Bitiruv malakaviy

Keysning asosiy maqsadi talabalarga maktab, oila, mahala hamkorligi, tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega ekanligini vaziyat asosida ko‘rsatib berish, shuningdek ta’lim- tarbiya jarayoning to‘g‘ri tashkil qilinishida, sinf rahbar va ota- onalar hamkorligi zarurligini ko‘rsatib berish. Ta’lim- tarbiya jarayoni bir tomonlama olib boriladigan jarayon emasligini, unda ijtimoiy muhitning barcha qatlamlari ishtirok qilsa samara berishini talaba ongiga sindirishdam iborat.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda mavzuga tegishli quyidagi muammoli vaziyat qo‘llaniladi.

Vaziyat

6-sinf ota-onalar majlisida o‘qituvchi har qaysi ota-onani o‘z farzandi o‘tiradigan partada o‘tirishini taklif qildi. U har qaysi ota-onaning oldiga o‘z bolasining daftari va buklangan qog‘ozni partaga qo‘yib chiqdi. Buklangan qog‘ozda faqatgina ota-onaga tegishli yozuv bor edi. Masalan:
“Dilnozada ancha o‘zgarishlar bor, yaxshi o‘qiyapti, biroq matematikadan biroz qiynaliyapti. Shu fandan qo‘shimcha darsga borsin. Iltimos, dushanba kuni soat 13;00 da kelsangiz matematika fani o‘qituvchisi bilan maslahatlashib olasiz”.
“Mohira parishonxotir, hamma narsaga e’tiborsiz, fanlarni o‘zlashtirishga harakat qilyapti. Suhbatlashish uchun qolishingizni so‘rayman”.
“Sevara juda harakatchan, lekin so‘zlab berishda qiynaladi. Fikrlashiga, nutqiga e’tibor berish kerak”.
“Anvarning o‘qishlari pasayib ketdi, musiqaga qiziqadi, qizlarga qarab faqat qo‘shiq aytadi. Iste’dodi haqida o‘ylab ko‘rish kerak”.
O‘qituvchi ota-onalarning har biriga farzandlarining xulq-atvori yozilgan qog‘ozlarni berib chiqdi. Sinfidagi ko‘pchilik o‘quvchilarida yuqoridagi kabi ta’limiy-tarbiyaviy kamchilik bor edi.
( O‘. Asqarova.“ Pedagogikadan amaliy mashqlar va masalalar”)
Talabalar vaziyat bilan tanishtirilgandan keyin ularga quyidagi uslubiy ko‘rsatmalar beriladi.

1. 
   Keys bilan tanishish:
   

1. 
   Keys mazmunini diqqat bilan o‘qib chiqing.
   
2. 
   Keysni kichik jamoangizda “sabab-oqibat” nuqtai-nazaridan tahlil qiling.
   

1. 
   Berilgan vaziyat bilan tanishish:
   

1. 
   Malumotlarni yana bir diqqat bilan o‘qib chiqing.
   
2. 
   Vaziyatni keltirib chiqaruvchi omillarni belgilab oling.
   

s) Vaziyatda muhim joylarni qalam bilan chizib, alohida ko‘rsatib qo‘ying.

3. 
   Muammoli vaziyatni tahlil qilish:
   

Talabalar muammoli vaziyatni o‘rganish davomida quyidagi savollarga javob topadilar.

