Bolalarni shifoxona sharoitida ovqatlantirishni tashkil qilish. Parxеz taomlari. Oshxona va ovqat tarqatish xonasini jixozlanishi. Idish tovoqlarni yuvish va dеzinfеktsiya qilish. Bir yoshgacha sog`lom bolalarni ovqatlantirish haqida

Bolalarni shifoxona sharoitida ovqatlantirishni tashkil qilish. Parxеz taomlari. Oshxona va ovqat tarqatish xonasini jixozlanishi. Idish tovoqlarni yuvish va dеzinfеktsiya qilish. Bir yoshgacha sog`lom bolalarni ovqatlantirish haqida tushuncha.

Bola organizmini o’sishi va rivojlanishni ta'minlovchi omillardan biri bu ovqatlanishni to’g’ri tashkil qilishdir. Ayniqsa kasal bola uchun to’la ovqatlanish muhim ahamiyatga ega, xayotiy jarayonlarni va to’qimalarni qaytadan yangi hosil bo’lishda juda katta rol o’ynaydi. Bu patologik jarayon ko’p hollarda oksillar buzilishi bilan kechadi, mineral moddalar ajralishi ortadi, vitaminlar kamayadi, shu sababli anetitelalar hosil bo’lishi kamayadi, organizm qarshiligi pasayadi, shuning uchun parxez, kasal bolalarga belgilangan, kasal organizm talab qilgan miqdorni to’ldirishi kerak, bolani fiziologik talablariga va yoshga qarab ovqatni belgilash bilan birga shuni hisobga olish kerakki ayrim hollarda, ayniksa isitma chiqayotgan kasalliklarda oshqozon ichaklarida sekretsiya va motor funktsiyalari susayganligi belgilangan.

Davolash profilaktika bo’limida parxez ovqat terapiyani asosiy qismlardan hisoblanadi.Shuning uchun ovqatlar zamonaviy talablarga javob beradigan tarzda tashkil qilingan bo’lish kerak. O’rnatilgan nomekulatura bo’yicha parhez taomlar 1-15 gacha va umumiy №15 va 16 bo’yicha belgilanadi. Parxez №16 1 yoshu 3 oydan-3 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun. № 15 3 yoshdan - 15 yoshgacha va undan kattalar uchun. Bu parhez boladagi ovqat ingridentlariga bo’lgan fiziologik talabni qondiradi. Parhez taomlarga quyidagilarga kiradi. 1 nomerli parhez taom Giperatsid gastrit,oshqozon va 12 barmoqli yara kasalligida 6 oydan 12 oy mobaynida qo’llaniladi.
Tarkibi:sabzavot va donli mahsulotlardan tayorlangan qaynatma,sabzavotli pyurelar,bo’tqalar,yog’siz go’shtdan tayyorlangan sho’rvalar, prostakvasha,slivka,yog’siz tvorog, parda pishirilgan tuxumli omletlar,sharbatlar.Tuz miqdori cheklanadi.Ovqat tez -tez sutkada 5- 6 marta beriladi.Judayam issiq yoki judayam sovuq ovqat berilmaydi. 1 a nomerli parhez taom Giperatsid gastrit,oshqozon va 12 barmoqli yara kasalligi xuruj qilgan vaqtida qo’llaniladi Tarkibi: 4-5 stakan sut,suyuq bo’tqalar,parda pishirilgan tuxumli omletlar,sariyog’,slivka,donli sho’rvalar,sharbatlar.Tuz cheklanadi.
Xar 2-3 soatda ovqatlantiriladi.Ovqat vitaminlarga boy bo’lishi kerak.Sutni choyga qo’shib berish kerak. 2 – sonli parhez Ko’rsatmalar:sekretsiya etarlicha bo’lmagan surunkali gastrit,surunkali enterokolit avj olish davridan tashqari, operatsiyadan va o’tkir infektsiyadan keyingi sog’ayish davrida.
