Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov

Buyir – biqin. 
2
Masxarabоz kal – qiyofasini o‘zgartira оladigan Jaynоq 
ko‘zda tutiladi. 
3
Uchcha – tоs suyagi bilan son suyagining birlashgan joyi. Bu 
yerda: «jin urgur» ma’nоsida. 
4
Qadama og‘och – og‘och butoqlaridan tayyorlangan qoziqlar 
yerga qadab o‘ynaladigan bolalar o‘yini.

---

153
qilaman deb o‘ylab o‘tiribman. Agar ertaga badanim qizisa, 
shu devona otini qo‘ynimga solib, kuni bilan yugurib yursam 
ham, bir noncha salmog‘i bo‘lmas, qanday qilib bu Hasan 
mard bo‘ladi, u G‘irko‘k ot bo‘ladi?!» – deb ukasini urishdi. 
Shunda Tersakka qarab aytdi: «Tersak! Shu odamni sen bir 
sinla
1
, qani, qayoqning odami ekan. Agar sening ham diding-
ga kelmasa, undan keyin qo‘yamiz».
Tersak damini ichiga olib, tishini tishiga qo‘yib, kiprigi-
ni qoqmay tiklab qoldi. Turib-turib, ancha vaqtdan keyin 
damini chiqarib: «Uh», – dedi.
Ersak aytdi: «E, Tersak, sinladingmi, qayerning odami 
ekan, shu ot qayerning oti ekan?»
Shunda Tersak og‘a-inilariga qarab, Hasan marddan 
xabar berib, bir so‘z deb turibdi:
...Ot chopilar baland tog‘ning pastida,
Quloq soling gapimning payvastiga,
Shu ot kepti Qoraxonning qasdida,
Endi maydon bek Ravshanning ustida.
Keskir isfi honni olib dastiga,
Qarab bo‘lmas chin botirning bastiga,
Yobi
2
dema, shu ot tulpor ekandi,
Shu o‘tirgan Hasan shunqor ekandi.
...Ana endi to‘rt mard Hasanxon polvonning oldiga kel-
di. Salom berib, ko‘rishib o‘tirdi. Aynoq qarasa, bir «devo-
na» o‘tiribdi: devsifat, bir ajdahoday, hech narsani ko‘ziga 
iladigan emas, balki nazariga keltirmay, pisand qiladigan 
ham emas; shunday haybatli, siyosatli. Aynoq ichida ayt-
di: «Hasan ekan, bechora Jaynoqni bekorga urishgan ekan-
man».
...Aynoq joyidan irg‘ib turdi, ukalari ham tura keldi: 
mard Hasan bilan quchoqlashib, qaytadan ko‘rishib ayt-
di: «Yaxshi kelibsan, jo‘ra, juda yaxshi kelibsan. Bizlar 
1
Sinlamоq – chamalamоq, tanimоq. 
2
Yobi – cho‘bir, qirchang‘i. 

---

154
ham, shu yerg a Ravshan keladi deb, sening o‘g‘ling uchun 
o‘tiribmiz. Ana endi sen kelding, ishimiz o‘ng keladi. Endi, 
jo‘ra, ertaga Ravshanxonni shu yerga haydab keladi, nasib 
qilsa, taloto‘p bo‘ladi, taxti vayron bo‘ladi», – deb Hasan 
mard bilan kallar suhbatlasha berdilar. 
Aynoq ukalarini yuborib, G‘irko‘k otga beda, yem oldi-
rib keldi. Hasanxon polvonga palov, go‘sht, manti, barak
1
berib siylab, ziyofat ustiga ziyofat qilib, choyni damlab, 
G‘irko‘kni yemlab, ertagi urushning g‘amini g‘amlab, 
xotirni jamlab o‘tira berdi. 
Qirq kun muhlat tamom bo‘ldi. Qoraxon podshoga: 
«Taqsir podshoyim, kechagi gunohkorning muhlati bitdi, 
ajali yetdi, endi olib borib dorga osib, boshini kesib, dodini 
bermoq kerak», – deb amaldorlari arz qildi.
...Ravshanjonni zindondan chiqarib, bo‘yniga g‘ul – 
zanjir solib, tevaragini ko‘p dushman olib, bo‘taday bo‘z-
latib, ko‘zini boylab, ko‘p zulmlarni aylab kela berdi.
Ravshan chiqqan kuni Zulxumoroyim qancha kanizlari 
bilan dod deb yig‘lab, Ravshanning o‘ng tarafi dan kelib, 
to‘rasining dog‘ida kuyib, betini yulib, dovushining bori-
cha chirqirab yig‘lab kelayotipti. Bir tarafda kampir enasi 
«dod» deb, bolasining dog‘iga kuyib: «Voy bolam», – deb 
Ravshanning bo‘yniga osilib kela yotipti. 
Zolimlar dorning ostiga yaqinlashib qoldi. Hasanxon 
G‘ir ko‘kning ustiga minib, yov-yarog‘ini choq qilib, ustiga 
eski to‘n kiyib, bir devona bo‘lib turar edi. Dasta, dasta, 
baland-pastda, odam bosib kela berdi asta-asta, maydon si-
pohiga to‘lib ketdi.
Qoraxon podsho saltanati bilan, bir bo‘lak amaldor-
uma rolari bilan kelib, bir yaxshi joyni olib, tushib o‘tira 
berdi. Baland ham odam, past ham odam.
Shunda jallod, mirg‘azablar Ravshanni haydab kela ber-
di. Hasan mard buni ko‘rib, ko‘zlari yoshga to‘lib, jazava-
1
Barak – chuchvara. 

---

155
lari qo‘z g‘alib, polvonlik tomirlari uyg‘onib, o‘zini tuzab, 
tezlana berdi...
Ravshanxonni... jallodlarga haydatib, dorning ostiga 
olib keldi. Shunda Qoraxon podshoning amri bilan ikki hu-
daychi
1
, salom og‘asi
2
kelib, Ravshanbekni dorning ostida 
to‘xtatib, Qoraxon podshoning tili bo‘lib, Ravshanxonga 
qarab bir so‘z aytdi:
Bo‘yinsunsang Shirvon elning xoniga,
Ko‘nsang agar vazirlar deganiga,
Seni dordan ayirib olib ketaylik,
Agar kirsang Qoraxonning diniga...
Eshitib ol vazirlarning so‘zini,
Shirvon elda podsho deydi o‘zini,
Agar kirsang Qoraxonning diniga,
Olib beray suluv Xumor qizini.
Shunda Ravshanxon polvon vazirlarning bu gapini 
eshitib qahri kelib, ilonday zahri kelib: «Sen aytgan oda-
ming men emasman... o‘limdan qo‘rqadigan odaming 
boshqadir», – deb Shirvonning amaldorlariga qarab bir so‘z 
aytib turibdi:
Bir nechalar o‘z holini chengnamas
3
, 
Sen aytgan odaming, zolim, men emas,
Men o‘lmasam, o‘z elimdan kechmayman!
Aziz boshing oyog‘imga teng emas...
Ravshanbek aytdi: «...Sizlar mening ko‘zimni boylab, 
...haydab keldinglar. Endi mening ko‘zimni ochsanglar... 
1