BİSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

PEYĞƏMBƏRİ-ƏKRƏM (S)-İN YENİ QOHUMLARI

Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in hədislərini nəql etmək və yazmağın qarşısının alınması və ikinci xəlifənin dövründə ölkə ərazisinin genişlənmə siyasətinin ardınca xəlifə öz mərkəzi hökumətini digər fərziyyə ilə yayılmasında çarəsiz gördü ki, biz burada onun şərhinə başlayırıq:

İslam ordularının qonşu ölkələrə üz tutduğu vaxtda fəth olunmuş məntəqələrin əhalisi İslamı və onun tarixini öyrənməyə meylləri günü-gündən artırdı. Bu zaman İslamdan Qur`an oxumaq və hökuməti heç bir çətinliklə üzləşdirməyən Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in sünnəsinin bir hissəsindən başqa bir şey qalmamışdı. Əsl İslam və Peyğəmbər (s)-in çoxlu buyuruqları ilə tanış olman yeni müsəlmanlar da dini öyrənməyə elə də tə`kid etmir və eşitdikləri ilə xoşhal olur və bununla kifayətlənirdilər. Bu arada onu və İslam Peyğəmbərinin həyat tərzini dərindən öyrənmək istəyənlər isə, o həzrətin qalanları və yaxın adamları idi. Onlar İslamın tez bir zamanda tərəqqi amili və Həzrətin səmimi dostları və xəlifənin düşmənləri idilər.

Onlar Qur`anda oxyurdular ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (s) yaxın adamlarınna məhəbbət bəsləməyi öz risalət mükafatını kimi bildirmişdir. Belə ki, Qur`ani-Kərimdə buyurulur: “(Ey Peyğəmbər)! Camaata söylə ki, (risalətimin müqabilində) sizdən yaxınlarımı sevməkdən başqa bir mükafat istəmirəm!”²

Həmçinin eşitmişdilər ki, “mübahilə” hadisəsində qağış mərasimi üçün o həzrətin yaxınlarından bir neçə nəfərin iştirakı ilə məsihilər öz qərarlarından əl götürdülər. Camaat üçün bu neçə nəfər yaxın adamı tanımaq yüksək əhəmiyyət daşıyırdı. Onlar Peyğəmbər (s)-in ilk köməkçilərini (Əbu Talib və Həmzəni), ona iman gətirən birinci qadın və kişini (Əli (ə) və Xədicəni) tanımaq və imkan daxilində onlarla görüşmək istəyirdilər. Eləcə də bilmək istəyirdilər ki, görəsən həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) özündən bir övlad, yaxud bir nəvə qoymuşdur ya yox?

Hakim dairələrin bu suallara cavabları yox idi. Çünki onların hökumətinin davamı, bəlkə də qanunauyğunluğu sual altına düşür və süquta səbəb ola bilərdi. Burada hər sualın cavabında elə bir şəxsdən söz açılırdı ki, onun xilafət haqqının qəsb olunduğunu iddia edirdi və o, Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in kürəkəni və əmisi oğlu Əli ibn Əbi Talibdən başqa bir şəxs deyildi. Elə bu zamandan iki məsələ icra olunmağa başladı:

1. Abbas və onun xanədanının Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in ən yaxın qohumu kimi tanınması:

Əli (ə), Fatimeyi-Zəhra (ə.s) və onların övladlarından söz açmaq rəva görülmədiyi bir vaxtda, çarəsizlik üzündən Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in digər yaxın bir adamı tanıtdırılmalı idi. Burada ən yaxşı şəxs o həzrətin əmisi Abbas idi. O, hörmətli, mö`tədil və sakit bir şəxs idi. İkinci xəlifə əlaqəsini onunla genişləndirdi və onun əhli-əyalını haşimilər müqabilində gücləndirib, onların aylıq maaşlarını Bədr və Ühüd müharibələrində iştirak edənlərlə müqayisədə çoxaltdı və ona hər ay (yeddi, yaxud) on iki min misqal gümüş pul verirdi.¹ Halbuki Abbas nəinki Bədr, Ühüd, Xəndək və Təbuk müharibələrində iştirak etməmiş, həm də düşmən və şirk qoşunundan idi ki, müsəlmanlar tərəfindən əsir tutuldu.

