş səadət sarayına nə üçün toplaşmışıq, səbəbi nədir? Mən deyərdim ki: körpü salmağa. Bəli! Gülməyin, yoldaşlar! Sözümün canı var. Nəzərdə tuturam iki ailənin arasındakı möhkəm bir qohumluq körpüsünü. Maraqlansalar: Bu nəhəng tikintinin fəhlələri, prorabları kimdir? Mən deyərdim ki, işçi qüvvəsi cəmi-cümlətanı iki nəfərdən ibarətdir; əcəba, bu körpü hansı növ materialdan inşa olunur: daşdan, torpaqdan, dəmirdən, betondan, kərpicdən, palçıqdan? Mən deyərdim ki, məhəbbətdən! Yox… görsəm, yaxamdan əl çəkmirlər, yenə də məndən xəbər alırlar: Ay Mirzə Muxtar, soruşmaq ayıb olmasın, bu mübarək körpünü hardan hara uzadırsınız? Mən deyərdim ki, Muradın damından, Kövsərin damına, həm də arxayın ola bilərsiniz, planı vaxtında və artıqlaması ilə yerinə yetirəcəyik… 
Gülməyin, yoldaşlar, sözümün canı var… Indi gəlin baxaq, görək kimdir Murad kişi və onun arvadı, yaxud kimdir Kövsər xanım və onun əri. Mətləbə keçməzdən əvvəl Muradın tündməcazlığı haqqında, ikicə kəlmə aşağıdan tənqid demək istəridim. Ancaq bu axşam fikrimdən daşınıram onunçün ki, sağlıqla nekroloda tənqid olmaz. Keçirəm tərifə. Xahiş edirəm, diqqətlərinizi mərkəzləşdirin məclisin yuxarı başında oturmuş, zahirən arıq, daxilən isə qranit kimi möhkəm, bığlı kişinin sifətinə. İlk baxışda Murad nisbətən qarabağlı… üzr istəyirəm, qaraqabaq insana bənzəyir. Lakin, xeyr. Əsil mənzərə bizim gördüyümüz və düşündüyümüz kimi deyil. Tərsinədir. O, yəni Murad, içində hamıdan çox sevinir. Sanki bu sazəndələr səadət sarayında stul üstdə yox… onun qəlbində, ürəyinin səkisində oturub çalırlar.
Murad! Bu sadə, fəqət çox mənalı ad təkcə neftçilər arasında deyil, hər yerdə, mən deyərdim ki, hətta biz inşaatçılar arasında da fəxrlə çəkilir. Bu jelezobetonnıy hörməti onunçün mən qazanmamışam, yoldaşlar, o özü qabarlı əlləri, ağlı, şüuru, kəlləsi, əməyi ilə buna nail olub.
Mərhəba! Min yaşasın!.. Bu belə… Soruşsalar, bəs o sol yanındakı ağ kəlağayılı, gözəl-göyçək qadınciyəz kimdir? Mən deyərdim ki, anam-bacım olsun, Muradın arvadıdır. Mərmər xanım. Qutab bişirməkdə tayı-bərabəri yoxdur. Həm də necə bir yaxşı kitabxana işçisi. Ayağa dursa, görərsiniz ki, elə özü də, göz dəyməsin, nədir, söz məsələtün, hündür bir mədəniyyət sarayının mərmər sütunudur. Bu da belə...
Baxış istiqamətimizin səmtini dəyişəndə görürük ki, üzümüzə mələksayaq başqa bir qadın da gülümsəyir. Sual etsələr, aya, Mirzə Muxtar, tanışlıq verirsənsə təqdim et görək bu kimdir? Mən deyərdim ki, Kövsərdir—abi-kövsər. Dəryanın anası, Mərmərin qudası, təzəgəlinin isə… Hazırda daş-divarları arasında oturduğumuz bu möhtəşəm səadət və kef sarayının ipək pərdələri kimi yumşaq xasiyyətli qayınanası. Eyni zamanda cəbhələrdə, şübhə etmirəm ki, qəhrəmanlıqla həlak olan, üzr istəyirəm, adını deyə bilməyəcəyəm, sabiq ərinin, sadiq arvadı. 
Bu da belə… Bircə dəqiqə, yoldaşlar, tələsməyin, sözümün canı var. Xəbər alsalar, yaxşı indi bəs sonra nə olsun? Mən deyərdim ki,… sakit… qurtarıram!.. Mən deyərdim ki, məharətli sazəndələrimiz bir “vağzalı” çalsın, biz də xoş təranələr altında içək həmin bayaq yuxarıda xatırlatdığımız o məhəbbət körpüsünün sağlığına, hansının ki, bir ucu bu damdadır, bir  ucu o damda—oğlan eviynən qız evinin arasında!.. Urra!..”
Atam, toyumuzda çalınan musiqilərin, oxunan mahnıların, deyilən sözlərin hamısını, hamısını  əvvəldən-axıra kimi maqnitafon lentinə yazdırıb. İndi qulaq asdığım da, inşaatçı qohumumuz Mirzə Muxtarın səsidir. Həmin axşam o, bu sağlığa içəndən sonra başını qoyub gecəyədək yatmışdı... 
Mən, hər könlüm istəyəndə, maqnitafonu qururam, toyumuzu təkrar edirəm, səadət sarayını evimizə köçürürəm.

