Bolalarni maktabgacha ta'lim tashkilotlari sharoitiga moslashuvida pedagogning roli. Reja

Maktabgacha

Qo'shma Shtatlardagi maktabgacha tarbiya muassasalariga juda yosh bolalar uchun bolalar bog'chalari va kelajakda ta'lim olish uchun kichkintoylarni tayyorlaydigan maxsus markazlar joylashgan bolalar bog'chalari kiradi. Ushbu muassasalar davlatga yoki xususiy shaxslarga tegishli. Xususiy korxonalar mutasaddi tashkilotlar tomonidan nazorat qilinib, o'quv amaliyotiga ilg'or tajribalarni joriy etishni va moddiy yordam ko'rsatishni rag'batlantiradi. Maktabgacha ta'lim tizimini bunday tashkil etishning shubhasiz afzalligi turli xil pedagogik yangiliklarga nisbatan harakatchanlikdir.
Bu keyingi maktab ta'lim bosqichining umumiy darajasini oshirishga foydali ta'sir ko'rsatadi, chunki har bir bola juda yoshligidanoq o'quv jarayoniga qo'shilish, o'z qobiliyatini namoyon etish va rivojlantirish imkoniyatiga ega.
Besh yoshga etgach, o'quvchilar bolalar bog'chasining katta guruhlariga ko'chib o'tishadi, bu shartli ravishda boshlang'ich maktabning nol darajalari deb hisoblanishi mumkin. Ushbu bosqichda darslarni o'tkazishning o'yin shaklidan an'anaviy darsga silliq o'tish mavjud.
Qo'shma Shtatlarda, oliy o'quv yurtlarida ochiladigan va bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash uchun ilmiy-tadqiqot bazasi bo'lib xizmat qiladigan maktabgacha laboratoriya deb nomlangan laboratoriyalar mavjud. Bunday tajriba bo'limlari ajoyib jihozlangan va bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish uchun maqbul sharoitlarni yaratmoqda. Ular 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan.