Tayinlashdan maqsad:me'da va ichakning sekretor va motor funktsiyasining normallashuviga ta'sir ko’rsatish,me'd- ichak yo’llarning o’rta darajada mexanik ehtiyojlash. Umumiy ta'rif:zkstraktiv moddalar taqiqlanadi,dag’al biriktiruvchi to’qimali go’sht va o’simlik klechatkasini tutgan mahsulotlar asosan maydalangan holda beriladi. 3 – sonli parhez Ko’rsatmalar:Qabziyatda Tayinlashdan maqsad :Parhezda o’simlik klechatkasiga boy mahsulotlar va ichak funtsiyasining kuchaytiradigan mahsulotlarni ko’paytirish.
Mineral suvlarni ko’p ichish.Yotishdan oldin 1 stakan qatiq ichish. 4 – sonli parhez Ko’rsatmalar:Gastroenterokolitlar,o’tkir enterokolit.Ichakdagi operatsiyalardan so’ng.
Tayinlashdan maqsad:ichaklarni ko’proq mexanik va ximiyaviy ehtiyotlash ichak peristaltikasini va ichakdagi va achish jarayonlarini kuchaytiradigan mahsulotlarni chiqarish. Umumiy ta'rifi: uglevodlar va yog’lar hisobiga kaloriyasi chegaralangan parhez, oqsillar fiziologik normalarning quyi chegarasi atrofida.
O’simlik kletchatkasini saqlaydigan sut va sut mhsulotlari chiqariladi. Parhezni 5-7 kundan oshmagan muddatga tayinlanadi Ovqatlanish rejimi : ovqat 5-6 marta chegaralangan miqdorda qabul qilinadi. Issiq choy, qora kofe, bulon, namatak damlamasi holidagi Erkin suyuqlik 1,5 l. 4a – sonli parhez Ko’rsatmalar:o’rtacha zo’rayish davridagi surunkali enterokolitlar me'da zararlanishi bilan achak kasalligi qo’shilib ketganda,dizenteriyada. Tayinlashdan maqsad:surunkali enterokolit o’rtacha zo’raygan davrda yallig’lanish holatini kamaytirishga va me'da ichak yo’llarining buzilgan funktsiyalarini normaga solishga imkon beradigan to’la qimmatli ovqat bilan ta'minlash. Umumiy ta'rifi:Uglevodlar va osh tuzi o’rtacha chegaralangan.
Achish va chirish jarayonini kuchaytiruvchi mahsulotlarni chiqarib tashlash kerak.Parhezga dag’al bo’lmagan o’simlik klechaktkasi tutgan (zzilgan holdagi sabzavotlar,olho’ri,olma,) mahsulotlar kiritiladi. Parhez №5 -5a Jigar va o’t yo’l kasalliklarida, pankreatit va oshqozon shamollash kasalliklarida tavsiya qilinadi.
Hayvon yog’lari berilmaydi, hamma maxsulotlar qirg’ichdan o’tqazilgan va qaynatilgan, parda pishirilgan bo’ladi. Parhez №6 - podagra va uraturiyada. Tuzlar kamaytiriladi va tarvuz beriladi. Parhez №7, 7a, 76 - buyrak kasalliklarda. Osh tuzi ,suv va vitamin V , S tutgan moddalar berilmaydi. Parhez №8 Moddalar almashinuv buzilgan bemorlarga tavsiya qilinadi (xazm a'zolarida kasalliklar bo’lmaganda). Osh tuzi kamaytiriladi, ishtaxa qo’zgatuvchi moddalar kamaytiriladi. Parhez №9 Qandli diabetli bemorlarga. Uglevod saqlovchi moddalar berilmaydi.