 

 26

 Dəryaya, toydan bir neçə gün qabaq, təzə binanın üçüncü qatında ikiotaqlı mənzil vermişdilər. Biz orada yaşayırıq. Həyətdə qarajımız da var. İşıqlı pəncərələrimiz geniş prospektə açılır. Şəraitimizdən narazı deyilik. Otaqları öz zövqümdə bəzəmişəm. Səliqəm Dəryanın ürəyincədir. Srağagün telefon da çəkdilər. Anamla tez-tez danışıram. Ərzaq mağazası evimizin altındadır. İnstitutdan gələndə trolleybus lap qapımızın ağzında dayanır. Ancaq Dərya məni maşında aparıb gətirir. Düzü, buna görə bir qədər sıxılıram. Dərsdən çıxanda yoldaşlarımdan tez ayrılmalı oluram. Ərə getmək yaxşıdır. Bircə xörək hazırlamaqla qab-qacaq yumaq adamı əldən salır. Bəlkə mən öyrəncəkli deyiləm, ondandır...
Dünən Dəryanın xətri düşbərə istədi. İki kündə xəmir yoğurdum. Bişirdim. Tamsındım gördüm, şorzəqqum! Qaldım neyləyim. Tez anama zəng çaldım, əhvalatı söylədim. Anam soruşdu:
—Evdə quru kütüm balığınız yoxdur?
Məni gülmək tutdu:
—Ma, sən bəxtəvərlikdən dəm vurursan. Selyodkamız var.
—Eybi yoxdur, daha yaxşı,—deyə anam məni başa saldı:—xörəkdən əvvəl süfrəyə bir parça o selyodkadan qoy. Dərya yesin. Ondan sonra, bişirdiyin düşbərəyə əlavə duz səpməsə, mən heçnə anlamıram.
Doğrudan evdar arvadlar səriştəli olurlar. Naharda adama bir az siyənək balığından yedik. Nimçələri yığışdırıb, stola çörək, qaşıq, nanəlisarımsaqlı sirkə gətirdim. Kasalara düşbərə çəkdim. Anamın məsləhətini yoxlamaq məqsədi ilə, Dərya bir-iki qaşıq yeyən kimi xəbər aldım:
—Necə bişirmişəm, bacarırammı?
Başını tərpədib, dodaqlarını marçıldatdı:
—Dadlıdır… Ancaq xətrinə dəyməsin, şitdir,—dedi və əlini duzqabına uzatdı...
Dəryanın Bakıda heçkəsi yoxdur. Atası müharibədə ölüb, anası böyük oğlu ilə kənddə olur. Özü də, mənzil alıncaya qədər emalatxanada yaşayıb. Amma görüşdüyümüz vaxtlar bunu məndən gizlədib. Dostları, yoldaşları çoxdur—hamısı da incəsənət adamı. Dərya rəsmi heç yerdə işləmir. Təkcə heykəl düzəltməklə məşğuldur. Səhərlər məni instituta qoyub, emalatxanaya gedir. Nahara da evə birlikdə qayıdırıq. Yarızarafat-yarıciddi hərdən mənə eşitdirir ki, həkimliyi qurtarandan sonra heç səni də qulluğa girməyə qoymayacağam. Mənim qazancım bizə gen-bol bəsdir. Onunla razılaşmıram. Mən bəyəm təkcə diplom üçün oxuyuram. Hərənin ürəyində bir arzusu var.—Cəmiyyətə xidmət göstərmək hər bir vətəndaşın müqəddəs borcudur.—Bəs bu sözlər mənə aid deyil?! Deyir, gələcəkdə elə özümüzün, uşaqlarımızın sağlamlığını qorusan kifayətdir. Mənim əqidəmcə o cür xudpəsənd müalicədənsə, geniş ürəkli xəstə olmaq yaxşıdır.