Maktab

Qo'shma Shtatlardagi maktab tizimi mustaqil ravishda o'qish davrlarini belgilaydigan turli xil muassasalar bilan ifodalanadi. Ammo majburiy barcha muassasalarning sharti – bu maktabgacha tayyorgarlik guruhining mavjudligi.
Bolalar olti yoshida bilimlarni o'zlashtira boshlaydilar va ma'lum bir ta'lim muassasasining siyosati va dasturiga qarab, keyingi bosqichga qadar 6-8 yil davomida o'qishadi - o'rta maktab, u erda 7 dan 9 sinfgacha o'qitiladi. Yakuniy bosqich - o'rta maktab (10-12 sinflar) oliy o'quv yurtlariga kirmoqchi bo'lganlar uchun majburiydir.
Kichik aholi punktlarida o'rta maktab an'anaviy sxemaga amal qiladi: sakkiz yillik boshlang'ich kursi va to'rt yillik to'liq o'rta ta'lim. So'nggi paytlarda boshlang'ich bosqichni fanlarni o'qitish tizimiga tezroq o'tish foydasiga kesish tendentsiyasi kuzatilmoqda.
Amerikada ta'lim majburiy emas, lekin bolalar bog'chalari va tayyorgarlik markazlarining deyarli barcha bolalari maktablarga borishadi, maktab bitiruvchilarining 30% esa universitet talabalari bo'lishadi. O'quv yilining choraklarga bo'lingan davomiyligi o'rtacha 180 kun. Ish haftasi besh kun. Darslar ertalab soat sakkiz yarimdan tushdan keyin soat uch-to'rtgacha davom etadi. Sakkizinchi sinfdan boshlab maktab o'quvchilari o'qish uchun fanlarni tanlash huquqiga ega, ammo hamma uchun ham majburiy mavzular mavjud - matematika, ona tili, tabiatshunoslik, ijtimoiy fanlar va boshqa bir qator fanlar. O'rta maktablar akademik, kasb-hunar va ko'p yo'nalishli bo'lishi mumkin. Birinchi turdagi muassasalar talabalarni universitetlarga kirish uchun tayyorlaydi. Ularda har bir bola intellekt darajasini (aqliy iqtidor) aniqlash uchun IQ testini topshirishi kerak. Agar indikator 90 dan past bo'lsa, talabaga ta'lim muassasasini almashtirish tavsiya etiladi. Kasb-hunar maktablari o'quvchilarni amalda qo'llanishi mumkin bo'lgan amaliy bilimlarni olishga yo'naltiradi, ko'p tarmoqli maktablar esa birinchi va ikkinchi turdagi maktablarning xususiyatlarini birlashtiradi. Mamlakatda davlat universitetlari bilan bir qatorda AQSh oliy ta'lim tizimida muhim rol o'ynaydigan xususiy universitetlar ham faoliyat yuritmoqda. Ikkalasida ham ta'lim qimmat, ammo ayniqsa iqtidorli talabalar uchun maxsus stipendiyalar mavjud.
Qo'shma Shtatlarda 4000 dan ortiq kollej va universitetlar mavjud bo'lib, ularning 65% xususiydir. Amerika oliy o'quv yurtlarida o'qituvchilar va talabalar sonining nisbati taxminan 7,5 dan 1 ga teng (mos ravishda 2 va 15 million).
Har bir muassasa o'z qabul tartibiga ega, bu alohida kollej yoki universitetning darajasi va obro'siga bog'liq. Ba'zi universitetlarda kirish imtihonlari kirish uchun talab qilinadi, boshqalarda - suhbatlar, testlar yoki maktab diplomlari tanlovi. O'rta maktabni muvaffaqiyatli tugatganligi to'g'risida diplomni taqdim etish kifoya bo'lganlar ham bor (ular, odatda, kollejlar). Qo'shimcha afzallik - jamoat va diniy tashkilotlarning tavsiyanomalari, festivallarda, olimpiadalarda, sportda va boshqalarda faol qatnashganligi to'g'risidagi dalillar bo'ladi. Eng nufuzli universitetlar tanlov asosida tanlov o'tkazishadi, chunki o'qish uchun ariza beruvchilar soni bo'sh joylar sonidan ancha yuqori.
Amerikalik abituriyent bir vaqtning o'zida qabul qilish imkoniyatlarini oshirish uchun bir vaqtning o'zida bir nechta universitetlarga hujjat topshirish huquqiga ega. Kirish imtihonlari - testlar yoki imtihonlar o'sha universitet yoki kollej professor-o'qituvchilari tomonidan emas, balki maxsus xizmatlar tomonidan amalga oshiriladi. Qabul qilinadigan talabalar sonini har bir universitet o'zi belgilaydi - mamlakatda yagona reja yo'q. O'qish muddati cheklanmaganligi qiziq, chunki barcha talabalar moliyaviy imkoniyatlari va hayotiy sharoitlari har xil.
Qizig'i shundaki, Amerika universitetlari devorlarida har bir talaba bizning o'quv muassasalarimiz uchun an'anaviy bo'lgan akademik guruh doirasida emas, balki individual dastur asosida o'qitiladi.
Kollejlar aksariyat hollarda bakalavr darajasida yakunlanadigan to'rt yillik o'quv kurslariga ega. Uni olish uchun siz tegishli imtihonlardan o'tishingiz va ma'lum miqdordagi ball to'plashingiz kerak. Siz bakalavr darajasiga bir yoki ikki yil qo'shib, ilmiy tahliliy hisobotni himoya qilish orqali magistr bo'lishingiz mumkin.
Universitet ta'limining eng yuqori bosqichi - bu fan sohasida mustaqil ishlashga yo'naltirilgan doktorlik dasturlari. Doktoranturaga yozilish uchun ko'p hollarda nomzod magistr darajasiga ega bo'lishi kerak.
Natijada aytishimiz mumkinki, Qo'shma Shtatlarda ta'lim tizimi jamiyatning doimiy o'sib borayotgan ehtiyojlariga mukammal moslashgan va ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanish yo'nalishlariga mos ravishda moslashuvchan o'zgarishlarga tayyor.
Ma'lumki, AQSh ta'lim tizimi dunyodagi eng yaxshi tizimlardan biri hisoblanadi. Shuning uchun sayyoramizning turli mamlakatlaridan kelgan yoshlar dunyoning eng yaxshi universitetlari reytingida etakchi o'rinlarni egallab turgan Amerika universitetlarida o'qishga intilishadi.
Rivojlangan davlatlar ta`lim- tarbiya ishlarining yo`lga quyilishi, maktablarda amalga oshirilganini o`rganish orqali biz mustaqil respublikamiz milliy ta`lim tizimlarini yangitdan tashkil qilishda, ta`lim-tarbiyada, maktab ishini tashkil etishda eskirib, o`z dolzarbligini yuqotib borayotgan faoliyat shakllari va usullaridan tezroq xalos bo`lish, uni munosib tarzda yangilashda qo`shimcha boy manbalarga xam ega bo`lamiz. Zotan, xozirgi zamon ta`limida davlat va jamiyat talabi xamda manfaatlari aks etib turishi kerak.Ilmiy-texnika tarakkiyoti, yangi texnologik revolyusiya sharoitida muvaffaqqiyatli faoliyat ko`rsata oladigan jamiyat a`zolarini yetishtirib berish, yosh avlodni kasb-xunarga yo`naltirish xamda o`rta ta`limning ko`p variantli uchinchi bosqichini joriy etish, ta`lim-tarbiya berishda eng ilg`or pedagogik vositalarni qo`llash, ta`limda tashabbuskorlik va ijodkorlikka keng yo`l ochish, uning eng maqbul tizimlarini yaratish kabi jaxon tajribalarini o`rganish maqsadga muvofiqdir.Bugungi kunda keng ko`lamdagi isloxotlarni o`z boshidan kechirayotgan bizning ta`limimiz uchun bu katta axamiyatga ega. Keyingi yillarda jaxon ta`limi bo`yicha ko`pgina maqolalar, broshyuralar, qo`llanmalar chop etildi, unga bag`ishlab seminarlar, anjumanlar, o`qishlar, uchrashuvlar o`tkazildi. Bu bizning ta`lim tizimimizda, chet ellarda o`quv-tarbiya ishlarining yo`lga qo`yilishiga. e`tibor va qiziqishning natijasidir.

