Bog’liqligi. Jamg’arishning mohiyati, omillari va samaradorligi

jadval.

Iste’mol va jamg’arma darajasi, mlrd., so’m
(shartli ma’lumotlar)

Yillar	Daromad darajasi (D)	Iste’mol (I)	Jamg’arma (J)	Io’M	Jo’M	IqM	JqM
1990	1500	1300	200	0,87	0,13	-	-
1995	1800	1500	300	0,83	0,17	0,67	0,33
2000	2200	1700	500	0,77	0,23	0,50	0,50
	1	2	3 (1-2)	4 (2:1)	5 (3:1)	6 (2:1)	7 (3:1)

Jadval ma’lumotlaridan xulosa chiqarib aytish mumkinki, birinchidan, aholi daromadining asosiy qismi iste’molga sarflanadi, qolgan qismi jamg’armaga ajratiladi. Ikkinchidan, iste’mol ham, jamg’arish ham daromadlar darajasiga bevosita bog’liq bo’ladi.

Aholi daromadining iste’molga ketadigan ulushi iste’molga o’rtacha moyillik deyiladi (Io’M).

Aholi daromadining jamg’armaga ketadigan ulushi esa jamg’armaga o’rtacha moyillik (Jo’M) deyiladi. Ya’ni:

Io’M =
iste’mol daromad
x 100 va Jo’ M ^jamgarma= 100

daromad
Jadvalda keltirilgan har bir daromad darajasi bo’yicha Io’M va Jo’Mni hisoblab ko’ramizki daromad ko’payib borishi bilan Io’M tushadi, Jo’M esa o’sadi. Haqiqatda soliqlar to’langandan keyin qolgan daromad yoxud iste’mol qilinadi va yoxud jamg’armaga ketadi. Shu sababli daromadning iste’mol qilinadigan va jamg’armaga ketadigan qismlari daromad har qanday darajasining butun miqdorini qamrab oladi. qisqasi Io’M+Jo’M=1,0 yoki 100% bo’ladi.
Daromad o’simining iste’mol qilinadigan qismi yoki hissasi iste’molga qo’shilgan moyillik deyiladi (IQM), yoki



IQM =
iste’moldagi o’zgarish daromaddagi o’zgarish


Daromad har qanday o’sishning jamg’armaga ketadigan hissasi, jamg’armaga qo’shilgan moyillik deyiladi (JqM), ya’ni JqM = jamg’armadagi o’zgarish/daromaddagi o’zgarish.
Masalan, agar 1500 mlrd. so’m ni tashkil qiluvchi soliqlar to’langandan keyingi daromad 300 mlrd. so’mga ko’payib 1800 mlrd. so’mga yetsa (7-qator) daromadning shu o’sgan qismining 2/3 qismi iste’mol qilinadi va 1/3 qismi jamg’armaga ketadi. Boshqacha aytganda, IqM - 0,666 ni, JqM esa 0,333 ni tashkil qiladi. Daromaddagi har qanday o’zgarish uchun IqM va JqM yig’indisi har doim I ga teng bo’lishi zarur yoki IqM + JqM = I. Bizning misolda 0,666+0,333= I,0
Shaxsiy daromaddan tashqari iste’mol va jamg’arma o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikka ta’sir ko’rsatuvchi boshqa bir qator omillar ham mavjud bo’ladi. Bu omillarning asosiylari quyidagilar:

• 
  uy xo’jaliklari jamg’argan boylik darajasi;
  
• 
  narxlar darajasi;
  
• 
  narxlar, daromadlar va tovarlar taklifi o’zgarishining kutilishi;
  
• 
  iste’molchi qarzlari;
  
• 
  soliq stavkalari o’zgarishi.
  

2.