 

 27

 Novruz bayramı idi. Anam bizi “ayaqaçdı” ya çağırmışdı. Ertədən zəng vurub tapşırmışdı ki, “Qazan asmayın, şama bura gələcəksiniz.”
 Qaş qaralanda geyinib-gecindik, maşına oturduq. Dərya atam evinə birinci dəfə gedirdi. Qapıda qarşımıza gülər üzlə çıxdılar. Anam ikimizi də öpdü. Atam məni qucaqlayanda kövrəldi... Dayım, əmim və arvadları dəhlizə çıxıb bir-bir bizimlə görüşdülər.
—Pa, bilirsən necə darıxmışam sənin üçün?—dedim.
Kişi doluxsundu.
Elə bil evimizdən neçə il idi getmişdim. Bir-bir otaqları gəzdim. Divarlara həsrətlə baxdım. Mətbəxə də girdim. Anam xörək bişirirdi. Pəncərədə güllü süfrəyə sarılı ağız-ağıza iki boşqab qoyulmuşdu.
—Ma, bu nədir?—xəbər aldım.
Anam cavab verməzdən qabaq ehtiyatla qapını örtdü. Sonra əhəmiyyətli bir sirr açacaqmış kimi mənə yaxın gəldi. Yavaşcadan pıçıldadı:
—Bayram aşıdır, indicə Qönçəbəyim gətirdi. Deyir, uşaqların ucbatından belə əziz gündə biz küsülü qala bilmərik.—Anam əlindəki kəfkirlə iri tavada qovurduğu əti qurdalayıb sözünə əlavə etdi:
—Mən də onlara göndərəcəyəm.
Mətbəxə keçdiyimə peşman oldum. Görünür, ayrı qonaqlarımız da olacaqdı. Uzun stollar açılmışdı.
—Hə… daha heykəlimi düzəltmək fikrin yoxdur?—deyə mən zala keçəndə atam kürəkəninə sataşdı.
Dərya qımışdı:
—Bu dəfə növbə Mərmər xalanındır.
Dayıdostum anamın köklüyünə işarə ilə söhbətə qarışdı:
—A… bəs necə. Mənim baldızım elə bir parça mərmərdir də. Balaca ki, ora-burasını yontaladın a.. hazır madonnadır—apar qoy Tretyakovaya. Zalda qəhqəhə ucaldı. 
Qonaqlar yerbəyer oldular. Mənimlə Dəryanı stolun yuxarı başında əyləşdirdilər. Anamın süfrəsi bayram xonçasına oxşayırdı. Qədim, üçnimçə gümüşü vazalara nabat, şəkərbura, paxlava, şorqoğalı, alma və rəngbərəng boyanmış yumurtalar qoyulmuşdu. Püstə, badam içi, qoz, fındıq ləpəsi, noğul, ləbləbi-kişmişlə doldurulmuş kiçik podnosların qırağına əlvan şamlar yapışdırılmışdı. Nimçələrdə, belinə qırmızı bant vurulmuş, bahar ətirli səmənilər stola xüsusi rövnəq verirdi. Ortada bir neçə konyak, araq və şampan butulkası da vardı.
Qapının musiqili zəngi çalındı. Gələn bibimlə, əri və Mirzə Muxtarla arvadı idi. Onların içəri girməsi ilə evə bir səs-küy düşdü ki, ağız deyəni qulaq eşitmədi. Arvadlar qalxıb marçamarç öpüşməyə başladılar, bir-birinin kefini soruşdular, oğlunu, qızını xəbər aldılar. Mirzə Muxtar elə kandardan üzünü stol üstündəki butulkalara tutub bir şer oxudu:

Saqi! Qurban sənə can, xalis araq istəyirəm.

Mən onun ləzzətini başqa sayaq istəyirəm.
Ver içim, sərxoş olum, sübhə kimi nəşələnim,
Qoy bu meyxana görünsün baş-ayaq istəyirəm.
Bilmirəm əsrimizin kimdir Ömər Xəyyamı.
Onu çoxdan gəzirəm, bircə soraq istəyirəm...

