Bmt-nin Qadınlara qarşı ayri-seçkiliyin bütün növ
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3
G Ġ R Ġ ġ
Gender hüquq bərabərliyi demokratik cəmiyyətin inkişafının və insan hüquqlarına riayət edilməsinin əsas prioritetlərindən biridir. Hazırda gender problemi və gender bərabərliyinin təmin olunması dünyanın bir çox ölkələrində aktual problemlər sırasında durur. Bu, ilk növbədə iqtisadi və sosial sferada gender bərabərsizliyi amilinin insan resurslarının keyfiyyətinin pisləşməsindən irəli gəlir. Belə ki, problemin ciddi xarakter alması sosial-iqtisadi tərəqqiyə maneə törədir, insan kapitalının inkişafında mövcud sistemin səmərəliliyini aşağı salır və nəhayət, cəmiyyətdə sosial ədalətsizliyin dərinləşməsinə səbəb olur.
Ümumilikdə bu problemin mənfi nəticələrini nəzərə alaraq 1990-cı ildən etibarən beynəlxalq təşkilatlar və inkişaf etmiş ölkələr gender probleminin və gender bərabərliyinin qorunması istiqamətində fəal proqramlar həyata keçirməyə başladılar. Əgər 1990-cı illərə qədər inkişafa yardım sahəsində qadın məsələlərinə ayrıca bir sahə kimi birtərəfli formada baxılırdısa, 1990- cı il ildən sonra problemin həllində aşağıdakı istiqamətlərdə kompleks yanaşılma başlanıldı 1 :
ümumilikdə həyata keçirilən siyasətin kişi və qadınların həyat tərzinə təsirini müəyyənləşdirilməsi;
hamıya bərabər formada gəlir əldə etmək imkanlarının verilməsi;
sosial müavinətlərin ünvanlılığın təmin edilməsi;
bərabər formada resurslardan istifadə edilməsi;
bərabər formada təhsil və səhiyyə xidmətlərindən istifadə edilməsi və s. bu kimi məsələlərdə zəruri imkanların verilməsi.
1 Хартия прав человека: Всеобщая декларация прав человека, принятая ГА ООН 10 декабря 1948 г. Конвенция о борьбе с торговлей людьми и с эксплуатацией проституции третьими лицами утвержденная ГА ООН 2 декабря 1949 г. Конвенция о политических правах женщин. Конвенция о гражданстве замужней женщины. Декларация о ликвидации дискриминации в отношении женщин провозглашенная ГА ООН 7 ноября 1967 г. Декларация об искоренении насилия в отношении женщин ГА ООН за 20 декабря 1993 г. IV Всемирная конференция в Пекине по положению женщин, 4-15 сентября 1995 г. Конвенция 100 -о равном вознаграждении мужчин и женщин за труд равной ценности. Конвенция 111- о дискриминации в области труда и занятий. Конвенция 156 - о равном обращении и равных возможностях для трудящихся мужчин и женщин, трудящиеся с семейными обязанностями. Рекомендации 165 - О равном обращении и равных возможностях для трудящихся мужчин и женщин, трудящиеся с семейными обязанностями.
4 Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə gender probleminin təhlili zamanı 3 əsas sosial məsələyə baxılması məqsədəuyğun hesab olunur: 1.İqtisadi və sosial sahələrdə kişilərin və qadınların iştirakını gender uyğunsuzluğu nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirmək; 2.Ayrı-ayrı fəaliyyət sahələrində gender uyğunsuzluğunu müəyyənləşdirməklə hər iki cins üçün bərabər imkanları yaratmaq; 3. Subyektlərin cinsi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında və sosial-institutlarda iştirakına şərait yaratmaq; 2
Azərbaycan Respublikası qanunvericilik səviyyəsində qadın və kişilərin tam bərabərliyini qəbul edir. Azərbaycanda qadınlar və kişilərin bərabərliyini nəzərdə tutan maddələr 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında (25-1-ci maddə), eləcə də başqa ümumi qanunverici aktlarda (Mülki Məcəllə, Əmək Məcəlləsi, Ailə Məcəlləsi və s.) özünə yer tapmışdır.