1. 
   Sinf rahbariga bildirilayotgan e’tirozlar nima sababdan yuzaga kelgan?
   
2. 
   Sizningcha sinf rahbarining bu kabi yozuvlariga qanday qaraysiz?
   
3. 
   O‘qituvchi bu usulni nima maqsadda ishlatdi?
   
4. 
   Bu usulni siz ham pedagogik faolliyatingizda qo‘llarmidingiz?
   
5. 
   Ota-onalar o‘rnida nima qilardingiz?
   
6. 
   O‘quvchilarda yuzaga keluvchi muammolarni qanday hal qilsa bo‘ladi?
   
7. 
   Ota-onalar yig’ilishlarining ta’lim –tarbiya tizimida ahamiyati hozirda qanday yo‘lga qo‘yilmoqda.
   
8. 
   O‘quvchilarda ko‘rsatilgan muammolarni qanday hal qilish mumkin
   
9. 
   Voqeallarni keying rivojlanishi qanday bo‘lishi mumkin ?
   

4. Muammoli vaziyatni yechish usul va vositalarni tanlash hamda asoslashda talabalar quyidagi vazifalarni bajaradilar.

1. 
   Vaziyat yechimini topish maqsadida “Muammoli vaziyat” jadvalini to‘ldirish.
   
2. 
   Muammoni yechish uchun barcha holatlarni o‘rganish va muqobil variyatlarni tahlil qilish.
   
3. 
   Keys bilan ishlash natijalarini taqdimot yoki yozma axborot shaklida tayyorlang.
   

O‘quvchilarning har tomonlama ta’lim-tarbiya olishida ota-onalar bilan olib boriladigan hamkorlik ishlari juda muhimdir. Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining asosiy maqsad va vazifalaridan biri ham shundadir, ota-onalar bilan o‘tkaziladigan yig’ilishlar, individual suhbatlar, turli -hil tadbirlar, ularni maktab bilan bilan bog’lab turadi. Bunda sinf rahbar faoliyati juda muhimdir. Keysda ko‘rsatilgan muammoli vaziyat orqali yuqoridagi vazifalar tahlil qilindi.
Dars ishlanmasi (4- ilovada) keltirigan
Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanidan “Sinf jamoasini tashkil qilishva uni tarbiyalash metodikasi” mavzusisi asosida keys-stadi texnologiyasi.

3. 
   Keys bilan ishlash natijalarini taqdimot yoki yozma axborot shaklida tayyorlash.
   

Yoshlar hayotida, ularning faolligini ta’minlashda boshlang’inch tashkilotlarining o‘rni kattadir, yetakchi ma’suliyati, uning qobiliyatlari, tashkilotchiligi, tashabbuskorligi jarayoni uyushtirishda zarurdir. Yuqorida keltirilgan vaziyatda yetakchi faoliyatidagi sustkashliklar va bu o‘quvchilar faoliyatida ta’siri keltirilgan. Vaziyatni yechish davomida talabalar o‘zlarining muqobil yechimlarini keltiradilar.
Dars ishlanmasi (8- ilovada) keltirilgan.
Yoshlar tashkilotlari va ular bilan ishlash metodikasi fanidan “ Boshlang`ich tashkilot faollari tomonidan voyaga yetmagan yoshlar o‘rtasida huquq
buzarliklarning oldini olish ishlarini olib borish” mavzusi asosida keys-stadi texnologiyasidan dars ishlanmasi (9-ilovada) keltirilgan.
Biz yuqorida pedagogika, tarbiyaviy ishlar metodikasi, kuni uzaytirilgan guruhlarda ta’lim-tarbiya nazariyasi metodikasi, yoshlar tashkilotlari va ular bilan ishlash metodikasi fanlarining o‘quv dasturida keltirilgan mavzulari asosida, keys- stadi texnologiyasini qo‘llagan holda dars ishlanmalarini keltirib o‘tdik. Dars jarayonida keys-stadi texnologiyasidan foydalanish o‘quv samaradorligini oshiradi.
Talabalarda ta’limiy faоliyat natijasida shakllangan bilim, ko‘nikma va malakalari darajasi quyidagi mеzоnlar asоsida aniqlandi:

1. 
   Talabalarda pedagogik fanlar bo‘yicha ilmiy-nazariy tushunchalarning shakllanganligi
   
2. 
   Talabalar tafakkurida vaziyatlarga nisbatan muqobil yechimlar topish ko‘nikmalari, mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, jamoaviy birdamlik tushunchalari, oldindan kasbiy malakalarining shakllanganligi
   
3. 
   Talabalarda manbalar ustida mustaqil ishlash, tadqiqоtchilik faоliyat ko‘nikmalarining shakllanganligi
   
4. 
   Talabalarda mustaqil fikr va ijоdiy-izlanuvchanlik ko‘nikmalarining shakllanganligi
   

Ekspеrеmеnt bоsqichlari	Tоpshiriqlar	Nazоrat guruхlari	Ekspеrеmеntal guruхlar
Qayd etuvchi ekspеrеmеnt	I II III IV	24% 22% 12% 7%	23% 20% 13% 6%
Tajriba umumlashtiruvchi ekspеrеmеnt	I II III	25% 24% 12%	26% 28% 18%

IV

6%

19%

Ko‘rinib turibdiki, mehnat talimi fanlaridan amaliy mashg’ulotlarni o‘tkazishda keys-stadi tехnоlоgiyasini qo‘llash natijasida talabalarda ta’limiy faоliyatga nisbatan mоtivatsiya оshdi, ularda mustaqil fikrlash, kasbiy faoliyatda uchraydigan vaziyatlarga nisbatan oldindan yechimlar topish malakalari shakllandi, mustaqil fikr va krеativlik ( ijоdkоrlik) ko‘nikma va malakalari rivоjlandi, mehnat talimi fanlarni o‘qitishda amaliy vaziyatlarni qo‘llash orqali kasbiy mahoratlarini mustahkamlandi va оngli egallashlari uchun muayyan pеdagоgik-psiхоlоgik sharоitlar yaratildi. Оlingan natijalarning statistik tahlili shuni ko‘rsatdigi, ta’lim samaradоrligi ekspеrimеntal guruhlarda nazоrat guruhlariga nisbatan 23% оshdi.

