Азярбайжан ялйазма китабы тарихи програмы

AZƏRBAYCAN ƏLYAZMA KİTABININ BƏDİİ TƏRTİBATI

Azərbaycan əlyazma kitabının məzmun və forma cəhətdən çox­ça­larlı olması. Azərbaycan əlyazma kitabının tər­ti­bat baxımından 3 yerə ayrılması:

1. Adi kitablar,

2. Orta səviyyədə tərtib olunmuş kitablar,

3. Yüksək bədii tərtibatlı sənət abidələri.

Adi və orta tərtibatlı kitabların daha böyük əksəriyyət təş­kil etməsi. Belə kitabların geniş kütlənin ehtiyacını ödə­mək üçün sürətlə köçürülməsi, xüsusilə mədrəsələrdə, məs­cid­lərdə, ailələrdə, hətta bazar və kitab dükanlarında tələbələr, müəl­limlər və mirzələr tərəfin­dən köçürülməsi. Adi kitablardan fərqli olaraq, orta tərtibatlı kitab­la­rın ilk vərəğində müəllifin və əsə­rin adının iri kalliqrafik xətlə, müx­təlif rənglərlə yazılması; baş­lıqların, yarımbaşlıqların qırmızı mü­rək­kəb və ya qızılı rənglə ayrılması, üstündən rəngli xətlər çəkil­mə­si, mətnin bir və ya bir neçə əlvan rənglərlə çərçivəyə salınması, sonunda mətnin hən­dəsi fiqurlar (romb, üçbucaq və s.) arasına alın­ma­sı, bəzən baş­da minarə, bitki şəkillərinin çəkilməsi.

Yüksək bədii tərtibatlı sənət əsərləri olan əlyazma ki­tab­la­rı­nın çox mürəkkəb bir üsulla çoxlu sayda sənətkarların bö­yük, çətin zəhməti hesabına yaranması. Bunun üçün ilkin şərt ki­mi kağızın yük­sək keyfiyyətli olması. Bu cür kağızların Bağ­dad, Buxara, Xora­san, Səmərqənd, Təbriz və Misirdə ha­zır­lan­ma­sı. Əksər hallarda, tam emaldan keçməmiş kağız alınması, on­ların yerli kitab emalat­xa­nalarında kraxmal, müxtəlif bitki və dər­man yağları ilə şümal­lan­ması, kağızın suya davamlı olması üçün bəzən ona yumurta sarısı çəkilməsi. Adi kağızların kətandan ha­­zırlandığı halda, keyfiyyətli kağızların düyü küləşindən ha­zır­la­nıb, düyü həlimi ilə ovxarlanması. İpək qatışığı, ya da təmiz ipək­dən hazırlanan kağızların ən keyfiy­yət­li kağız sayılması. Oxu­nan zaman gözü yormasın deyə, çox par­laq kağızların üzü­nə açıq sarımtıl, narıncı, bəzən də yaşılımtıl rəng çəkilməsi.