Müstəqil dövlət kimi Azərbaycanın da dünyada gedən ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi və texniki-texnoloji proseslərə inteqrasiya etmək, beynəlxalq konvensiya və tövsiyələri qəbul etmək, gender bərabərliyini təmin etmək və bu sahədə bir sıra tədbirlər həyata keçirməklə dünyanın sivil ölkələri sırasına daxil olması demokratik inkişafın zəruri şərtlərindəndir.
Azərbaycan Respublikasının 25-maddəsinə görə: Dövlətlər irqindən, milliyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmək vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən. əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cins, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır.
Lakin təcrübə göstərir ki, əksər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da hakimiyyətə nail olmaqda, ictimai və siyasi proseslərə təsir səviyyəsində cinsə görə fərqli yanaşma
2 Мировой обзор по вопросу о роли женщин в развитии. Нью-Йорк, ООН, 1999. с 10. 5 prinsipləri özünə yer tapmışdır. Bu baxımdan, Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün növ formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya (CEDAW, bundan sonra Konvensiya) onların hüquqlarının müdafiəsi və monitorinqi üçün tutarlı bir sənəddir.
Konvensiya 18 dekabr 1979-cu ildə qəbul edilmiş və 20 sentyabr 1981-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Konvensiyanın hazırlanması kişi və qadın bərabərliyini özündə əks etdirən Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinə (1948), Qadınların Siyasi Hüquqları haqda Konvensiyaya (1952), Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar Haqda Beynəlxalq Pakta (1966) və İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Haqda Pakta əsaslanmışdır. Azərbaycan Respublikası Konvensiyanı 10 iyul 1995-ci ildə ratifikasiya etmişdir.
Insan hüquqlanna dair konvensiya olan CEDÄW ona tərəfdaş çıxmış dövlətlər üçün öhdəlik yaradan bir beynəlxalq hüquq mənbəyidir. Bu sənəd miili və yerli səviyyələrdə, eləcə də hökumətin bütün qolları - icraedici hakimiyyət, parlament və məhkəmələr - üçün icbari öhdəçiiik yaradır.
Əvvəlki beynəlxalq konvensiyalarda ayn-seçkiliyin yolverilməzliyi və bərabərlik məsələsi qaldırılsa da, həmin sənədlərdə "real bərabərlik" və ya "nəticələrin bərabərliyi" məsələsinə, yaxud kişilər və qadınlar arasında olan bərabərsizliyin davam etməsinə şərait yaradan köklü sosial səlahiyyət məsələlərinə heç bir şəkildə toxunulmamışdır.
Konvensiyanı qəbul edən dövlətlər qadına münasibətdə diskriminasiyanın bütün formalarını pisləyir, müvafiq vasitələrlə qadına münasibətdəki ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması üzrə dərhal siyasət aparmağa razılaşır və bu məqsədlə aşağıdakı öhdəlikləri götürürlər: o
Kişi və qadın arasındakı hüquq bərabərliyi prinsipini öz milli konstitusiya və ya digər uyğun qanunlara daxil etmək, bütün diskriminasiya xarakterli qanunları ləğv etmək və qadınlara qarşı diskriminasiyanı qadağan edən qanunlar qəbul etmək; o
Qadınların diskriminasiyadan təsirli müdafiəsinə zəmanət verən milli mexanizmləri qurmaq; 6 o Ayrı-ayrı fərdlər, təşkilat və ya müəssisələr tərəfindən qadınlara qarşı diskriminasiya xarakterli bütün fəaliyyətlərin aradan qaldırılmasına zəmanət vermək.
Bütün beynəlxalq müqavilələr/konvensiyalar kimi, Konvensiyanı imzalayan və ona qoşulan dövlətlər, onun müddəalarını əyani tətbiq etməli və ―de-yure‖ bərabərliyindən, qadınların və kişilərin orta hesabla nail ola biləcəyi bərabərliyə, yəni nəticələrə görə bərabərliyin – ―de-facto‖ təmin olmasına borcludurlar.
30 maddədən ibarət olan Konvensiyanın 1-ci maddəsində ―Konvensiyaya görə, ―qadınlara qarşı ayrı-seçkilik‖ anlayışı qadınların ailə vəziyyətindən asılı olmayaraq kişi və qadınların hüquq bərabərliyi əsasında və siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, mülki və ya hər hansı digər sahədə insan haqlarının və əsas azadlıqlarının tanınmasının, istifadə edilməsinin və ya həyata keçirilməsinin əngəlləşməsinə və ya heçə endirilməsinə səbəb olan və ya bu məqsədi daşıyan, cinsi əlamətə görə hər hansı fərqləndirmə, istisna, yaxud məhdudiyyət deməkdir‖.
