Biznes boshqaruv asoslari

Asosiy ehtiyojlar: 
• oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga 
• dam olish va sog‘liqqa 
1. 
Asosiy ehtiyojlar: 
• mehnatga 
• xavfsizlikka 
• qo‘shimcha mahsulotga 
• boshqarishga 

---

Jahon amaliyotida motivatsiya vositasida unumli mehnatga chorlashning turli nazariyalari 
mavjud. Bular jumlasiga: 
•
“X” (iks) va “Y” (igrik) nazariyasi;
•
kutish nazariyasi;
•
boisiy 
(gigienik) 
tozalanish 
nazariyasi; 

• 
adolatlilik (haqqoniylik) nazariyasi;
•
ehtiyojlar ustunligi nazariyasi. 
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi negizida kishilar ehtiyojlarida kiziqishlari orqali ularning 
mehnatlarini motivlashtirish yotadi.
Bu yerda, 
1 - rahbar bo‘ysunuvchilarga ehtiyoj va qiziqishlarni chetlab ta’sir ko‘rsatadi (bu yerda 
qarorlarning bajarilishi hech kimni qiziqtirmaydi); 
2 - qo‘l ostidagilarga faqat rahbarning ehtiyoji va qiziqishini inobatga olingan holda ta’sir 
o‘gkaziladi (bu yerda qarorlarning bajarilishi faqat rahbarning manfaatini ko‘zlaydi); 
3 - boshqarish o‘zaro ta’sir ostida amalga oshiriladi. Bu yerda qarorning bajarilishiga har 
ikkala tomon manfaatdor; 
4 - ta’sir qilish faqat bo‘ysunuvchilarning ehtiyoji va qiziqishiga asoslanadi. 
1, 2 va 4-yondoshuvlar rahbar bilan xodimlar o‘rtasida 
qarshi harakat
ga olib keladi. 
Natijada, rahbar va jamoa, rahbar va ayrim xodimlar ehtiyojlari o‘rtasida nomuvofiqlikning 
paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli rahbar motivlashtirishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar 
yordamida amalga oshirishi lozim. 
Ehtiyojlar ustunligi
nazariyasi ham rahbarlardan boshqarishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar 
vositasida, ya’ni 3-yondoshuv orqali amalga oshirishni talab qiladi. Chunki boshqa (1, 2 va 4) 
yondoshuvlar qarshi harakat bo‘lib, xodimlar va jamoa bilan rahbariyat o‘rtasida ixtiloflarga 
olib kelishi mumkin. 
Motivlashtirish nazariyasiga asoslanib, uning turli modellari ishlab chiqilgan va amaliyotda 
qo‘llanib kelinmoqda. Ularning asosiylari quyidagilardir: 
•
oqilona (ratsional) model; 
•
insoniy munosabatlarni motivlashtirish modeli; 
•
kompleks motivlashtirish modeli. 
Bu yerda kishilarni motivlashtirish uchun moliyaviy dastak mukofot va jazo qo‘llaniladi. 
Bu “shirin kulcha” va “qamchi” taktikasidir. Ba’zi hollarda bunday yondoshish to‘g‘ri bo‘lar, 
ammo uning samarasi juda qisqa bo‘ladi. Boshqa hollarda esa u kishilar o‘rtasidagi 
munosabatga putur yetkazib uzoq muddatga zarar yetkazishi mumkin. 
Bu modelning muallifi amerikalik ruhshunos Emirson Mayo bo‘lib, uning negizida quyidagi 
g‘oya yotadi. 
Ichki omillar:
shuhrat topish, ijroni yaxshilash va sotsial ehtiyojlarni qondirish ishdan 
qoniqishga olib keladi. Ishdan qoniqish esa mehnat unumdorligini oshiradi. Bunday yondoshuv 
eng muhim tashqi omilni, ya’ni ish haqini inobatga olmaydi. Go‘yoki “mamnun (ehtiyoji 
2.