2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi “2017-2021 yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli qarorining mazmun-mohiyati haqida so‘zlab bering
   

Maktabgacha ta'lim sohasi uzluksiz ta'lim tizimining dastlabki bo'g'ini bo'lishi bilan birga keyingi ta'lim tizimida, bolani maktabga tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda bu ta'lim sohasi davlat siyosati darajasiga ko'tarilishi bejiz emas. Mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma'naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlagan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko'tarish maqsadida muhtaram Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoev bu tizimni chuqur tahlil qilib, shu paytgacha nazardan chetda bo'lgan eng kichik jihatlarigacha e'tibor qaratdi. Bugungi kunda maktabgacha ta'lim muassasalarining ta'lim dasturlari va o'quv-tarbiyaviy rejalariga qo'yilgan davlat talablarini takomillashtirish dolzarb masalaligicha qolayotganligi aniqlandi. Bolalarni maktabgacha ta'limga qamrab olish ko'rsatkichi hamon pastligicha qolmoqda. Mavjud muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadida «2017-2021 yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilindi.
2021 yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli qarori - Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish tubdan isloh qilishga yo'naltirilgan qarordir. Bu qaror natijasi Maktabgacha ta'lim sohasida keskin o`zgarishlar,qayta ta`mirlash ishlari, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish ishlari olib borilmoqda. Maktabgacha ta'lim sohasiga bo`lgan e`tabor xamma qatori meni ham hayotimga ham o`z ta`sirini ko`rsatib,oliy ma`lumotli mutahasis bo`lish arafasidaman.