On səkkizinci hicri qəməri ilində Mədinədə qəhətlik və quruluq baş verdikdə, ikinci xəlifə Abbası “yağış” namazı qılmağa göndərdi ki, Allahdan yağış göndərməsini diləsin.² Həmçinin xəlifə həmişə sə`y edirdi ki, Abbasın oğlu Abdullahı hər yerə özü ilə birgə aparsın.³ Bir dəfə də Abdullaha Həmsin valiliyini təklif etdi; bu şərtlə ki, xəlifədən sonra Əlinin xilafəti üçün öz mövqeyindən istifadə etməsin.⁴

2. Başqalarının şəxsiyyətini daha da qabartmaq:

İmam Əli (ə), Fatimeyi-Zəhra (ə.s), Xədiceyi-Kubra (ə.s) və onların övladlarının adının çəkilməsinin çətin olduğu vaxtlarda mö`minlərin anası Ayişənin şəxsiyyəti daha da artır, Peyğəmbər (s)-in zövcələri, onun iki tanınmış qayınatası (Əbu Bəkr və Ömər) o həzrətin qalan yaxın adamları və ümmətin sünnə tanıyanı kimi tanıtdırılırdılar. Camaat Peyğəmbər (s)-in sünnəsini, yaxud o həzrətin xüsusiyyətlərini tanımaqda şəkk-şübhəyə düçar olduqda, onu imam Əli (ə)-dan soruşmaq əvəzinə Ayişə üz tutur və o, hər nə deyirdisə, istər düzgün, istərsə də yanlış, qəbul edirdilər.

VALİLƏR VƏ SƏRKƏRDƏLƏR

Əbu Bəkrin hökmranlığının məziyyətlərindən biri budur ki, onun hakimiyyəti dövründə Bəni-Üməyyə tayfasından çox az adam vali, yaxud ordu sərkərdəliyinə seçilmişdir. Ömər ibn Xəttabın hakimiyyətində hökumət ən çox əməvilərin əlində dolanırdı. Osman ibn Əfvanın dövründə isə hər bir şeyə hakim kəsilən yalnız Bəni-Üməyyə tayfası idi. Lakin hər üç hökmranın dövründə Ömərin imam Əlini (ə) üç dəfə Mədinədə öz yerində nümayəndə qoyduğundan başqa haşimilərdən heç kimi bir vəzifəyə tə`yin etmədi, özü isə səfərə getdi⁵:

1. “Beytül-Müqəddəs”ə getdiyi zaman.⁶

2. “Qadisiyyə” və “Cəsr” müharibələrində orduları hazırlayan zaman.⁷

3. Şama gedən zaman.⁸

Salman Farsi imam Əli (ə)-ın məsləhəti ilə az müəyyən bir müddət ərzində ikinci xəlifə tərəfindən Mədayinin⁹, Əmmar isə Kufənin valiliyinə¹⁰ seçildi. Bərra ibn Azib (imam Əli (ə)-ın yaxın səhabəsi) ordu sərkərdəsi tə`yin edildi və o, Qəzvin şəhərini fəth edərək, oranın əhalisi ilə sülh müqaviləsi bağladı.<sup>1</sup> Bir vaxtlar da Lsman ibn Hənif Kufənin vergilər üzrə məs`ul vəzifəsini öz öhdəsinə götürdü.²

Bunlardan başqa ikinci xəlifənin valiləri aşağıdakılardan ibarətdir:

Şam: Müaviyə, Misir: Əmr ibn As, Bəhreyn: Müğeyrət ibn Şö`bə və Əbu Hüreyrə Düveysi, Bəsr: Əbu Musa Əş`əri və Müğeyrət ibn Şö`bə, Kufə: Sə`d ibn Əbi Vəqqas və Müğeyrət ibn Şö`bə.

Onların hər birinin tərcümeyi-halı haqda mütaliə etmək xüsusi bir kitab tələb etdiyindən, biz burada onların içərisindən yalnız Müğeyrət ibn Şö`bənin həyatı ilə bağlı qısa anlayış vermək istəyirik. Hər şeydən öncə adıçəkilənlərin valiliyə seçilməsinə diqqət yetirilməlidir ki, xəlifənin e`tiqadına görə bu vəzifənin onlara həvalə edilməsində işlərin idarəsində onların dindarlığı və dini qayda-qanunlara iltizamlılıqları deyil, yalnız qüdrətli olmalarıdır. Buna əsasən, burada layiqli iş Müaviyənin Şama, Əmr ibn Asın isə Misrə vali seçilməsidir. Halbuki Müaviyə elə kəslərdən idi ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in adını çəkməyi çərxi-fələyin səhifəsindən silmək üçün and içmişdi³ və ölünə qədər də şərab içirdi.⁴ Əmr ibn As isə İslamı qəbul etməzdən öncə yetmiş beyt şe`rlə Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-ə nalayiq sözlər deyir və o həzrəti lə`nələtləyirdi. Əbu Hüreyrəyə gəldikdə də, o, səhabələr arasında yalan danışmaq və fırıldaqlıqla tanınırdı.⁵