Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Xalilova Nafisa Komilovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistranti
Annotatsiya:
Maqolada mamlakatimiz to‘qimachilik mahsulotlarining sotish hajmini oshirishda xaridorlar bilan o‘zaro mu-
nosabatlarni boshqarish strategyalarining roli va ahamiyati, xorij olimlarining ilmiy ishlari asosida ochib berilgan. Shun-
ingdek, mamlakatimiz to‘qimachilik sanoatida mavjud muammolar statistik tahlillar yordamida sanab o‘tilgan va ushbu 
muammolarning samarali yechimlari sifatida tarmoq faoliyatida xaridorlar bilan o‘zaro munosabatlarni boshqarish strate-
gaylarini muvoffaqiyatli ishlab chiqish va joriy qilish bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
marketing, xaridor, marketing strategiyasi, xaridorlar bilan munosabatlarni boshqarish (CRM), to‘qimachilik 
sanoati, raqobat.
Аннотация:
В статье раскрываются роль и значение стратегии управления взаимоотношениями с клиентами в 
увеличении объема продаж текстильной продукции нашей страны на основе научных работ зарубежных ученых. 
Также с помощью статистического анализа перечислены существующие проблемы в текстильной отрасли нашей 
страны, а в качестве эффективных решений этих проблем даны рекомендации для успешной разработки и реа-
лизации стратегий управления отношениями с покупателями в сети.
Ключевые слова:
маркетинг, клиент, маркетинговая стратегия, управление взаимоотношениями с клиентами 
(CRM), текстильная промышленность, конкуренция.
Abstract:
The article reveals the role and importance of customer relations management strategies in increasing the sales 
volume of textile products of our country, based on the scientific works of foreign scientists. Also, the existing problems 
in the textile industry of our country are listed with the help of statistical analysis, and as effective solutions to these 
problems, recommendations are given for the successful development and implementation of strategies for managing 
relations with buyers in the network.
Key words:
marketing, customer, marketing strategy, customer relationship management (CRM), textile industry, compe-
tition.
K I R I S H
Mamlakatimizning iqtisodiy strategiyasi iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, ishlab chiqarish salohiyatidan 
oqilona foydalanish, resurslarni har tomonlama tejash, ishlab chiqarishni bozorga yo‘naltirilgan holda bosh-
qarishga qaratilgan. Tashqi bozorlarda xaridorgir, raqobatbardosh mahsulotlar turi va miqdorini kengaytirish, 
shuningdek, paxta xomashyosini yetishtirish va qayta ishlash samaradorligi va rentabelligini oshirishning hal 
qiluvchi sharti to‘qimachilik sanoatini modernizatsiya va diversifikatsiya qilishdir.
Prezidentimizning 2022-yil 28-yanvardagi “2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning 
taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF–60-son 
[1]
Farmoniga muvofiq, shuningdek, eksport faoliyatini qo‘shim-
cha qo‘llab-quvvatlash orqali mahalliy mahsulotlarning yangi istiqbolli bozorlarga kirishi uchun qulay muhit 
yaratish maqsadida, eksportni rag‘batlantirish agentligi tomonidan eksportoldi va eksport bilan bog‘liq savdo 
operatsiyalarini moliyalashtirish uchun ajratiladigan moliyaviy resurslar hisobidan berilgan kreditlarni o‘z vaqti-
da so‘ndirib kelayotgan tadbirkorlik subyektlariga kreditning so‘ndirilgan qismiga mutanosib ravishda qo‘shim-
cha kreditlar ajratishga ruxsat etildi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mijozlarni jalb qilish va ushlab turish birinchi o‘rinda turadi va u zamonaviy mu-
nosabatlar marketingining asosiy tamoyilini tashkil qiladi. Mijozlar bilan samarali munosabatlarini o‘rnatish va 
qo‘llab-quvvatlash korxonalar uchun juda muhim, chunki u ishonch, majburiyat va o‘zaro nizolarni hal qilishga 
yordam beradi. Bu munosabatlar mijozlar bazasini kengaytirish va mavjud mijozlari orasida sodiqlikni rivojlant-
irishni istagan korxonalar uchun juda muhimdir.