 Arvadı təhdidedici bir tərzdə Mirzə Muxtarı süzdü:

—Əlini döşünə qoy! Bu gün dilinə də vurmayacaqsan!
Kişi dərhal valın o biri üzünü çevirdi:
—İnanırsız ki, toy gecəsindən sonra hələ özümə gəlməmişəm,—dedi və keçib atamla, Dərya ilə görüşdü. Arvadı arxadan qanlı-qanlı ona baxaraq ayaq üstdən söyləndi:
—Adamın ətəyini nə qədər dartarlar?!
Mirzə Muxtar bu dəfə özünü sındırmadı:
—Eh! Rəhmətliyin qızı, mən qızışanda ətəyimi yox ey… lap pencəyimi dart çıxar əynimdən, dayanan deyiləm!—deyə qonaqların yanında kişiləndi.
Ər-arvad küsülülər kimi aralı əyləşdilər. Stola bir neçə nimçə xuruşlu ət, toyuq, qovurma düzüldü. Sonra da böyük buludda buğlanabuğlana zəfəranlı plov gətirildi.
—Bismillah eləyin,—deyə anam özünə yer axtaranda, atam onu səslədi:
—Mərmər, o tərəfdən fırlan gəl bura. Kişinin malı göz qabağında gərək.
Dayıdostum zil səslə dilləndi:
—Tamada Mirzə Muxtar!
—A… sən nə danışırsan?! İstəyirsən yenə o gecəkinin gününə düşsün!—deyə gileylənən arvad ərinə sarı dönərək gözlərini ağartdı.—Farağat otur!
Dayıdostum dilini saxlamadı:
—Bu axşam şampanski içər.
Mirzə Muxtar təklifin ikinci yarısı ilə razılaşmadı.
—Xeyr, elə bacarmayacağam. Tərki adət bə mövcibi mərəzəst. Qadın deyiləm ki. Mən araq vurmasam, dəmlənməsəm, məclisi apara bilmərəm. Eşitməmisiz, rəhmətlik Əliağa Vahidin arifanə bir sözü var:

Baş ki, ayıq oldu, onu kəs tulla dibindən.

Arif ona derlər ki, çıxa vodkə cibindən.

 O, bu məsəli çəkməklə, tamadalığa həqiqətən ləyaqətli olduğunu nümayiş etdirmək istədi. Atam ərklə Mirzə Muxtarın qədəhinə araq süzdü:

—Dur görək!
Arvadı fısıldadı, ancaq dinmədi.
—Doldurun badələri, əziz yoldaşlar,—deyə Mirzə Muxtar bir “himə” bənd imiş kimi əlüstü dikəlib nitqə başladı. Lakin boğazını tez yaşlamaq üçün əvvəlki sağlığı çox uzatmadı. Sonra cibindən kibrit çıxarıb, süfrədəki bütün şamları yandırdı, zalın işığını keçirdi. Hamını ayağa qaldırdı. Divarlarda adamların nəhəng kölgələri titrədi. Üzümüzə gələn baharın şərəfinə içdik. Arvadı Mirzə Muxtarın qabağındakı qədəhi götürüb kənara qoydu:
—Daha bəsdir!
—Sən nə danışırsan, rəhmətliyin qızı. Atalar deyib: Bir əsil qaydadır. İki cana faydadır. Çıxdı üçə vur beşə. Beşdən sonra araq nədir, say nədir. Az gileylən. Zövcəsi deyingən kişinin saqqalı tez ağarar...
—O, süfrədəki füjerlərdən birini doldurub nimçəsinin böyrünə söykədi.—Qorxma, iki öynəyə içəcəyəm. Arvadı bezgin bir əda ilə çiynini qaldırıb yerində fırlanaraq arxasını ona çevirdi. 
Atamı məclislərdə dinən görməmişdim. Ancaq bu axşam o da danışdı. Həm də Dəryaya müraciət elədi:
—Bizim gözümüzün ağı-qarası bircə qızımız vardı. İndi oğulsuz da deyilik. Sən əziz balamızsan! Mən də, anası da Könülü həmişə canımızdan artıq sevmişik, gecə-gündüz başının üstdə əsmişik. Söz yox ki, bu gündən həmin qayğı ikiyə bölünəcək… Səndən, oğlum, yeganə xahişim budur: çalış ki, Könülün bu evdən apardığı ən qiymətli cehizi olan xoşbəxtlik itməsin. Dərya qalxıb atamı öpdü. Bu o deməkdi ki, sözlərinə əməl etmək borcumuzdur. Kişilər qədəhlərini cingildədib içdilər. Mən pianoda “Səməni” rəqsini çaldım. Qadınlar əzilə-büzülə oynadılar. Mirzə Muxtarın kefi kökəlmişdi. Boşqablardan birini götürüb qulağına söykədi. Arvadına üz tutaraq oxudu, bizi o ki var güldürdü:

“Çəkdi yarım qapazı keçdi papağım gözümə.