XULOSA

Mehnat talimi fanlarni o’qitishda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quv samaradorligini oshiradi, talabalarning bilim ko‘nikmalarini yanada rivojlantiradi.

2. 
   bobda mehnat talimi fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasining ahamiyati ochib berilgan, bobning birinchi rejasida o‘quv jarayonida innovatsion texnologiyalarning qo‘llashning ahamiyati, sabablari keltirilgan. Shuningdek birinchi reja asosida mehnat talimi fanlar tarkibiga kiruvchi fanlar: pedagogika, tarbiyaviy ishlar metodikasi, kuni uzaytirilgan guruhlarda ta’lim-tarbiya nazariyasi va metodikasi, yoshlar tashkilotlari va ular bilan ishlash metodikasi fanlari, o‘quv reja, o‘quv dastur, ishi dastur talablari asosida o‘rganilgan, ular uchun ajratilgan soatlar ko‘rsatib o‘tilgan fanlarni o‘qitishda dastur talablariga binoan talabalar bilishi va egalashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malakalar tahlil qilingan.
   

III-bobning ikkinchi rejasida tajriba –sinov ishlari keltirilgan. Mehnat talimi fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasini qo‘llash bo‘yicha guruhlarga ajratildi.
Tajriba - sinov ishlarida pedagogik fanlarni o‘qitishda qo‘llaniluvchi usul va uslublar kuzatildi, tahlil qilindi. O‘quv guruhlarida dars o‘tish jarayonida yuzaga keluvchi muammolar o‘rganilgan Mehnat talimi va fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasini qo‘llagan holda amaliy mashg’ulotlar tashkil qilindi.
Tajriba sinov natijalariga ko‘ra keys-stadi texnologiyasi qo‘llagan holda o‘tkazilgan amaliy mashg’ulotlar dars samaradorligini oshirgan va talabalarda kasbiy faoliyatga nisbatan ko‘nikmalar rivojlangan.Ta’lim tizimida o‘quv samaradorligini oshirish, bilim oluvchilarni har tomonlama yetuk shaxs sifatida tarbiyalash muhim vazifalardan biridir. Aynan pedagogik texnologiyalar tarkibiga kiruvchi keys-stadi bugungi ta’lim tizimi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatimizda ta’lim tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil qilib uni jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayoniga tadbiq etish davom etmoqda. Shu kungacha ta’lim tizimida ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash, unga oid o‘quv adabiyotlarni tayyorlash va amaliyotga tadbiq qilish asosiy vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Bitiruv malakavi ishi mavzusi yuqoridagi talablar asosida shakllantirildi. kasb-hunar kollejlarida pedagogik fanlarda keys-stadi texnologiyasini qo‘llash orqali talabalarni bilim, ko‘nikmalarini rivojlantirish ishining asosiy maqsadi qilib olindi. Tezkor axborotlar almashuvi zamonasida yashayotgan har inson, amaliy, kasbiy faoliyatida bir muncha muammoli vaziyatlarga duch keladi, shunday paytda oldindan yechimi izlab topilgan vaziyatlardagi muqobil yechimlar qo‘l keladi. fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasidan foydalanishdan maqsad o‘quvchilarning bilimlarini ongli, faol va yuqori o‘zlashlashtirilishlarga erish va Umum talim maktablarida ularni mustaqil ilmiy-ijodiy izlanuvchanlik faoliyatga tayyorlash, kasbkor ko‘nikmalarini shakllantirish, ularda ijtimoiy-siyosiy onglilik, vatanparvarlik, ma’suliyatlilik sifatlarini tarbiyalashdan iborat.
Keys-stadi texnologiyasi asosida o‘qituvchi faoliyati tashkil qilish davomida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘quv materialini shunchaki yetkazish bilan cheklanib qolmasdan, ularni birga fikrlashga, mushohada qilishga undaydi, faollashtiradi, o‘quv-bilish faoliyatlarini maqsadli tashkil qiladi. Nazariy ma’lumotlarning real jarayonlarga qay darajada to‘g’ri kelishini isbotlash maqsadida o‘quvchilar hamkorlikda faol izlanishlar olib boradilar, muammo yechimining turli
variantlarini ishlab chiqadilar va eng maqbul usul va vositalarni tanlaydilar, natijalarni amaliy tadbiq qilishni o‘rganadilar.
