Bola shaxsining rivojlanishida ijtimoiy omillarning ahamiyati
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 3 « Научный импульс » апреля , 202 3 1758 o’zgalar to’g’risidagi tushunchalarning shakllanishiga oiladagi ma’naviy-ruhiy munosabatlarning rolini aniq empirik ma’lumotlar bilan asoslashga bo’lgan ehtiyojidan kelib chiqadi. Ko’plab psixologik tadqiqotlarda oila, bola shaxsining shakllanishi va uning ijtimoiylashuviga ta’sir ko’rsatuvchi omil sifatida baholanadi. Lekin bolaning o’zi to’g’risidagi barcha tasavvurlari shakllanishida u tarbiyalanayotgan oiladagi munosabatlarning xususiyatlari, oila tiplari va ota-onalik maqomlari ular tomonidan qay darajada anglanishining bevosita roli alohida tadqiqot doirasida O’zbekiston sharoitida o’rganilmagan. Bu masala amaliy ahamiyatga molik bo’lib “…inson o’z umri davomida oladigan barcha informatsiyaning 70 % ini besh yoshgacha bo’lgan davrda olar ekan”. Demak, shu informatsiyalar orasida bola o’z “Meni”ni to’g’ri shakllantiradigan va shu orqali uni ijtimoiy psixologik munosabatlarga ruhan tayyorlaydigan ma’lumotlarning manbai va ta’sir kuchini o’rganish yosh ota-onalar va oilashunoslar uchun o’ta dolzarb ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda jahon psixologik ilmida ham bola xulq-atvori va ruhiyatining shakllanishida oila va ota-ona muhim rol o’ynaydi degan yondashuv yetakchilik qiladi. Boshqa tomondan, bolaning rivojlanayotgan shaxs sifatidagi faolligi ham oiladagi o’zaro munosabatlar xususiyatini belgilab beradi. Oilada bola shaxsi rivojlanishining asosiy yo’nalishlaridan biri bu undagi “Men” konsepsiyasining shakllanishi bo’lib, bir qarashda bu sof kognitiv holat bo’lsa-da, uning manbasi va shakllantiruvchi omillar oila muhiti va undagi o’zaro munosabatlarining xarakteriga bevosita bog’liqdir. Bizning vazifamiz - o'zini anglashga qodir, boshqa odamlar bilan, o'zi bilan uyg'un munosabatlarni o'rnatishga qodir bo'lgan faol ijodiy shaxsni tarbiyalash hisoblanadi. Hozirgi zamon psixologiyasida ilk bolalik va maktabgacha yoshdagi psixik taraqqiyot davri bola o’zligini anglash va “Men” konsepsiyasi shakllanishining muhim bosqichlaridan biri sifatida qaraladi. (B.G.Ananyev, L.S.Vigotskiy, M.I.Lisina, V.S.Muxina, K.Rojers, Z.Freyd, K.Xorni, E.Erekson va boshqalar). Biroq bola “Men” konsepsiyasining mazmun- mohiyati, uning ayrim unsurlari, ularning o’zaro nisbati va antogenizning turli bosqichlarida namoyon bo’lishining mohiyati shuningdek ularning shakllanishiga ta’sir ko’rsatuvchi oiladagi munosabatlari ota-ona bilan bola o’rtasidagi munosabatlarga ota va onaning o’zaro munosabatlariga bog’lab o’rganishni hozirgi zamon psixologiyasining muhim va dolzarb, nazariy va amaliy muammosi, deb hisoblaymiz. Ijtimoiylashuv insonning butun hayoti davomida kechadigan ko‘p qirrali jarayondir. U, ayniqsa, bolalik va yoshlik davrlarida nihoyatda jadallik bilan kechadi. Chunki, shaxs tomonidan aynan bolalik davrida asosiy ijtimoiy me’yorlar o‘zlashtiriladi. Bola ijtimoiylashuvida ijtimoiy muhit muhim ahamiyatga ega. Bu ijtimoiy muhitni bola asta- sekinlik bilan o‘zlashtiradi. Agar bola tug‘ilgandan keyin, asosan, oilada rivojlansa, uning keying rivojlanishi turli muhitlar maktabgacha ta’lim muassaslari, maktab, maktabdan tashqari tarbiya tashkilotlari, turli ko‘ngilochar maskanlarda kechadi. Bola o‘sib borgan sari, uning ijtimoiy muhiti “hududi” kengayib boradi. Bola qanchalik ko‘p muhitlarni o‘zlashtirsa, u shunchalik keng doira hududini egallashga harakat qiladi. |