Oqsil va vitaminlarga boy bo’lgan ovqatlar beriladi. Parhez №10a, - 106 Yurak- qon tomir kasalliklarida.Uglevod, xayvon yog’lari va suvlar kamaytiriladi. Parhez №11 Tuberkulez va anemiyada. Oksil va vitaminga boy oziq moddalar beriladi. Parhez №12 - Rak, onkologik kasalliklarda. Parhez № 13 - Infektsion kasallarda, vitamin V va S ga boy ozik-moddalar beriladi. Parhez № 14 Nefropatiya va diatezda Parhez ovqatlanishni tashkil qilishda shifokor- dietolog va hamshira dietologni roli katta. Shifoxonada 4 martalik ovqat rejimi tashkil qilingan. 900- 930 nonushta 1300 - 1300 tushlik 1600 – 1600 ikkinchi tushlik 1830 - 1900 kechki ovqat Lekin ayrim bemorlarga tez-tez ovqatlanish vaqtlari belgilanadi.
Bemorlar uchun ovqat oshxonada tayyorlanadi. U shifoxonaning xo’jalik bo’limida joylashgan bo’ladi. Kasal bemor kasalxonaga kelib tushishi bilan unga parxezli taomlarni, qabul qilgan navbatchi shifokor tomonidan belgilanadi. Belgilangan parxez kasallik tarixiga yoziladi. Tayyor bo’lgan ovqatni yopik idishlarda bo’limiga olib kelinadi.
Odatda tashish uchun termoslar, aravacha termoslar yoki bo’lmasa og’zi qattiq yopiluvchi idishlar ishlatiladi.Har bir taom alohida idishlarda olib kelinadi. Sut va sut maxsulotlarni tashish uchun alohida belgi ishlatiladi. Ovqat tarqatish. Ovqat tarqatuvchi xodim ovqatni olib kelgandan keyin , bolalarni faqat hamshira ovqatlantiradi, ularni ustidagi oq xalatda «ovqat tarqatish uchun» degan yozuv bo’ladi. Palatalarni tozalovchi texnik xodimlarga ovqat tarqatish va idishlarni yuvishga ruxsat berilmaydi. erta yoshdagi bolalar (3 yoshgacha) va og’ir bemorlar palatalarda ovqatlantiriladi, kattaroq yoshdagi bolalar esa oshxonada ovqatlantiriladi.
Oshxona. Oshxona katta, toza va yorug’ bo’lish kerak. Oshxona devorlarni yuvish va dezinfektsiya qilish onsonroq, bo’lish uchun bo’yoq yoki kafel qilingan bo’lishi kerak, stol usti platsikadan yoki oddiy klenka bilan yopilgan bo’lishi lozim. Oshxona bilan ovqat tarqatish xonasi o’rtasida darcha bo’lib o’sha erdan kasal bolalarga ovqat tarqatiladi.
Ovqat tarqatish xonasiga kirish alohida bo’lishi kerak, bu xonada quyidagi buyumlar bo’lishi kerak.
1. Idishlar va quruq oziq ovqat masalliklarini saqlash uchun shkaf.
2. Bitta bemorga mo’ljallangan idishlar - 1 chuqur va 1 ta yuza tarelka, vilka, choy va osh qoshiqlar va choy ichish uchun piyola.