Bir qədər keçdi, qərəz zor ilə gəldim özümə...”

Məclis axşamdan xeyli ötmüş dağıldı. Uzaqda yaşayanları Dərya maşınla aparıb evlərinə qoydu ... dalımca yenə anamgilə qayıtdı. O gecə yatanda özümü elə asudə hiss edirdim ki... Birdən Emini xatırladım, halım dəyişdi. Sonra tez də unutdum və şirin yuxuya getdim.

 

 28

 Səhər qocalar, qarılar deyirdilər, saat on ikidə il quzu üstdə təhvil olacaq. Sevinirdilər. Güya insanlar əmin-amanlıqla yaşayacaq, mehriban dolanacaq. Tək doğru çıxaydı! Ancaq mən belə mövhumi söhbətlərə inanmıram.
Yaz gəlmişdi—bu, həqiqət idi. Duyurdum ki, hava bahar qoxuyur; görürdüm ki, günəş fərəhlə gülümsünür; ağaclar pöhrələnir; göydə qaranquşlar çırpınır... Qarşımda stol üstündəki dolçada iki nərgiz, bir bənövşə vardı. Ətirləri də özləri kimi lətif çiçəklərin ləçəklərində sanki ilahidən baharın təravəti, təbəssümü nəqş edilmişdi. Yadımda deyil kimin şeridir, ancaq yaxşı sözlərdir:

Bəh! Bəh! Yenə yaz gəldi, vətən laləzar oldu.

Açdı yaxasın çöldəki güllər, bahar oldu...

 Dərya həyət balkonunda başıaçıq, nazik köynəkdə oturmuşdu. Mən evdə dərslərimə hazırlaşırdım.

Soruşdu:
—Saat neçədir, Könül!
Kitabdan ayrıldım, bir azdan on iki olacaqdı.
—Bahara beş dəqiqə qalır,—dedim.

 

 29

 Toyumuzdan qabaq institut yoldaşlarım, rəfiqələrim və yaxın qohumlarımız öz aralarında dilbirləşiblər ki, mənə hədiyyə, köhnə qayda ilə büllur qab-qacaq, ipək parça, ətir qutusu yox, ancaq kitab gətirsinlər. Hərə beş-on qalın cild kitab hazırlayıbmış. Hamısı da kitabın titul səhifəsinə bir-iki cümlə ilə arzusunu yazıb. Mütaliəçi olduğumu eşitdiklərindən, məni bu yolla sevindirməyə çalışıblar. Bəziləri yəqin ki, hədiyyəsini qənaətbəxş, adına layiq sanmadığından kitabın arasına kapron corab, baş yaylığı, şərf kimi şeylər qoymağı da vacib bilib. Eybi yoxdur, adamları birdən-birə köhnə adətindən ayırmaq çətindir. Yavaş-yavaş öyrənərlər. Kitab da o qədərdir ki, təzə mənzilmizə daşısaydıq yer olmayacaqdı. Dərya ilə məsləhətləşmişəm, onları anamgildə öz keçmiş otağıma yığacam. Adını da qoyacağam “Könül kitabxanası.” Neçə il oxusam, bəsimdir. Bu mənim üçün ən gözəl sürprizdir!
Dünən atam şüşəli dolablar alıb. Bayaqdan kitabları səliqəyə saldıqca içərisindən yazıları oxuyuram: “Könülcan! Unutma ki, anan səni bir daha doğmayacaq. Gəncliyini elə yaşa, sonra heyfsilənməyəsən. Dayın Zəka və yoldaşı Rüxsarə.”
“Sevimli rəfiqəm Könülə toy günündən xatirə. Arzulayıram ki, ən azı, bu kitabın vərəqləri sanı ömür edəsən. Gözəlliyin, təravətin solmasın! Minayə”
“Dərya və Könül! Yaxud əksinə. Mən deyərdim ki, məhəbbət mülkünüzün təməli əla keyfiyyətli qranit kimi möhkəm və eyni zamanda çoxdavamlı olsun. Bəxtinizin geniş pəncərəsindən həyat yollarınıza kifayət qədər işıq düşsün və eləcə də ömrünüzün dirəkləri heç zaman əyilməsin. Bilqeyis və onun Mirzə Muxtarı.”
Gör Fəzilə oxlanmış nə yazıb: “Məhəbbətin ləzzəti zaqsın kandarına kimidir.”
 İnstitutda uşaqlar qəti söz qoyublar: bundan sonra toya, mübarəkolsuna, ad gününə kitabdan başqa şey apardı yoxdur! Gözəl təşəbbüsdür. Oğlanların işinə mən qarışmıram, qızlardan hər kim kapron corabı kitabdan çox sevirsə, öz bəxtindən küssün!..