Keyslarda keltirilgan vaziyatlarni tahlil qilish davomida o‘quvchilar birgalikda faol izlanadilar, vaziyatning yechimini qidiradilar, masalani hal qilishning turli variantlarini ilgari suradilar, tahlil qiladilar va eng maqbul variantlarini ilgari suradilar, tahlil qiladilar. Ularda shaxsiy tanqidiy munosabatlar tarkib topadi, mulohazalari asosliligini isbotlash uchun muayyan izlanishlar olib boradilar, bir qator ilmiy konsepsiyalar orasidan eng maqbulini tanlaydilar, qo‘lga kiritilgan natijalarni taqqoslaydilar, fikrlarni umumlashtirib, aniq xulosalarga kelinadi va faoliyat samarasini ta’minlashga xizmat qiladigan qarorlarni taxmin qilinadi va imkoniyat darajasida amalda qo‘llab ko‘riladi.
Bu jarayonda o‘quvchi bo‘lg’usi mutaxassis sifatida jarayoni keng tahlil qiladi, o‘quv axborotida keltirilgan ma’lumotlarga nisbatan ma’lum nuqtai-nazarni shakllantiradi, aniq dalilar asosida bahs-munozara yuritadi, dalillarning asosli yoki asosli emasligini haqida o‘ylab ko‘radi, o‘z faoliyatini iodiy tashkil qilishni o‘rganadi. Axborotlarni chuqur va keng qamrovli tahli qilish asosida o‘quvchining ilmiy tafakkuri rivojlanadi, mantiqiy izchilikda fikr yuritishni qobiliyatlari rivojlantiriladi.
Birinchi o‘rinda o‘quvchi muammo texnologiyasi, uning boshqa ta’lim texnologiyalaridan farqi, ta’limiy vazifalari, o‘quv didaktik masalalarini hal qilishdagi hamda bo‘lg’usi mutaxassisning kasbiy yuksalishidagi o‘rni kabi savollarga javob topishi kerak.
.
Mamlakatimizda ta’lim tizimiga berilayotgan e’tibor, Prezidentimiz tomonidan ko‘rsatilayotgan g’amxo‘rlik, yoshlar bilim olishlari uchun yaratilgan sharoitlar maqtasa arzigulikdir. Aynan bu jarayonda dars sifatini, yoshlar bilimini oshirish, mustaqil fikrlovchi shaxslarni tarbiyalash, har qanday muammoning yechimini izlab topa oladigan avlodni tarbiyalash ta’lim oldida turgan asosiy
vazifalardan biridir. Aynan shu maqsadlarni bajarishda keys-stadi texnologiyasining ahamiyati, o‘rni kattadir.
Keys-stadi texnologiyasi dars jarayonini, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatiga yangicha ruh bag’ishlovchi ta’lim texnologiyalardandir. O‘quv jarayonida qo‘llaniluvchi barcha texnologiyalar kabi keys –stadi texnologiyasi ham o‘ziga xos ta’limiy imkoniyatlariga ega. Shuningdek keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda o‘qituvchining o‘rni va ahamiyati muhim ahamiyat kasb etadi. Dissertatsiya ishining II bobida yuqorida muhim vazifalar keng ochib berilgan.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda ta’lim maqsadlarni to‘g‘ri qo‘ya olish ustuvor masalardan biridir. Keys-stadi texnologiyasini tashkil qilishda yuqorida keltirilgan o‘n birta bosqich asosiy o‘rini egalaydi.
Asosan texnologiyani tashkil qilishda vaziyatlarni to‘g’ri qo‘yish, muammoning sabab –oqibatlarini to‘liq ochib berish lozim. Keysni to‘g’ri tanlay olish, talabalarning qiziqishi va ularning tayyorgarligini e’tiborga olish, vaziyatni tahlil qilish usullari bilan tanishtirish muhimdir.
II-bobning birinchi rejasida texnologiyani tashkil qilishda “Aqliy xujum”, “Munozara” metodlarining ahamiyati zarurligi ochib berilgan. Shuningdek vaziyatni tahlil qilish turlari, bosqichlari, tahlil qilishda nimalarga e’tibor berish zarurligi va talabalarga eslatlarmalar keltirib o‘tilgan.

2. 
   bobning, ikkinchi rejasida texnologiyani qo‘llashda o‘qituvchining ahamiyati, jarayonni tashkil qilishda uning vazifalari, talabalarni bahollash jarayoni haqida ma’lumotlar keltirilgan.
   

Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda o‘qituvchi vazifasi uning jarayoni odilona to‘g’ri boshqara bilishi bilan baholanadi. Ya’ni o‘qituvchi jarayoni tashkil qilishi, mavzuga xos va mos vaziyatni tuza olishi va talabalar faoliyati boshqara olishi lozim.
Keys-stadi texnologiyasida bahollash jarayonida barcha baholash tizimlaridan foydalanish mumkin. Bahollash jarayoniga talabalarning jamoa bilan
birlasha olishi, ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, vaziyatga mos yechimlarni topishlari alohida e’tiborga olinadi.