Konvensiyanın 6-16 maddələri ayrı-ayrı sahələrdə qadınlara qarşı edilən ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılmasına həsr olunmuşdur. Bu maddələr qadınların siyasi və ictimai həyatda bərabər hüquqlarını, təhsildə, işdə, tibb xidməti sahəsində bərabər imkanları, maliyyə iqtisadi və sosial hüquqlar sahəsində ayrı-seçkiliyə son qoyulmasını təmin edir.
Konvensiya ailə vəziyyətindən, siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni vəziyyətindən və baxışlarından aslı olmayaraq kişi və qadınların bərabər hüquqlara malik olmalarını təsbit etməklə kifayətlənmir. Konvensiyanı qəbul edən dövlətlər hüquqi, siyasi və proqram xarakterli tədbirlər həyata keçirməklə qadınlara münasibətdə mövcud olan ayrı-seçkilik hallarını aradan qaldırmağı öhdəlik olaraq öz üzərlərinə götürürlər. Bu öhdəliklər həyatın bütün sferalarını, o cümlədən nikah, ailə münasibətləri, həmçinin istənilən şəxs, təşkilat və təsisat tərəfindən qadınlara qarşı hər hansı ayrı-seçkiliyi aradan götürən müvafiq tədbirləri əhatə edir.
Konvensiyada dolayı ayrı-seçkilik anlayışı da qəbul edilir. Yəni ayrı-seçkilik yalnız 7 məqsədli, birbaşa deyil, həm də məqsədsiz, dolayı ola bilər. Dolayı ayrı-seçkilik dedikdə praktikada müəyyən bir qrup qoyulan tələblərə cavab verə bilmədiyi üçün ondan istifadə edə bilmir və bu da ayrı-seçkilik sayılır. Hər hansı fərqləndirmə, istisna və ya məhdudiyyətin ayrı-seçkilik hesab olunması üçün onun mütləq şəkildə məqsədli baş verməsi vacib deyil. Məqsədsiz atılan addımlar qadınların hər hansı sahədə hüquqlarının tanınmasını, ondan istifadə edilməsini çətinləşdirərsə bu ayrı-seçkilik sayılır.
Konvensiyadan əvvəl qəbul edilmiş beynəlxalq sənədlərdə ayrı-seçkilik anlayışı yalnız dövlət orqanları tərəfindən törədilmiş diskriminasiyanı əhatə edir. Qadın hüquqları sahəsində hüquqlar daha çox özəl, qeyri-dövlət sferasında da pozulduğundan Konvensiyaya görə bu subyektlər tərəfindən olan ayrı-seçkilik də ləğv olunmalıdır.
Konvensiyanın 17-ci maddəsinə müvafiq olaraq Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin ləğvi Komitəsi yaradılmışdır. Konvensiyanın 18-ci maddəsinə uyğun olaraq iştirakçı dövlətlər, Komitədə baxılmaq üçün hazırkı Konvensiyanın müddəalarını yerinə yetirmək məqsədilə qəbul etdikləri qanunvericilik, məhkəmə, inzibati və ya digər tədbirlər haqqında və bu sahədə əldə edilən naliyyətlər barəsində hesabat təqdim etmək öhdəliyini öz üzərinə götürür.
Ölkənin daxili, yəni milli qanunvericiliyi və onun beynəlxalq öhdəlikləri, o cümlədən CEDAW Komitəsinin tövsiyələri arasında ziddiyyət olarsa, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyanın 151-ci maddəsinə 3 uyğun olaraq həll edilməlidir. Bu maddəyə əsasən ölkənin daxili normativ aktları ilə beynəlxalq öhdəliklər arasında ziddiyyət mövcud olduğu hallarda üstünlük beynəlxalq normalara verilir.
Dövlət Konvensiyanı ratifikasiya etdikdən sonrakı bir il ərzində CEDAW Komitəsinə ilk hesabatı, sonrakı dövrlərdə isə hər 4 ildən bir dövrü hesabatı təqdim etməlidir.