 

 30

 Bir üzüm qız idi, bir üzüm gəlin. Dəryaya elə alışmışdım, elə bağlanmışdım ki, evə gec qayıdanda pəncərə qabağında oturub, dəqiqələri sayırdım. Onun baxışında, səsində, hərəkətlərində mənim üçün qeyri-adi bir doğmalıq yaranmışdı. Bəzən münasibətində balaca soyuqluq, cüzi etinasızlıq görsəm də, incimirdim, bunu ər-arvad arasında qanuni və ötəri bir şey hesab edirdim. Ancaq təəssüflənirdim ki, belə hallar ikimizlikdə deyil, evimizə gələn qonaqların yanında olurdu. Həmişə də: “Yəqin heç kəs duymadı” deyə öz-özümə təskinlik verirdim, onu bağışlayırdım. “Siz xoşbəxtsiniz, Könül!”—Axır vaxtlar bu sözləri tay-tuşlarımın dilindən tez-tez eşidirdim. İnstitutda qızlar mənə, oğlanlar Dəryaya qibtə edirdilər.
May təzəcə girmişdi. Havalar qızmışdı. Günəş insanları təbiətin səfalı, gəzməli güşələrinə çağırırdı. Biz maşınla qayınanamın yaşadığı kəndə getdik. Zirvələri qarlı, yamacları yaşıl dağların qoynunda yerləşən Daşhasarlı qollu-budaqlı çinarların, qovaqların, söyüdlərin əhatəsində itib-batmışdı. Dəryanın atasından qalan dördgözlü mənzil, eyvan, bağ-bağça adama uzaqdan gəl-gəl deyirdi. Şəhərdə ədədlə satılan güllər burada həyəti basmışdı. Meyvə ağaclarının açdığı rəngbərəng zərif çiçəklərin tamaşasından göz doymurdu. İki gün səhər sübh gecə yatanadək Dəryanın anası bizə xidmət elədi, başımıza dolandı, qardaşı qoyun kəsdi, kabab, bozartma bişirdilər; görüşümüzə qohumları, qonşuları yığışdı. Qadınlar mənə elə zənlə baxırdılar ki, guya Aydan enmişəm.
—Gözəl kəndiniz var!—deyə Bakıya qayıdanda razı qaldığımı Dəryaya bildirdim.
—Adam heç ayrılmaq istəmirdi.
O gülümsündü, sağ əlini sükandan çəkib boynumu qucaqladı, məni sinəsinə sıxdı.
—Xoşuna gəlirsə, yenə gedərsən.
—Haçan?
—Elə bu yay… İmtahanlardan sonra. Ananı da apararsan.
—Bəs sən?
Dərya qolunu boynumdan qaldırdı.
—O zaman, deyəsən mən xaricdə olacağam.
—Xaricdə?!
—Aha… Putyovka sifariş vermişəm. Beş-altı ölkəni gəzəcəyəm. Bir ay çəkəcək.
Heyrətdən tutuldum:
—Sən nə danışırsan, Dərya?! Bu tezliklə məni tək qoyacaqsan?..
O, istehzalı tövrdə irişdi:
—Yavaş-yavaş öyrənmək lazımdır. Daima bir-birimizi qucaqlayıb evdə oturmayacayıq ki...
Bu sözdən elə məyuslaşdım ki, ağlamağımı güclə saxladım.
—Mənim üçün darıxmayacaqsan?
Dərya üzümə baxmadan qeyri-müəyyən bir cavab verdi:
—Darıxsam da… darıxmasam da… səfərdən qalmayacağam ki...
—Başa düşə bilmirəm,—öz-özümə gileyləndim.
—Elə isə… tələm-tələsik bu evlənmək nəyə lazım idi...
Dərya uşağına tərbiyə verən bir valideyn iddiası ilə dedi:
—Evlənmək lazımdır, Könül. Zəmanə ayrı cürdür. Sən çox şeyi başa düşmürsən. Mənim adım, sənətim, şöhrətim… Subay gəzərəm, fikirləşərlər, bu şarlatanın birisidir. Camaatın ağzını yummayacaqsan ki...
Bir anda başım gicəlləndi, ikiəlli üzümü qapayıb, küncə qısıldım. “Pərvərdigara, mən nələr eşidirəm?”