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
324
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
M A V Z U G A O I D A D A B I Y O T L A R TA H L I L I
Korxonalar faoliyatida xaridorlar bilan munosabatlarni boshqarishning samarali strategiyalarini amalga 
oshi rish muhimligi va dolzarbligi oshib bormoqda. Olimlar va ekspertlar CRM strategiyalarini takomillashtirish 
va ularning korxona faoliyatiga ta’siri bo‘yicha qimmatli ilmiy va nazariy fikrlarni taqdim etib, ushbu mavzuni 
keng ko‘lamda o‘rganishdi. 
CRM qisqartmasi xaridorlar bilan aloqalarni boshqarish degan ma’noni anglatadi. Bu xaridorlar ehtiyojini 
qondirish, sodiqlik va biznes o‘sishini ta’minlash uchun xaridorlar bilan munosabatlarni boshqarish va rivojlanti-
rishga qaratilgan strategik yondashuvdir 
[2]
. CRM strategyalari xaridorlarni tushunish, jalb qilish va ularga xizmat 
ko‘rsatish, jarayonlar va texnologiyalarning kombinatsiyasini o‘z ichiga oladi.
Mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish – bu mijozlar bilan o‘zaro munosabatlar va munosabatlarni 
boshqarishga qaratilgan biznes strategiyasi va amaliyotlar to‘plamidir 
[3]
. Bu mijozlar ehtiyojlarini tushunish va 
qondirish uchun texnologiya, ma’lumotlarni tahlil qilish va samarali muloqotni o‘z ichiga oladi, natijada mijozlar 
ehtiyojini qondirish va sodiqligini oshirishga erishiladi.
Filipp Kotler va Kevin Kellerlar tomonidan chop etilgan “Marketing manejment” asarida ta’kidlanishicha 
[4]
“CRM – bu kompaniyaning joriy va potensial xaridorlar bilan o‘zaro munosabatlarini boshqarish va rivojlantir-
ishga qaratilgan kompleks yondashuv bo‘lib, munosabatlarini va qo‘llab-quvvatlash uchun marketing, sotish va 
xaridorlarga xizmat ko‘rsatish strategiyalarini birlashtirishni o‘z ichiga oladi” deya ta’riflanadi.
V. Kumar va Verner Reynarts ta’kidlashicha ‒ “CRM xaridorlarning sodiqligi va rentabelligini maksimal 
darajada oshirish uchun individual xaridorlar va barcha xaridorlar bilan aloqa qilish nuqtalari haqida batafsil 
ma’lumotni boshqarish jarayonidir” 
[5]
. Samarali CRM joriy etish korxonalarga mijozlar bilan mustahkam aloqa-
lar o‘rnatish, ularning sodiqligini oshirish va uzoq muddatli rentabellikni oshirish imkonini beradi.
CRM ning muhim jihatlaridan biri ma’lum funksiyalar yoki o‘rnatish usullariga ko‘ra farqlanishidir (1-rasm).
1-rasm:
CRM dasturiy ta’minot turlari 
[6]
Mahalliy CRM deganda kompaniyaning o‘z serverlari va infratuzilmasida o‘rnatiladigan va boshqariladi-
gan, to‘liq nazorat va moslashtirishni taklif qiluvchi tizimlar tushuniladi. Bulutga asoslangan CRM provayderi 
tomonidan Internet orqali joylashtiriladi va yetkazib beriladi, bu kompaniyalarning infratuzilmani boshqarish 
zaruriyatini talab etmaydi va moslashuvchanlik va qulaylikni ta’minlaydi.
Funksiya jihatidan CRM uchta asosiy turga bo‘linishi mumkin: operatsion, analitik va hamkorlikka asoslan-
gan CRM turlari 
[7]
: