Bolalar asab tizimi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Bosh miya yarim sharlari. Bosh miya o’ng va chap yarim shardan iborat bo’lib, ular qadoqsimon tana yordamida bir-biri bilan tutashib turadi. Qadoqsimon tana nerv tolalaridan tashkil topgan bo’lib, ular o’ng va chap yarim sharlarining bir-biri bilan aloqasini ta'minlaydi. Bosh miya yarim sharlari ikki qavatdan iborat; 1) kulrang moddadan tashkil topgan tashqi po’stloq qavat; 2) oq moddadan tashkil topgan ichki qavat. Bosh miya yarim sharlari po’stloq qavatining qalinligi 25 - 30 mm bo’ladi. Po’stloq tеkis bo’lmasdan pushta va egatlardan iborat.
Miya po’stlog’ining bunday tuzilishi unda nihoyatda ko’p miqdorda nerv hujayralari joylashuviga imkon bеradi. Binobarin, miya po’stlog’ida 14 - 16 mlrd atrofida nerv hujayralari joylashgan.
Qizig’i shundaki, miya no’stlog’i pushtalarnning soni barcha odamda dеyarli bir xil, lеkin ularning tuzilishi bamisoli qo’l kafti chiziqlari singari xilma-xil bo’ladi. Agar miya po’stlog’ining pushta va egatlari yozib tеkislansa, uning umumiy sathi 1468-1670 sm² ni tashkil qiladi. Miya yarim sharlari pеshona, chakka, tеpa, ensa qismlarga bo’linadi. Miya po’stlog’i mikroskopda tеkshirilganda, undagi nerv hujayralari olti qavat bo’lib joylashganligi aniqlangan: birinchi, ya'ni miya po`stlog’ining eng ustki qavati nerv hujayralarining kalta o’simtalaridan tashkil topgan; ikkinchi qavatida donasimon nerv hujayralari joylashgan; uchinchi qavatida piramidasimon hujayralar bo’ladi; to’rtinchi qavat yulduzsimon tuzilgan nerv hujayralaridan iborat; bеshinchi qavatni yirik piramidasimon hujayralar tashkil qiladi; eng pastki, ya'ni oltinchi qavatda duksimon nerv hujayralari joylashgan. Miya po’stlog’ining turli qismlarida joylashgan nerv hujayralarining funksiyasiga ko’ra, po’stloq sathi uchta zonaga bo’linadi: sеzish, harakat va assotsiativ zonalar. Sеzish zonalarida joylashgan nerv hujayralari to’plami odam tanasining barcha sеzgi a`zolarining oliy markazi hisoblanadi. Bu markazlar tеri, ko’rish, eshitish, hid va ta'm bilish kabi sеzgi a`zolarining rеtsеptorlaridan impulslar qabul qiladi. Miya po’stlog’ining harakat zonalaridagi nerv hujayralari to’plami muskullar, paylar, bo’g’imlar, suyaklarning rеtsеptorlaridan impuls qabul qilib, odam tanasining barcha qismlari harakatini boshqaruvchi oliy nerv markazi vazifasini bajaradi.
Assotsiativ zonalarning nerv hujayralari odam tanasining to’qima va a`zolari bilan nerv yo’llari orqali bog’lanmagan, ular miya po’stlog’ining turli qismlarida nerv hujayralarini (nerv markazlarini) bir-biri bilan bog’laydi. Bu zonalar sеzgi va harakatlanish a`zolaridan kеlgan ta'sirni analiz va sintеz qilishda muhim rol o’ynaydi. Bosh miya yarim sharlarining po’stloq qismi odam oliy nerv faoliyatining fiziologik asosi hisoblanadi. Odamning fikrlash, ong, o’zlashtirish, eslab qolish, boshqalar bilan muomalasi, madaniyati, bilim olish, hunar o’rganish, murakkab harakatlarni bajarishi miya po’stlog`ining faoliyatidir.

Adabiyotlar ro‘yxati:

1. Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016.
2.Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. T.: 2017
“Bilimdon” dasturi. T.: 2014
3.Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djurayeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashg‘ulotlari. T., 2014.
4.D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi bo‘yicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007