Bolalar psixologiyasi fanining metodlari

      Proektiv  metodlar.  Proektiv  metodlar  test  usullarining  bir  ko’rinishi  bo’lib, 

ularda tekshiriluvchi uchun aniq ko’rinishga ega bo’lmagan noaniq narsalar tavsiya 

etiladi  va  ularni  sharhlash  topshirig’i  beriladi.  Masalan,  tekshiriluvchiga  turlicha 

talqin qilish mumkin bo’lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq ko’rinishi 

mavjud  bo’lmagan  buyumlar  berilishi  va  ularni  tekshiriluvchi  o’zining  hissiy 

kechinmalari, qiziqishlari, dunyoqarashi nuqtai nazaridan baholashi kutiladi. 

    Proektiv metodlar qatoriga Rorshaxning “Siyoh dog’lari” testini kiritish mumkin 

(1921). Bu – 2 tomonlama simmetrik shaklda berilgan 10 xil siyoh dog’laridan iborat 

bo’lib, har 1 dog’ har xil bo’yoqli fonda ko’rsatiladi. Tekshiriluvchidan har 1 “dog’” 

nimaning shaklini eslatishi so’raladi. Bunda:     2 ta dog’ qizil rangli shtrixlar,  5 ta 

dog’ kul rang – qora, 3 ta dog’ – yorqin bo’lmagan ranglarda beriladi. 

     Sinaluvchi  tasvirlagan  obrazlar  va  assotsiatsiyalarga  qarab  uning  shaxsi 

xususiyatlari to’g’risida xulosa chiqariladi.  

---

      Rorshax testining yosh psixologiyasida  qo’llaniladigan varanti Ye.T. Sokolova 

tomonidan  modifikatsiya  qilingan  test.  Bu  test  oilaviy  muloqatni  diagnostika 

qilishda  foydalaniladi.  Bu  maqsadda  eksperimentga  qo’shimcha  metodik  usul 

kiritilgan. Bir necha kartochkalar bo’yicha eksperiment qatnashchilari kelishishlari 

kerak.  Birgalikdagi  (kelishuv  asosida)  javoblarning  sifati  va  miqdoriga  qarab 

tadqiqotchi  kichik  guruh  (yoki  oila)ning  jipsligi  va  mosligi  haqida  ma’lumotni 

qo’lga kiritadilar. 

   SHuningdek,  psixologik  tadqiqotlarda  ko’pincha  rasmli  assotsiatsiyalar  metodi 

qo’llaniladi.  Ushbu  metod  birinchi    bo’lib  1945  yilda  S.Rozentsveyg  tomonidan 

taklif qilingan. Bunda tekshiriluvchiga turmushda tez-tez uchrab turadigan ziddiyatli 

vaziyatlar aks ettirilgan rasmlar tavsiya qilinadi. Bu rasmlarda bir tomonda turgan 

personajlar  nimalarnidir  gapirayotgan  holda  gavdalantiriladi,  unga  qarama-qarshi 

tomondagi  shaxslar  esa  hali  javob  qaytarib  ulgurmagan.  Tekshiriluvchidan    tez, 

qisqa  muddat  ichida  bo’sh  kataklarga  qaytarilishi  kutilayotgan  javobni  yozish 

so’raladi.  Berilgan  javoblarga  qarab  shaxs  yo’nalishi,  uning  ziddiyatlarga 

munosabati, agressiya hissining xususiyatlari, bu hisning kimlarga qaratilganligi va 

shunga o’xshash muhim faktlar to’planadi. 

    Rozentsveyg testi subьekt agressiyasi yo’nalishining 3 ta turini aniqlash imkonini 

beradi : 

1.  Agressiya insonning o’ziga qaratilgan. 

2.  Agressiya atrofga qaratilgan. 

3.  Subyekt  vaziyatni hal qilishdan qochadi yoki uni bezaydi. 

          Pedagogik  amaliyotda  ko’pincha  I.  Щvantsara  tomonidan  ishlab  chiqilgan, 

o’smirlik va o’spirinlik davri uchun mo’ljallangan test variantidan foydalaniladi.  

          Proektiv  metodikalardan  yana  biri  tugallanmagan  jumlalar  metodi.  Ushbu 

metod 

yordamida 

guruhiy 

va 

shaxsiy 

ustanovkalar 

tekshiriluvchining 

atrofidagilarga  (o’rtoqlari,  o’quvchi,  ota-onasi)  munosabati  xususiyatlari, 

shuningdek,  o’ziga  va  kelajakka  bo’lgan  munosabatlari  ham  o’rganiladi.  SHu 

maqsadda tekshiriluvchiga bir qancha tugallanmagan jumlalar taklif qilinadi, ko’p 

o’ylamasdan gapni mantiqan oxiriga yetkazish talab qilinadi. Masalan,  

-  mening  har safar kayfiyatim buziladi, agar... 

-  men uchun eng muhim muammo, bu - ...  

-  do’st – bu ... 

-  mening otam ba’zida ... 

-  men shunga intilamanki ... 

         Proektiv  metodikalar  turli-tuman.  Ular  bir-biridan  tubdan  farq  qiladi. 

Biroq  shuni  nazarda  tutish  lozimki,  proektiv  metodikani  tavsiflash  muayyan 

psixologik  bilimlarni  maxsus  nazariy  tayyorgarlikni  va  metodikani  qo’llash 

bo’yicha amaliy tajribaga ega bo’lishni talab qiladi.