3. Ovqat tarqatish uchun gigienik toza stol.
4. Ovqat isitish uchun zlektroplitalar.
5. Idishlarni yuvish uchun 2 ta sektsiyali vannalar.
6. Idishlarni bo’ktirish va yuvish uchun bak.
7. Oqib turuvchi issiq va sovuq suv.
8. Dezenfektsiya qiluvchi va yuvuvchi moddalar.
9. «Bufet uchun» deb yozilgan yig’uvchi inventar
Tibbiyot hamshirasi- Stolni to’g’ri bezatilganini ovqat tarqatuvchisini hamda bolalarni ovqatlanishini ham kuzatib turadi. Bolalarni 4 tadan stol atrofiga parhezni hisobga olgan holda o’tqazadi. Iloji boricha bir xil parxezdagi bolalarni bitta stolga ko’yiladi. O’zi ovqat eya olmaydigan va ovqatdan bosh tortayotgan bolalarni hamshira ovqatlantiradi, majburiy ovqatlantirish mumkin emas. Og’ir yotgan bemorlarni xam palatada hamshira tomonidan ovqatlantiriladi. Agar bemor funktsional karovatda yotgan bo’lsa, uni boshi ko’tariladi, agar oddiy karovatda yotgan bo’lsa uni boshini ko’tarishi uchun bosh sohasiga bir nechta yostiqlar qo’yiladi va yarim o’tirgan holatga keltiriladi. Bemorni bo’yin va ko’krak sohasi fartuk bilan yopiladi va ovqat karovat olididagi stolga qo’yiladi, ovqatni qoshik bilan bemor og’ziga yaqinlashtiriladi .
Suvni bo’lsa suv ichish uchun mo’ljallangan idishda beriladi. Idishga suyuqlik qo’yib qopqog’i yaxshilab yopiladi va sekin astalik bilan ichiriladi. Eyilgan ovqat miqdori hamshira tomonidan bolaning kasallik tarixiga yoziladi.
Har safar ovqat tarqatilgandan so’ng ovqat tarqatish xonasida va oshxonada xam tozalash ishlari olib boriladi, kun oxiriga kelib esa dezinfektsiya qiluvchi moddalar yordamda hamma asbob-uskunalar, stol- stul, plitalar, shkaf va x.k yuviladi. Bolalarning xar bir ovqatlanishdan so’ng ularning idish tovoklari yaxshilab tozalanadi.
Oldin idishlar qoldiqlardan tozalanadi va «qoldiq ovqatlar» deb yozilgan chelakka solinadi, keyin xantal va sodalar bilan tozalab yuvilib idishlar oqib turgan issiq suvda chayiladi (70 gradusdan yuqori) va vertikal xolda quritiladi. Yana idishlarni dezenfektsiya qilishni 130 gradusli temperaturada 30 minut davomida quruq shkaflarda o’tqazish mumkin. Tozalovchi inventarlar ishlatilgandan so’ng 0,5% xloraminga 1 soatga bo’ktiriladi yoki 15-20 minut davomida qaynatiladi, keyin quritib belgilangan joyda saqlanadi.
Ovqat qoldiqlarini og’zi yopiluvchi bakka yig’iladi. Baklarni to’lib ketishga yo’l qo’yilmaydi va ertasi kuniga qoldirmay olib chiqib tashlanadi. Shifoxona ta'minlaydigan asosiy ovqatdan tashqari bemorlarga qarindoshlar tomonidan ovqat olib kelishga ruxsat etilgan. Odatda ovqatni olib kelingan ovqat tartibini, miqdori va foydaliyligiii kuzatiladi, bemorga belgilanmagan ovqatni qabul qilinmaydi. Ovqatlar poliztilen paketlarda qabul kilinadi, ularning miqdori 1- 2 kunga etadigan miqdordan ortmasligi kerak, ular shkaf va muzlatgichlarda saqlanadi (sut va go’sht mahsulotlari alohida).
Quruk oziq-ovqatlarni karovat oldidagi tumbochkada saqlash mumkin. Olib kelingan ovqat asosiy ovqatdan so’ng parxez turiga, bolani yoshi va ishtahasiga qarab beriladi. Ovqat qoldiqlarini og’zi yopiluvchi bakka yig’iladi. Baklarni to’lib ketishga yo’l qo’yilmaydi va ertasi kuniga qoldirmay olib chiqib tashlanadi. Shifoxona ta'minlaydigan asosiy ovqatdan tashqari bemorlarga qarindoshlar tomonidan ovqat olib kelishga ruxsat etilgan.