 

 31

 Anam vaxtaşırı məni başa çıxırdı. Atam isə gec-gec görünürdü. Mənim də hər bazar günü getməyə əlim çatmırdı. Kişi şikayətlənirdi: “Sənsiz yaman qəribsilənirəm. Evimizin ləzzətini özünlə apardın. Barı sən gəl, atana dəy, işinin adı nədir...”
Təsirlənirdim. Gileylənməyə əsasım olsa da, deməyə çəkinirdim. Dəryanın qonaqlarının sayı getdikcə çoxalırdı. Onlara çay-çörək verməkdən yorulurdum. Gecəyədək içirdilər, danışırdılar, gülürdülər. Dərslərimi öyrənməyə imkan tapmırdım. Özü də bilirdi, qiymətlərim enmişdi, bais o idi. Səhər aynaya baxanda sezdim, sifətim dəyirmiliyini itirmişdi. Gözlərim elə bil iriləşmişdi. Sınıxmışdım, ondandı. Neçə gün idi, iştahım küsmüşdü. Anamsa bunu ayrı yerə yozurdu. Hətta bir qədər sevinirdi də. Keçən dəfə bazarlıq eləməyə o getmişdi. Mənim tapşırdıqlarımdan savayı bir parça lavaşana da alıb gətirmişdi... “Arvad gör nə fikirləşir. İndidən institutu, dərsi bir körpəyə qurban eləmək ağılsızlıq olmazdımı? Dərya demişkən, “Mən özüm bu evdə elə uşaq kimi bir şeyəm.”

 

 32

 Axşam Dərya evə gec gəldi. Həm də çox fikirli, narahat görünürdü. Rəngi qaçmışdı. Səbəbini soruşdum, yönlü cavab vermədi. “Heç,” deyib məni başından elədi. Bir stəkan çay içib, yenə harasa getdi. Sonra telefon azından on kərə zəng çaldı. Dəryanı xəbər aldılar. Hamısı yoldaşları idi, səslərindən tanıyırdım. Ancaq nə olmuşdu, bilmirdim—məndən gizlədirdilər. Gecə o qayıdıncaya qədər ürəyimin içini yedim.
—Dərya, bir danışsana, nə var?—deyə paltarını soyunanda ehtiyatla ona yanaşdım.—Niyə belə birtəhərsən?
—Eh!.. Bekara işdir… Bayaq emalatxanaya gedirdim, maşınımın qapısını vurub əzdilər...
—Elə bu?
—Bu azdır?!
Onun yatana yaxın papiros çəkdiyini heç görməmişdim. Fısıldaya-fısıldaya yerinə girib uzandı.
—Özünə bir şey olmayıb ki?
Hirsləndi:
—Özüm əzilsəydim, bundan yaxşı idi!—dedi və siqaretini hirslə külqabıya basdı.
—İşığı söndür, yıxıl yat!
Ay aman, Dərya necə dəyişmişdi! Mənimlə niyə belə kobud danışırdı!..

 