Hökumətlərin müvafiq Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Komitələrinə təqdim etdikləri ilk və dövrü hesabatlarla yanaşı parallel və ya alternativ (kölgə) məruzə və hesabatlar da təqdim oluna bilər. Belə məruzə və hesabatlar milli qeyri- hökumət təşkilatları (QHT),
3
Konstitusiya və normativ aktların referendum vasiəsilə qəbul edilmiş istisnaları
8 insan hüquqlarını müdafiə və təşviq edən fərdlər, fərdlər qrupu və ya təsisatlar, Beynəlxalq QHT-lər, İnsan hüquqlarını müdafiə edən milli təsisatlar (məsələn Ombudsman) tərəfindən təqdim edilir. Komitənin fəaliyyətində QHT-lərin böyük rolu vardır. QHT-lərin, xüsusən də qadın hüquqlarının müdafiəsi üzrə ixtisaslaşmış QHT-lərin və milli təsisatların məlumatları Komitə üçün olduqca qiymətli informasiya mənbəyidir.
Dövlətlər hesabat verərkən bir qayda olaraq problemləri ya göstərmir, yaxud onu ―yumşaldıb‖ təqdim edirlər. Xüsusən qadınların vəziyyətləri ilə bağlı sistematik və total pozuntular baş verən ölkələrdə dövlətlər problemləri hesabatlarında əks etdirmirlər. Belə olan halda qərəzsiz və neytral tərəflərin məlumatı əvəz olunmazdır. Bu keyfiyyətə cavab verən isə əsasən QHT-lərdir.
Əgər Komitəyə Konvensiyada təsbit edilmiş hüquqların üzv-dövlət tərəfindən ciddi və sistemli şəkildə pozulduğunu təsdiq edən etibarlı məlumat daxil olmuşdursa, Komitə aid üzv-dövlətə bu məlumatın araşdırılması üçün əməkdaşlıq etməyi və bununla əlaqədar olaraq sözügedən məlumat barədə öz qeydlərini təqdim etməyi təklif edir. Konvensiyanın 21-ci maddəsi Komitənin ümumi xarakterli təklif və tövsiyələr verə bilməsini göstərir. Bu maddəyə görə Komitə hesabatı öyrənərək və müzakirə edərək, həmçinin dövlətlərdən digər informasiyaları əldə edərək tövsiyələr verməlidir. Lakin bir çox hallarda tövsiyələr ümumi xarakter daşıdığından dövlətlər təqdim edilən tövsiyələrə etinasız yanaşırlar.
Komitə ölkənin geniş ictimaiyyətini - xüsusilə, müəllimlər, sosial işçilər, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları, cəzaçəkmə müəssisələrinin işçiləri, tibb işçiləri, hakimlər və Konvensiyanın müddəalarını tətbiq etməli olan digər peşə sahiblərini - Konvensiyanın müddəaları ilə tanış olmağa tövsiyə edir. Komitə Konvensiya da daxil olmaqla insan hüquqlanna dair məsələlərlə əlaqədar məktəblər və universitetlərdə təlim kursları təşkil etməyi tövsiyə edir.
―Konstitusiya‖ Araşdırmalar Fondu və ―Qadınlar Arasında Həmrəylik‖ İctimai Birliyi ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin dəstəyi ilə ―Counterpart İnternational‖ təşkilatı tərəfindən icra olunan ―Qadın İştirakçılığı Proqramı‖ çərçivəsində ―Qadınların inkişafı naminə ictimai maraqların qorunması‖ layihəsini həyata keçirir. Layihənin məqsədi
9 cəmiyyətdə qadınların aktiv sosial qrup kimi formalaşması üçün CEDAW Komitəsinin Azərbaycan hökumətinə tövsiyələrinin icrası və təbliği üçün ictimai vəkillik kampaniyasının həyata keçirilməsidir.
Layihə çərçivəsində hazırlanmış monitorinq hesabatı Konvensiyanın üç istiqamətini əhatə edir:
Təhsil; Səhiyyə;
Qadın sahibkarlığı. Aparılan monitorinq hesabatı Azərbaycanın dövlət strukturları tərəfindən CEDAW Komitəsinin tövsiyələrinin həyata keçirilməsi istiqamətində bir göstərici olacaqdır.
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|