Odatda ovqatni olib kelingan ovqat tartibini, miqdori va foydaliyligiii kuzatiladi, bemorga belgilanmagan ovqatni qabul qilinmaydi. Ovqatlar poliztilen paketlarda qabul kilinadi, ularning miqdori 1- 2 kunga etadigan miqdordan ortmasligi kerak, ular shkaf va muzlatgichlarda saqlanadi (sut va go’sht mahsulotlari alohida).
Quruk oziq-ovqatlarni karovat oldidagi tumbochkada saqlash mumkin. Olib kelingan ovqat asosiy ovqatdan so’ng parxez turiga, bolani yoshi va ishtahasiga qarab beriladi. Bolani birinchi yilida ovkatlantirish. Ko’krak bilan ovkatlantirish.Bola hayotini birinchi olti oyi mobaynida ko’krak suti bilan boqish tabiiy ovqatlantirish deyiladi. Ona suti bolaning birinchi oyida zng qimmatli va almashtirib bo’lmaydigan ovqat hisoblanadi, bolani yaxshi rivojlanishi uchun hamma talablarga javob beradi. Oqsil, yog’ va uglevodlar nisbati ko’krak sutida ularni yaxshi o’zlashtirilishiga va so’rilishiga xizmat qiladi. Sog’lom tug’ilgan bolani tug’ilishi bilan ko’krakka qo’yiladi. (yarim soat ichida). Bolani kindigi kesilmasdan avval qoringa shunday yotqiziladiki,bunda bola terisida saprofit mikroflar hosil qilish va birinchi ovqatlanish refleksini tug’dirishi uchun.
Bola o’zi ko’krakka intilib,onani zmadi.Bola zmizilganda uning ichaklariga laktabakteriyalar va ona sutidagi himoya moddalari tushadi. Bolani birinchi 6 oylikkacha faqat ko’krak suti bilan boqiladi,. Shuning uchun ona xar doim bola oldida bo’lishi kerak.
Ko’krak suti bilan boqishning 10 ta printsipi.
1.Ovqatlantirish qonun qoidalarga qat'iy ravishda rioya qilish va buni tibbiyot xodimlari va onalarga etkazish.
2. Tibbiy xodimlariga ko’krak bilan zmizish qoidalarini o’rgatish
3. Ko’krak bilan boqish afzalliklari haqida xomilador ayollarga va onalarga ma'lumot berish
4. Tuqqan onalarga 30 daqiqa davomida ko’krak bilan boqish uchun yordam berish
5. Onalarga ko’krak sutni qanday qilib sog’ilishini va laktatsiya jarayonini saqlashni o’rgatish.
6. Tibbiy ko’rsatmalaridan tashqari yangi tugilgan bolalarga boshqa ovqat va suyukliklar, ko’krak sutidan tashqari berilmaydi.
7 kun davomida ona va bolani bitta palatada joylashishni tashkil qilish
8.Ko’krak yoshdagi bolani u so’ragan payt qachonki bola xoxlasa.
9. Bolani tinchlantiruvchi ona ko’kragini o’rnini bosuvchi narsalar taqiqlanadi (so’rg’ich, butilkalar)
10. Ko’krak suti bilan boquvchi onalar to’garagini tashkil qilish.Homilador ayollarni va tug’rukxonadan chiqqan ayollarni to’garakka jo’natish.
Angliya va Avstraliya shifoxonalarida chala tug’ilgan va kam tana vaznli bolalarni boqish uchun maxsus dastur «Kengru» metodi ishlab chiqilgan, bunda bola xar doim ona oldida bo’lib, o’zi ko’krakka tomon xarakat qiladi, ona issiqligini tuyadi.Ona xar doim g’amxo’r va ahamiyatda bo’lgani uchun bolani xayotchanligini oshiradi. Boqish qoidalari Ovqatlantirish oldidan ona qo’lni yaxshilab yuvishi kerak va sut yo’liga tushgan mikroblar chiqib ketish uchun bir necha tomchi sut sog’ib tashlanadi.
