Bo‘lajak o‘qituvchi o‘z nutqini takomillashtirib borishi uchun amal qilishi lozim bo’lgan jihatlar

Ritmika – 
bu
 
ayrim so‘z bo‘g‘inlarining aytilish muddati va to‘xtalishi 
gapirishdagi to‘liq davomiylik, nutq va ifodalarning navbat bilan o‘z o‘rnida 
ishlatilishini bildiradi. Shu bilan birga nutqni tashkil qilish jarayoni. Bu nutqning 
muhim elementlaridan biri bo‘lib, ba’zan intonatsiya va pauza o‘rniga so‘zdan 
ko‘ra kuchli emotsional ta’sir qiladi. 
Ritm nutqning eng asosiy qismidir, chunki «Nutq ohangi» va to‘xtamlar ham 
tinglovchilarga beixtiyor o‘zgacha hissiy ta’sir ko‘rsatadi. K.S.Stanislavskiy ritmga 
quyidagicha ta’rif beradi: “Quruq so‘z novdan tushayotgan no‘xatdek yopirilib 
chiqadi, ma’noli so‘z esa xuddi simob to‘ldirilgan sharcha kabi asta-sekin 
shakllanadi. Berilayotgan bilimlarning qiyin qismini o‘qituvchi asta-sekin 
tushuntiradi va so‘ngra yanada tezroq gapirishga o‘tishi mumkin”.
To‘g‘ri nafas olish.
So‘zlayotganda to‘g‘ri nafas olish, ovozni yo‘lga qo‘yish 
va uning tovlanishi, so‘zlarni xatosiz talaffuz qilish, notiqlik san’atini 
takomillashtirib borish o‘qituvchining nutq texnikasini shakllantiruvchi 
xususiyatlardir. Ovoz o‘zgarishi, to‘g‘ri nafas olish, diksiya, ritmika asosida 
nutqning ko‘nikma va malakalari yig‘indisini mukammal rivojlantirish 
o‘qituvchining nutq texnikasida takomillashadi. 
Bo‘lajak o‘qituvchi o‘z nutqini takomillashtirishi 
uchun ta’lim va tarbiya 
jarayonida quyidagi yo‘nalishlarga doimiy amal qilib borishi lozim:

---

- o‘zbek adabiy tili qonuniyatlari va normalarini mukammal bilishi; 
- o‘z-o‘zini va nutqiy faoliyatini muntazam nazorat qilishi;
- o‘zining nutqiy madaniyatini doimiy rivojlantirib borishi;
- nutqiy muloqotnint barcha holatlarida adabiy nutq qoidalarini egallash uchun 
o‘ziga sharoit yaratishi.
O‘z-o‘zini nazorat va ifodali nutq malakalarini rivojlantirish uchun o‘qituvchi 
o‘z nutqiy faoliyatini kuzatishi, u jonli, xilma-xil, hissiy bo‘yoqlimi yoki bir xil 
monotonlimi, bilib borishi lozim.
Nutqingizni tayyorlash va mashq qilish jarayonida o‘zingiz mustaqil ravishda 
quyidagi savollarga javob toping:
Tinglovchilarda qanday fikr uyg‘otmoqchiman?
Auditoriyada ijobiy muhitni qanday kayfiyat asosida yaratmoqchiman? 
Nutq mazmuni va sharoiti qanday intonatsiya va ritmni talab etadi?
Har qanday ta’lim-tarbiyaviy mashg‘ulot oldidan bir necha bor o‘z 
nutqingizni yozib olib tinglang va xatolaringizni tuzatishga harakat qiling, 
nutqingizni qaytarib mashq qiling. Nutqingizni rang-barang badiiy-adabiy so‘zlar 
bilan boyiting. O‘z taassurotlaringizni qo‘shgan holda boyitib, to‘ldirib boring. 
O‘qituvchi nutqining mukammalligi, tozaligi, ta’sirchanligi bilan o‘quvchilar 
e’tiborini jalb qiladi, ular qalbiga yo‘l topadi, hech qanday qiyinchiliksiz kasbiy 
pedagogik faoliyatida duch keladigan barcha ziddiyatlarni bartaraf etadi. Natijada 
o‘qituvchi pedagogik faoliyatda aslo toliqmaydi, asab tizimi doimo sog‘lom 
bo‘ladi.