 33

 Günəş üfüqdən indicə ayrılırdı. Mavi, şəffaf göy qübbəsinə damar-damar xırda ağ buludlar səpələnmişdi. Havada xəfif, xoş iy rayihə duyulurdu. Hərdən meh əsdikcə küçələrdəki ağacların təzə yarpaqlarını xışıldadır, soyuq dili ilə mənim boynumu, boğazımı yalayırdı. Daha instituta Dəryanın maşınında getmirdim. Tələsəndə trolleybusa minirdim. Qayıdanbaş qızlarla gəzə-gəzə gəlirdim. Bu gün birinci dəfə idi evdən paltosuz, başıaçıq çıxdım. Narıncı yun paltarını, üstündən də çəhrayı jaketimi geymişdim. Qabaqlar anam deyirdi, bu rənglər sənə yaxşı yaraşır. Nə bilim, bəlkə də öz zövqü ilə ölçürdü.
İnstitutun həyətində Fəzilə məni görüncə irəli yüyürdü:
—Salam, aaz, necəsən?—dedi və cavab gözləmədən davam etdi:
—Əhmədağam ölmüşü, dünən ha istədim zəng çalam sizə, ürək eləmədim. Bu nə işdir, gədənin başına gəlib? Qız cəhənnəm, nə yaxşı ki, özü salamat qalıb...
Sən kimdən danışırsan?
Fəzilə çeynədiyi saqqızı sol ovurdundan sağa ötürdü.
—Aaz… avariyanı deyirəm də… Dünən bizim kurs “Semaşko”da praktikada idi. Saat iki on beşdə işimizi qurtardıq. Mənciyəz xalatımı elə təzəcə soyunub həyətə çıxmışdım ki… gördüm, vaxsey.. Dərya! Düşdü maşından qucağında bir qız—meyit rəngində. Girdi xirurqiçeskiyə. Vay… iraq olsun, bu nədir?! Sonra öyrəndim ki, o əndamı yanmışlar, Allah bilir, hara gedirmişlər, ya gəlirmişlər, samasval böyürdən vurub bunları. Qızın diz qapağı oynayıb yerindən. Bəs xəbərin yoxdur?
 Yer-göy başıma fırlandı.
—Yanında qız varmış?!
—Aa… ağzımda sənə söz deyirəm… Taqsır səninkindədir də. Dəryadan soruşan gərək, ay balam, evləndiyin bir gün, bir günortadır, nə tez başqasına tamah salırsan… Əhmədağam ölmüşü, qız da bir fərli şey ola, dərd yarıdır: Abezyan! Çətirini töküb alnına, dodaqlar qıpqırmızı qan kimi, elə bil bu dəqiqə öz balasını yeyib. Tuman da ki, budur ey… bax, burdan, dizdən iki qarış yuxarı... Göz yaşları məni boğdu. Zorla udqundum. Boğazımda sanki qəhər düyünlənib qalmışdı. Daha heç nə deyə bilmədim. Sarı paltarda, qara tor corabda olan Fəzilənin əvvəlcə boyalı sir-sifəti, pırpız qırmızımtıl saçları eynimdə dumanlandı… eybəcər bir şəklə düşdü. Və sonra bütünlüklə əcinnəyə, şeytana, iblisə döndü... Özümə gələndə şəfqət bacısını başımın üstündə gördüm. Məni institutun həkim otağında, ağ döşənəkli taxtda uzandırmışdılar. Ətrafı kəsif dərman qoxusu bürümüşdü. Sol qolum büküyündən ağrıyırdı, iynə vurmuşdular.
Bəli! Həmin o yerdən ki, bir vaxt Dərya dodaqları əsə-əsə öpmüşdü...

 34

 Alman alimi Vilhelm Humbolt zövcəsi Karolina fon Daxroydenə qırx dörd il ərzində hər gün yüz xətt şer ithaf etmişdir. Onlar otuz beş il intəhasız bir məhəbbətlə yaşayıblar. Karolinanın vəfatından sonra da Humbaldt onu unutmayıb. Ömrünün axırına kimi, hər səhər yazdığı şeri axşam aparıb sevimli qadının məzarı üstdə oxumağı bir adət şəklinə salıb...
Həyat böyük möcüzədir! Axı neyçün insanlar hamısı bir ürəklə yaşadıqları halda xislətləri müxtəlif olur? Buna səbəb nədir? Mən ki, Dəryanın yolunda məhəbbətimi, qayğımı əsirgəmədim. Atamın, anamın, Eminin, Qönçəbəyimin arzusuna, istəyinə qarşı çıxdım. Neçə qəlbi sındırdım, bircəciyini sevindirmək üçün. Bəs indi, evləndiyimiz vaxtdan hələ üç ay keçməmiş Dərya niyə sevgini, nəvazişi, əyləncəni məndə deyil, başqasında axtarır? Novruz bayramının axşamı atamın dediyi sözləri nə tez unutdu! “… Səndən, oğlum, yeganə xahişim budur: çalış ki, Könülün bu evdən apardığı ən qiymətli cehizi olan xoşbəxtlik itməsin.” Görəsən, taleyimi Eminə bağlasaydım, o da mənimlə beləmi davranacaqdı? Yox! Inanmıram! Əslinə qalsa, heç Dəryanın da bu hərəkətini ağlıma sığışdıra bilmirəm. Ancaq… nə edim, Fəzilənin danışdıqları həqiqətə oxşayırdı.