Ona bitta qo’li bilan bolani ushlaydi, ikkinchi qo’li bilan bolani og’ziga ko’krak uchini va ko’krak uchi oldi aylanasini bir qismini 4 ta barmoq bilan ko’krak ko’tarilib turiladi va bosh barmoq bilan ko’krak usti ushlab turiladi, bolani burni yopilib qolmasligi uchun.
Sog’lom bolada ko’krak bilan boqishida sut etarli bo’lsa, 15-20 dakiqa davom etadi, lekin birinchi kunlar tug’riqdan keyin uzoq vaqt 25-30 dakiqa davom etishi mumkin.
Qo’shimcha ovqat berish qoidalari:
1.Ko’krak bilan boqishdan oldin, kam miqdordan boshlanadi.
2.Boshqa turdagi qo’shimcha ovqatga bola birinchisiga to’liq o’rgangandan so’ng o’tiladi.
3.Qo’shimcha ovqat yutilishi qiyin bo’lmasligi kerak
4.Yangi ovqat xili kunnnig birinchi yarmida berilgan ma'qul.
Bolani 6 oylikda birinchi qo’shimcha ovqat sabzavotli pyure beriladi.. 7 oylikdan ikkinchi qo’shimcha ovqat kasha beriladi. 8 oylikda uchinchi qo’shimcha ovqat kefir va tvorog beriladi. Aralash ovqatlantirish. Bola hayotini birinchi olti oyligigacha ona suti bilan birga qo’shimcha sut aralashmalarni olishiga aralash ovqatlantirish deyiladi.
Aralash ovqatga o’tqazishni asosiy sabablari - sutni kerakli miqdorda bo’lmasligigipogalaktiya, onani kasalligi, ijtimoiy - sotsial ahvollar. Bolani qancha miqdorda sut olayotganligini bilish uchun bolani zmizishdan va zmizishdan keyin torozga qo’yib o’lchaymiz va ko’rsatkichimizga qarab sun'iy sutli aralashma belgilanadi.
Sun'iy ovqatlantirish. Sun'iy ovqatlantirishda bola ko’krak suti o’rniga sutli sun'iy aralashma oladi. Sun'iy ovqatlantirishda aralash ovqatlantirishdek sut aralashmalari beriladi. 2 oygacha bolani 7 marta xar 3soatda, 2 oydan -4 oygacha 6 marta xar 3 ,5 soatda, 4 oydan yuqori 5 marta xar 4 soatda ovqatlantiriladi.
Sun'iy ovqatlantirishda quyidagi qoidalarga rioya qilinish kerak:
1. aralashma 36-37 S gacha isitilgan bo’lishi kerak.
2. so’rg’ich va butilka toza bo’lishi kerak
3. sut so’rg’ichdan tomchilab tushishi kerak
4. butilka bo’g’zi aralashma bilan to’lgan bo’lishi kerak.
5.bolani butilkadan boqilganda qo’lda ushlab turiladi.
Ko’krak bilan boqilgan xolatni yuzaga keltirgan holda yoki yonga yotgan holda boshiga kichikroq yostiq qo’yiladi. Aralashma turi shifokor tomonidan belgilanadi. Sun'iy ovqatlantirishda ovqat miqdori hamshira tomonidan ovqatlanish varag’iga kirgiziladi, bu xar bir bola uchun alohida tutiladi.
So’rg’ich va butilkalarni sterilizatsiya qilish qoidalari
1. Kir so’rg’ichlar issiq suvda yuviladi soda eritmasi bilan (1g'2 choy qoshiq soda 1 stakan suv) qaynatiladi.
2. Toza so’rg’ichlar quruq va markerlangani «toza so’rg’ichlari uchun»degan idishda saqlanadi, ishlatilganlari esa kir so’rg’ichlari deb yozilgan idishda saklanadi.
3. Butilkalar yuviladi. Butilkalar oldin issiq suv va xantal bilan (50 g xantal 10 l suvga) chayiladi, keyin oqar suvda yuviladi