Bir soatlik dars ishlanmasi

1S²2S²2P⁶3S²3P⁶3D⁶4S²
Temir +2 va+3 oksidlanish darajasiga tegishli birikmalar qatorini xosil qiladi. Temir kumushrang yaltiroq metal,uni oson kesish , bolg'alash,chig'irlash va shtamplash mumkin.Termik va mexanik ishlov berish bilan temirning puxtaligi va qattiqligi oshiriladi.Temirning xossalari birinchi galda uning texnik toza yoki yuqori darajada toza xolatda ekanligiga big'liq.Bular ham fizik ham kimyoviy xossalari bilan bir -biridan keskin farq qiladi.Temirning suyuqlanish harorati 1539⁰C zichligi 7874 kg/m³ barqaror izotoplsri soni 4 ta (54 56 57 58).

OLINISHI:

1. 
   Temirning uning oksidlaridan vodorod uglerod yoki is gazi ta'sir ettirib olinadi.
   

FeO+H₂=Fe+H₂O

2.Temir oksidlaridan aluminotermiya

usuli bilan:
3Fe₃O₄+8Al=9Fe+4Al₂O₃
3.Temirning II-valentlik tuzlarini
elektroliz qilib olinadi.
KIMYOVIY XOSSALARI:
1.Xavoda qizdirilganda temir oksidlari aralashmasi temir kuyundisini xosil qiladi.
3Fe+2O₂=Fe₃O₄ yoki FeO*Fe₂O₃
2.Temir qizdirilganda Cl, S,C,N bilan reaksiyaga kirishadi.
2Fe+N₂=2FeN temir (III) nitrid
Fe+S=FeS
3Fe+C=Fe₃C
2Fe+3Cl₂=2FeCl₃
Nam xavo va suvda temir korroziyaga uchraydi,yemiriladi,zanglaydi.


ZANG —-temir( III) gidroksiddan Fe(OH)3 iborat sarg'ish qo'ng'ir rangli tuzilma.
Temir xayvon va o’simliklar organizmida oqsillar bilan bog’langan bo’ladi .Odam va hayvonlar temirni ovqatdan oladi.Jigar ,go’sht,tuhum ,dukkakli donlar,non ,yorma,lavlagida temir moddasi ko’p miqdorda.
Temir odatdagi sharoitda ishqorlarda erimaydi.Tehnikada temir va uning rudalari qora metallar deb ataladi.Temirning 300 dan ortiq menerallari ma’lum bo’lib,ular temir rudalarining asosini tashkil etadi.
Muhim dorilar tarkibida temir moddasi uchraydi.Bolaning tanasida temirning eng katta singishi ona suti orqali sodir bo’ladi.Agar temir yetmasa tovuqlar ham qonsizlikka chalinadi.Oshqozonning turli xil kasalliklari tanadagi temir yetishmasligi tufayli qo’zg’atiladi

Temirning oz miqdori uning tuzlarining suvli eritmalarini elektroliz qilish natijasida olinadi.Hozirgi vaqtda “temir”so’zi turli aforizmlarda keng qo’llanila boshlandi.Barcha homilador ayollarga temirni preparat yoki oziq –ovqat shaklida iste’mol qilish tavsiya etiladi Temir asosida yuqori haroratga bardosh beradigan materiallar yaratiladi .

Temir ko’mir yordamida yaratilgan .20 asrda temirning eritish uchun maxsus jarayon ixtiro qilindi.Temir ikkita kristall panjaralar shaklida mavjud bo’lishi mumkin.Anor tarkibida odamning kunlik extiyoji uchun yetarli temir moddasi mavjud.Tanadagi yetarli miqdordagi temir kasallikka olib kelishi mumkin.Xech qanday tirik organizm temirsiz yashay olmaydi.Qadimgi ustun Hindistonda toza temirdan yasalgan.Agar temir yetishmasa,odam kasal bo’la boshlaydi.Temir yer yuzidagi barcha tirik mavjudodlatning normal xayoti uchun juda muximdir.Qadimgi davrlarda temirdan yasalgan buyumlar oltin ramkaga joylashtirilgan.
Tarixdan ma'lumki,odamlar temir buyumlarni eramizgacha bo'lgan birinchi asrning boshlaridayoq ishlatganlar.O'sha davrda bronza o'rnini temir asri egallagan edi.Odamlar qo'liga tushgan birinchi temiryerdan olingan emas,har yili yerga minglab metioritlar tushadi.



Ularning bir qismi asosan nikel aralashgantemirdan iborat.Eng katta metiorit 1920 yil Afrikaning janubi-g'arbiy qismida topilgan bo'lib,og'irligi 60 tonnaga yaqin."Osmon" temirini bitta muxim texnologik xususiyati mavjud.U qizdirilgan xolatda emas,aksincha sovuq xolatda yaxshi bolg'alanadi."Osmon " metalidan yasalgan qurollaruzoq asrlargacha juda noyob va qimmatbaho bo'lgan.Temirning asosiy manbai konlarda uchraydi.Planeta yadrosini ko'proq temir tashkil etadi.Olimlarning fikriga ko'ra yadro asosan nikel va temirdan iborat.Insonning normal xayot faoliyati uchun temir tutuvchi organik birikmalar juda zarur.Ulardan eng muximi nafas olish pigmenti gemoglabindir.Organizmda temir gemoglabindan tashqari muskullarda kislorod g'amlovchi oksid miolgobinda xam bo'ladi.Shuningdek temir tutuvchi fermentlar xam ma'lum.Temirning yana bir ajoyib xossasi temirning magnit xossasidir.